222سال معلمی ،ملا اسماعیل عقدائی ٬ اولین معلم یزد

یزدفردا "دکتر علیرضا آیت اللهی :در تاریخ دویست ساله اخیر ایران تقریبا" سه نوع معلم داشته ایم :
ما برای دویست سال اخیر این چند گروه را مجموعا" معلم می دانیم و می خوانیم و به این دلیل است که بنا به مذهب و مرام یزد که از همان حدود دویست سال قبل و تحت تاثیر « مکتب اصولی » به اکثریت شیعه اثنی عشری ختم شده است ملا اسماعیل عقدائی را اولین ملا و معلم و مربی یزد فرض می کنیم .

ملا اسماعیل عقدائی ٬ اولین معلم یزد

ملااسماعیل عقدائی بنا به مطالعات ممتدی که طی سال ۱۴۳۰ هجری قمری به مناسبت دویستمین سال وفاتش داشته ایم با دستیاری کاشف الغطاء ٬ که یکی از اعاظم عالم تشیع است ٬ در یزد شروع به خدمت کرده است و در حوزه علمیه پیرو مکتب اصولی کاشف الغطاء ٬ که تخمینا" از حدود سال ۱۲۰۸ ه. ق در یزد بنیان یافته است سمت دستیاری وی را داشته است ٫و آنگاه بر خلاف کاشف الغطاء که با وجود داشتن همسر و فرزندی یزدی دائما" به سایر شهرها ٬ به ویژه نجف که زادگاه و محل حکومت وی بوده است ٬ مسافرت می کرده است و به ویژه در نجف اقامت بسیار بیشتری داشته است ٬ در یزد ماندگار شده به عنوان یک یزدی بانی حوزه علمیه مداومی شده است که احتمالا" بزرگترین حوزه علمیه تشیع جهان پس از حوزه علمیه نجف و بزرگترین حوزه علمیه ایران در آن روزگار بوده باشد .

چون تشکل واقعی حوزه علمیه پیرو مکتب اصولی یزد ٬ باز هم به احتمال ٬ در سال ۱۲۰۹ ه.ق بوده است امسال دویست و بیست و دومین سال تاسیس حوزه علمیه شیعی - دوازده امامی یزد به شمار می رود .

قبل از ملااسماعیل نیز مسلما" ملاها و معلمان و مدرسان بسیار بزرگی در یزد فعالیت داشته اند که اگر فقط پانصد-ششصد سال به عقب برگردیم در زمره مشهور ترینشان چند نام واقعا" قابل ذکرند :

و نیز بزرگانی دیگر در دوره حکومت زندیان و اوائل حکومت قاجاریان در ناحیه یزد که دوست داریم همه این معلمان را شیعه بدانیم ٬ از جمله : ملا علیاء اردکانی - ملاعبدالکریم اردکانی - سید میرمحمد صالح مدرس طباطبائی - آخوند کرباسی - سید صدرالدین محمد مدرس طباطبائی - محمد اسماعیل قزوینی - محمد حسن کاخکی خراسانی - میرزا ابوالحسن اردکانی - عبدالنبی قزوینی - نظرعلی شریف یزدی - حاج عزیز چیت ساز - حاجی بابا قزوینی - ملا محمد باقر اردکانی - محمد طاهر اصفهانی - زین العابدین بافقی - سید محمد داود یزدی - و...

اما پس از صفویان به احتمال زیاد ملایان یزد از دم تیغ متعصبان افغان گذشته قتل عام شده اند ٫ و اگر تعدادی مانده اند در زمان نادریان در خفا زندگی کرده اند و باز هم احتمالا" برخی از بیم جان به اخباریگری گرویده اند ٫ و به حدی یزد را خالی ازملا و معلم نهاده اند که محمد تقی خان بافقی از خارج از یزد برای تدریس در مدرسه تازه ساز خان مدرس آورده است که او نیز مسلما" ملا نبوده و گمان می رود اخباری بوده مورد استقبال طلاب یزدی قرار نگرفته باشد .

در اولین سالهای هجری قمری و تقریبا" در زمان زندگی همان گروه فوق الذکر است که به مسافرت بزرگی چون کاشف الغطاء به یزد و لابد فعال ترشدن آموزش مذهب شیعه دوازده امامی در یزد می رسیم ٬ و آنگاه تکیه زدن ملااسماعیل به جای وی که تقریبا" تمام بنیانگذاران مذهب شیعه اثنی عشری ( به استثناء معدودی چون سید احمد اردکانی ) در یزد از شاگردان وی بوده اند ٫ و از آن جمله میرزا سلیمان طباطبائی نائینی - حاج میرزا علیرضا شریف یزدی - میرزا محمدعلی مدرس مشهور به مدرس بزرگ - و...
۱ - « ملا » ٬ لقبی که پس از شاه عباس اول صفوی رایج شده است و به معنی استاد مسلم در تدریس دروس حوزه علمیه شیعی بوده است و بعدا" با پیشرفت علوم حوزوی و تشکیل حوزه های علمیه شیعی اثنی عشری ٬ به خصوص در نجف - یزد - بهبهان - اصفهان - کاشان و مشهد ٬ به چهار مرتبه ملا ٬ مدرس ٬ معلم ٬ و مربی تقسیم شده است .

۲ - « مدرس » که تا حدود بسیار زیاد و به تدریج جانشین لقب ملا شده است .« میرزا » نیز ٬ به خصوص اگر به روحانیان اطلاق می شده است ٬ به مفهوم مدرس ٬ یا اندکی بالاتر از آن ؟ به شمار می رفته است .

۳ - « معلم » ( که به معنی بسیار باسواد بکار نمی رفته است ) لفظی است که در ابتدای مدرنیزاسیون ایران و اطلاق اصطلاح مدرسه به دبستان و دبیرستان به آموزش دهندگان در سطوح کودکستان - دبستان و دبیرستان متداول شده است و بعدا" از نظر رسمی به عناوین مربی - آموزگار و دبیر تقسیم شده است .

۴ - مربی که در دل شیوه جدید یا مدرن به مربیان مهد کودک و مربیان پرورشی و... گفته شده است و آنچنان که باید و شاید تشکیل و تشکل نیافته است .

۱ - معین الدین علی معلم یزدی ( با تدریس در کرمان ٬ شیراز و یزد ٬ از جمله به شاه شجاع مظفری ) متوفی ۷۸۹ ق.

۲ - شرف الدین علی بافقی ( که از جمله معلم مرادی و وحشی بافقی نیز بوده است ) متوفی ۹۷۴ ق .

۳ - ملا عبدالله بهابادی ٬ از بزرگترین ملاهای دوره صفوی ( استاد شیخ بهائی و بسیاری دیگر از بزرگان ) متوفی ۹۸۱ ق .
یزدفردا