مسجدپيرحسين دامغانی             شماره ثبت ملّی :    2572

موقعيت مكانی:

مسجد  پير حسين‌درضلع غربی بلوار  شهيد  محمد  پاكنژاد  ، در  محّله  كوچه بيوك  واقع است

بانی

  بر اساس مندرجات كتب تاريخیمحّلیيزد اين بنا از آثار خواجه پير حسين دامغانیودارایايوان وگنبدیرفيع است.

منابع  تاريخي

صاحب تاريخ يزد مسجد مذكور را به مسجد جمعه « نوغاباد» موسوم ساخته است .

محّله «نوغاباد» از محله هایاهرستان محسوب میگرديده و درسدهء نهم هجریاهالیيزد به آن «نه آباد» میگفتند ، اما امروزه محّله مذكور به چنين نامیموسوم نيست. مؤلف تاريخ جديد يزد نام اين محله را يكبار در كتاب خود آورده است.بدين ترتيب كه اهالیمحّله مامانوك ، آسيایكهنه ، آسيایدشتوك ، نوغاباد ، بخدان ومعوديه ، سر دوراه كوچه بيوك ، چهار منار ، مدرسه عبد القادريه مصلیعتيق وكوچه خطير وسرچم و...از آب قنات اهرستان بهره برداریمیكنند .

دركتاب جامع مفيدینامیاز«نوغاباد» ذكر نشده است .

مندرجات تاريخ يزد بدين شرح است : «مسجد جمعه زيباینوغاباد از بناهایخواجه پير حسين دامغانیاست . ویخانقاه وحظيره جالب ومعتبر در جنب آن دايره كرده ونيز مقبره ایجهت مدفن خود وفرزندانش در سال 822 ه. ق ساخته است كه دارایدو درب ورودیمیباشد: يكیبه خانقاه راه دارد وديگریبه رودخانه مجاور آن. مسجدباكاشيكاریتزئين يافته ودارایمنبریزيبا وجالب است . بانیمسجد مذكور ، آب رودخانه را به سمت مسجد سوق داده وسقاخانه وچند آسياب درحواشیمسجد احداث كرده است .

 پس از مرگ خواجه پيرحسين در آمد حاصل از آن را صرف ساخت وساز گنبدیعالیپشت صفه بزرگ متصل به عمارت نمودند »

اطّلاعات مربوط به شرح خصايل واقدامات خواجه پير حسين دامغانیدر تاريخ جديد يزد نسبت به ساير متون تاريخیيزد مبسوط تر وجامع تر است ، بدين جهت نقل مطلب از آن مرجع میباشد .

«خواجه پير حسين دامغانیخواجه كريم نهاد صاحب هّمت بود ومردم از ویمنفعت يافتندیواو پيوسته به زراعت مشغول بودیوحق تعالیدر خاندان او بركت ارزانیفرموده وصاحب خيرات ومبرات بود ودر اهرستان متوطن بود ودر زمان پيشوايیاو مردم اهرستان مرفه الحال بودند . تناقض ديوانیكه واقع شدیاز خاصه خود جواب گفتیوبر مردم قسمت روا نداشتي» .

ودر اول حال در سر« كوچه غازيان »  جماعتخانه ‌نيكو بساخت ومناره يك قفصه بر آورد وامام ومؤذن تعيين كرد ودر مقابل آن به جهت مقبره عمارتینيكو بساخت وخانقاهیدر جنب آن تمام كرد ، مياه ابرند در آن جاریكرد .

وچون رواج ورونق جماعتخانه زيادت بود ودر جنب حظيره وخانقائیباغیمعمور بود ودر آن باغ طرح مسجد جمعه بينداخت وصفۀ عالیوجماعتخانه به يمن ويسار تمام كرد ودر صفه منبریبنهاد ومسجد سفيد كرد ، وبر دوطبقه مسجد فوق وتحت سوره (( الكهف )) بنوشت ، ودرب مسجد بر لب آب اهرستان مفتوح كرد  ودر جنب آن سقايه ایبساخت . ودر سنه 822 مسجد تمام كرد واهالیواكابر را در مسجد دعوت به داد وسماع كردند.

 وبعد از چند سال قطعه‌زمين خلف صفه مسجد اضافه كرد وطرح گنبد بنداخت وپايه هایگنبد تا به حّد سقف گنبد بر آورد وعن قريب تمام ناكرده به جوار رحمت حق پيوست ...

وچون خواجه پير حسين در گذشت گنبد نا تمام بماند . از مبلغیكه به موجب وصيت خواجه حاجیجان تبريزیمانده بود كه ...مبلغ سه هزار دينار كپكیجهت خيرات از مال خود وصيت كرده بود ومبلغ يك هزار دينار به مسجد سر ريگ صرف يك هزار دينار به خرج مسجد خواجه پير حسين كردند وگنبد تمام كردند .

خواجه زين الدين علیبن صدر الدين احمد ابيوردیمال خود گنبد را سفيد ساخت وعمارت تمام كرد ومنبر صفه به گنبد بردند وپيش صفه بگشادند وجمعه اقامت كنند .»

مشخصات

   مسجد پير حسين از مصالح خشت، گل وآجر‌ ساخته شده است و‌دارایگنبد بلند وايوانیدر ضلع شمالیمشتمل برگنبد وصحنیكوچك در جلو ايوان مي‌باشد. گرمخانه‌ مسجد‌‌كه در ضلع شمال غربیگنبد ومتصل به آن بنا گرديده، دارایقوسیبا قد‌پاي‌كم و‌نيم طبقه‌ایدر‌‌ بالاي‌آن است .

در ضلع غربیصحن مسجد غرفه‌هايیدر دو‌طبقه بنا‌ گرديده ‌كه سقف بعضیاز غرفه ها در سالهایاخير با آجر به سبك قديم نوسازی شده است . بنا در تقاطع دو معبر اصلیواقع واز مقطع پايه هایموجود در ضلع شمالیو نيز كوچكیصحن چنين استنباط میشود كه مسجد در ضلع شمالیوسعتیبيش از اكنون داشته است .

قوسهایبين ايوان وگنبد با خيز كم وقوسهایفضایمحراب واطراف گنبد با قد پایبلند جاذبه خاصیدارد .

كاربندیمختصر گچیمحراب ، لچكیهایپایگنبد ومحّوطۀمنتهیبه ايوان علاوه‌بر اينكه يكنواختیسطح سفيدكاریشده را گرفته دارایروح هندسیبوده و آرامش ومتانت فضا را برایعبادت محفوظ داشته است .

         ورودي‌هایمسجد در ضلع شمال شرقیوضلع غربیآن قراردارد كه تزئينات كاشيكاریسردر آن،با توجه به اينكه نمونه ایاز كارهایمتأخر وجديد است، اما زيبائیخاصیبه بنا بخشيده است. 

كتيبه هایتاريخی

ازآثار ديدنیمسجد سنگ مرمر زيبايیمنصوب در محراب زير گنبداست كه بر آن به خّط نسخ خوش چنين نقش شده است :

«الله . قل الّلهم مالك الملك تؤتیالملك من تشاء وتنزع الملك ممّن تشاء وتذل من تشاء بيدك الخير انك علیكلّ شیء قدير .

تولج اللّيل فیالنهار وتولج النهار فی الليل وتخرج الحیمن الميت وتخرج الميت من الحیوترزق من تشاء بغير حساب لا يتخذ المؤمنون الكافرين اولياء من دون المؤمنين ومن يفعل ذلك فليس من الله فیشیء الّا ان تتقّو امنهم تقيه ويحذركم الله نفسه والیالله المصير.» ( آل عمران 26 ـ 27 )

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا