مسجد چهارده معصوم یا قدیم خیرآباد شماره ثبت ملّی : ــ

موقعیت مكانی :

مسجد چهارده معصوم درجنب جاده قدیم یزد ـ تفت ، محله خیرآباد ،كوچه سادات واقع گردیده است .

بانی

در هیچ یك از متون تاریخی یزد نامی از مؤسس این مسجد ذکرنشده است.

به نظر می رسد ، مسجد مذكور توسط حاكمان و از طریق بودجه عمومی و دولتی وقت ، در این محله برپا شده است .

منابع تاریخی

در كتب تاریخی یزد ، از مسجد قدیم خیرآباد سخنی به میان نیامده است، با این وجود و مطابق با اظهارات معتمدین محل ، بنای اولیه این مسجد در اوایل انقلاب اسلامی ، جهت توسعه و نوسازی آن تخریب گردید .

مشخصات بنا

در حال حاضر مسجد قدیم خیر آباد ویران گردیده و بجای آن مسجدی نو ساز بنا گردیده است . با توجه به زیلوهای موجود در این مسجد که متعلق به دوران فتحعلیشاه قاجار می باشد، می توان گفت که این مسجد در دوران قاجاری از رونق خاصی برخوردار بوده است.

در مسجد امروزی خیرآباد ( چهارده معصوم ) ، بر روی زیلویی عبارت : ‹‹ وقف نمودند بر مسجد این زیلو و پنج تای دیگر بر مسجد محله خیرآباد دارالعباده یزد سنه 1244 هجری » نوشته شده است.

در توصیف مسجد تخریب شده به روایت همسایگان ، مسجد قدیمی تنها منحصر به گرمخانه زمستانی بوده است و در ورودی آن مستقیماً به داخل شبستان باز می شده است .

سردر و پیشخوان آن خشت و گلی ، درب ورودی چوبی دو لنگه و پوشش داخلی آن ، اندودی از كاهگل و گچكاری بوده است . مسجد مسقف به طاق و تویزه با قد پای كوچك و قوسهای جناقی بوده است . دارای دو اشكوب ( كمر پوش ) و سه یا چهار غرفه در طرفین و سه چهار صفه و نشیمن زنانه در قسمت فوقانی بوده است .

این مسجد گنبدی كوچك ( به شكل كلمبو ) داشته و پشت بام آن كاهگلی و فاقد بادگیر بوده است . محراب مسجد تخریب شده قدیم محله خیرآباد دارای گچكاری ساده و فاقد تزئینات بوده است .

در جنب ساختمان و چسبیده به دیوار مسجد ، حمام خزینه دار قدیمی نیز قرار داشته است . ابتدای ورودی مسجد در طرفین ، بوسیله پلكانی به سمت غرفه های فوقانی راه می یافت و تنها یك درگاه داشت . درب ورودی قدیم و امروزی آن در ضلع شمالی غربی مسجد قرار داشته و دارد .

كتیبه های تاریخی :

در حال حاضر مسجد نوساز و فاقد كتیبه و نوشته تاریخی است