یزدفردا"مریم احمدی"کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری"معاون آموزشی موسسه آموزش عالی دارالعلم ""چكیده:لزوم توجه به مسكن و برنامه‌ریزی آن در راستای توسعه پایدار شهری در غالب برنامه‌ریزی‌های ملی، منطقه‌ای و شهری، بیش از پیش احساس می‌شود تا بهره‌گیری از دانش و تكنیك‌های برنامه‌ریزی، مشكلات شهروندان رابرطرف نموده و در نتیجه محیطی آرام و سرسبز، همراه با امنیت و آسایش و رفاه، برای آنان فراهم شود. بدین منظور این مقاله، ضمن اشاره اجمالی به ادبیات نظری و عملی مسكن و توسعه پایدار، بابررسی شاخص‌های كمی و كیفی مسكن شهر شاهدیه جهت شناخت وضعیت مسكن این شهر و بكارگیری این شاخص‌ها و شاخص‌های برگزیده زیست ـ اجتماعی، به ارزیابی وضعیت پایداری در مجموعه مناطق مسكونی و محلات این شهر می‌پردازد. سپس با توجه ساختارهای اقتصاد ـ اجتماعی و بویژه طبیعی و فرهنگی و توان شهر، نیاز به مسكن  تا افق 1405 برآورد شد، و نهایتاً برنامه و راهبردی مطلوب در دستیابی به مسكن مناسب در رسیدن به توسعه پایدار شهری ارائه می‌گردد.

هدف این مقاله بررسی توسعه پایدار شهر شاهدیه و برنامه‌ریزی مسكن آن است. نوع تحقیق كاربردی ـ توسعه‌ای و روش پژوهش «توصیفی ـ تحلیلی» است كه از مدلهای كمی و نرم‌افزارهای رایانه‌ای استفاده گردیده است. با توجه به آمارهای موجود به ویژه پژوهش میدانی، اقدام به بررسی و شناخت وضعیت مسكن شهر شاهدیه به لحاظ شاخص‌های كمی و كیفی در دوره‌های گذشته و حال گردید. نتایج این پژوهش بیانگر پیشرفت نسبتاً مناسب شاخص‌های كمی و كیفی در دهه 85ـ1375 است كه با روند توسعه پایدار در ارتباطی معنی‌دار بوده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد كه طبق آمار به دست آمده حدود 94% واحدهای مسكونی به صورت ملكی، 5% به صورت اجاره‌ای و یك درصد سایر می‌باشد، تراكم خانوار در واحد مسكونی در سال 1385 برابر 98% و تراكم نفر در اتاق 08/1 و تراكم خانوار در اتاق برابر 31% بوده است.

واژگان كلیدی: شاخص‌های كمی،‌ شاخص‌های كیفی، توسعه پایدار برنامه‌ریزی مسكن، شهر شاهدیه

مقدّمه

پس از بروز انقلاب صنعتی، فرآیند شهرنشینی در جهان به طور فزاینده‌ای رشد كرد و به دنبال آن مشكلات فراوانی از جمله كمبود مسكن را به وجود آورد (دفتر عمران وزارت كشور، 1381: 1). مقوله مسكن گسترده و پیچیده است و ابعاد متنوعی دارد و نمی‌توان تعریف واحدی از آن ارائه كرد. مسكن یك مكان فیزیكی است و به عنوان سرپناه نیاز اولیه و اساسی خانواه به حساب می‌آید (اهری، 1376: 7). هدف اساسی برنامه‌ریزی مسكن تأمین نیازهای فضایی فعالیت‌های انسانی به منظور وضعیت مطلوب‌تر سكونت با توجه به محدودیت‌های منابع و امكانات است (پورافكاری، 1374: 256). شاید بتوان گفت كه مشكل مسكن در همه جای دنیا وجود دارد اما در كشورهای در حال توسعه به دلیل رشد سریع جمعیت و شهرنشینی به مهاجرت‌های داخلی، فقدان منابع مالی كافی، مشكلات مربوط به عرضه زمین، تأمین مصالح ساختمانی و كمبود نیروی انسانی متخصص و مهمتر از همه نبودن خط و مشی، سیاست‌گذاری و برنامه‌های مناسب درخصوص زمین و مسكن، این مشكل به صورت حاد و بحرانی درآمده است (پورمحمدی، 1385: 7).

در حال حاضر مسئله‌ای كه در سطح جهانی از آن صحبت می‌شود كمبود واحدهای مسكونی است، با این وجود آنچه كه به كیفیت واحدهای مسكونی مربوط می‌شود، در بسیاری از نقاط دنیا رعایت نمی‌شود، كمبود مسكن در بسیاری از جنبه‌های زندگی انسانی تأثیر گذاشت است، به گونه‌ای كه بیش از 50 درصد درآمد خانوارها را به خود اختصاص داده كه بسیاری از مشكلات روانی و اجتماعی را به دنبال داشته است (فرهنگی، 1374: 1371). كشو ایران به عنوان یكی از كشورهای در حال توسعه از این مشكل مستثنی نیست و تحولات اقتصادی دهه 50 به بعد موجب تغییرات وسیعی در بنیادهای اقتصادی ایران گردید، به طوری كه با رشد درآمدهای نفتی و افزایش مهاجرت‌های بی‌رویه و تغییر كاركردهای مصرفی و نیز گرایش سوداگران به بخش ساختمان جهت سودآوری هرچه بیشتر موجب گردید كه بازار مسكن با عدم تعادل روبرو گردد (رفیعی، 1377: 7).

 بنابراین لزوم توجّه به مسکن و برنامه‌ریزی آن در راستای توسعه‌ی پایدار شهری در غالب برنامه‌ریزی‌های ملّی، منطقه ای و شهری، بیش از پیش احساس می‌شود تا با بهره گیری از دانش و تکنیک‌های برنامه‌ریزی، مشکلات شهروندان را برطرف نموده و در نتیجه محیطی آرام و سرسبز، همراه با امنیّت، آسایش و رفاه برای آنان فراهم شود. بدین منظور این مقاله، ضمن اشاره ای اجمالی بر ادبیّات نظری و علمی‌مسکن و توسعه‌ی پایدار، با بررسی شاخص‌های کمی‌و کیفی مسکن شهر شاهدیه جهت شناخت وضعیّت مسکن این شهر و بکارگیری این شاخص‌ها و شاخص‌های برگزیده‌ی زیست ـ اجتماعی، به ارزیابی وضعیّت پایداری در مجموعه مناطق مسکونی و محلّات این شهر می‌پردازد. سپس با توجّه به ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و بویژه طبیعی و فرهنگی و توان شهر، نیاز به مسکن تا افق ۱۴۰۵ برآورده شده و نهایتاً برنامه و راهبردی مطلوب در دستیابی به مسکن مناسب در رسیدن به توسعه‌ی پایدار شهری ارائه می‌گردد.

طرح مسئله

مقوله مسكن گسترده و پیچیده است. ابعاد متنوعی دارد و نمی‌توان واحدی از آن ارائه كرد. مسكن یك مكان فیزیكی است و به عنوان سرپناه، نیاز اولیه و اساسی خانوار به حساب می‌آید (اهری و دیگران، 1367: 7). در واقع تعریف و مفهوم عام مسكن یك واحد مسكونی نیست بلكه محیط مسكونی را شامل می‌شود (مخبر، 1362: 17).

شاید بتوان گفت كه مشكل مسكن در همه جای دنیا وجود دارد اما در كشورهای در حال توسعه  به دلیل رشد سریع جمعیتو شهرنشینی، مهاجرت‌های داخلی، فقدان منابع مالی كافی، مشكلات مربوط به عرضه زمین، تأمین مصالح ساختمانی و كمبود نیروی انسانی متخصص و مهمتر از همه نبودن خط مشی، سیاستگذاری و برنامه‌های مناسب در خصوص زمین و مسكن، این مشكل به صورت حاد و بحرانی درآمده است (پورمحمدی، 1385: 7). كشور ایران به عنوان یكی از كشورهای در حال توسعه از این مشكل مستثنی نیست و تحولات اقتصادی دهه 50 به بعد موجب تغییرات اساسی در بنیادهای اقتصادی ایران گردید. به طوری كه با رشد درآمدهای نفتی و افزایش مهاجرت‌های بی‌رویه و تغییر كاركردهای مصرفی و نیز گرایش سوداگران به بخش ساختمان جهت سودآوری هرچه بیشتر موجب گردید كه بازار مسكن با عدم تعادل روبرو گردد. اگرچه قبل از پیروزی انقلاب تعادل كاذب آن هم به طور صوری مشاهده گردید اما در واقع كمبودی وجود داشت كه پس از پیروزی انقلاب و تجلی نیازهای واقعی شكافت عمیقی بین عرضه و تقاضا خود را نشان داد (رفیعی، 1377: 7). مقوله مسكن گسترده و پیچیده است. ابعاد متنوعی دارد و نمی‌توان تعریف واحدی از آن ارائه كرد. مسكن یك مكان فیزیكی است و به عنوان سرپناه نیاز اولیه و اساسی خانوار به حساب می‌آید (اهری و دیگران، 1367: 7).

كالاهای ضروری و اساسی به كالاهایی اطلاق می‌شود كه روال زندگی اشخاص بدون وجود آنها درمعرض خطر قرار می‌گیرد. از این زاویه بی‌شك مسكن نیز جزء كالاهای ضروری و اساسی زندگی قرار می‌گیرد. امروزه دسترسی به این كالای اساسی با توجه به ویژگی‌های آن مشكل و پیچیده است.

به عبارت دیگر از بین نیازهای اولیه بشر (غذا، لباس، مسكن) تأمین مسكن مشكل‌ترین آنهاست (اینانلو، 1381: 2). شهر شاهدیه در استان یزد نیز مانند دیگر شهرها با توجه به نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال 1385، 14374 نفر می‌باشد و همچنین تعداد 3773 خانوار در شهر شاهدیه ساكن هستند كه با این حساب بعد خانوار در این شهر 8/3 نفر می‌باشد كه این نشان می‌دهد جمعیت شهر شاهدیه سیر صعودی داشته و اكثریت جمعیت آن را افراد جوان تشكیل می‌دهد و همچنین با توجه به بافت شهر شاهدیه و ساختار آن توسعه شهر بخصوص در بعد مسكونی عمدتاً به صورت پراكنده بوده است و به طور كلی شهر شاهدیه با توجه به محدودیت‌های اطراف خود شهر یزد، جاده یزد ـ اردكان، كنارگذر یزد ـ كرمان و خط راه‌آهن، امكان توسعه از اطراف نداشته و این امر مشكلاتی از جمله عدم امكان تخصیص منطقه‌ای خاص به عنوان شهرك صنعتی برای صنایع مختلف شهر شاهدیه را به وجود آورده است و این وضعیت نیاز به توسعه درون‌زا است كه این مشكلات باعث شده نیاز به بررسی وضعیت مسكن در این شهر كاملاً احساس می‌شود.

ضرورت انجام تحقیق

انسان نسبت به مسكن نوعی توجه غریزی و نهادی دارد و می‌توان گفت كه احتیاج به مسكن و سرپناه با بشر به وجود آمده است و هرچه جمعیت جهان زیادتر شده است این احتیاج بیشتر شده است به طوری كه در حال حاضر كمبود مسكن به صورت یك دشواری همگانی و جهانی درآمده است و افزایش سریع جمعیت در مراكز شهری به كمبود فوق دامن زده است. برنامه‌ریزی شهری در جهت حل این مشكل و برنامه‌ریزی مسكن به تحقیقات بنیادی و كاربردی زیادی پرداخته‌اند. با توجه به ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی شاهدیه و محدودیت‌ها و موانع توسعه شهری و كاربردهای نامناسب (كشاورزی بودن كاربری) و محدودیت‌هایی مثل شهر یزد، جاده یزد ـ اردكان، كنارگذر یزد ـ كرمان و خط راه‌آهن باعث شده است تا این وضعیت نیازمند بررسی و برنامه‌ریزی باشد تا بتوان روند توسعه این شهر را به شكل بهتری هدایت و راهنمایی كرد.

اهداف تحقیق

در این پژوهش اهداف به شرح ذیل می‌باشد:

1ـ بررسی وضعیت مسكن شهر شاهدیه از لحاظ كمی و كیفی

2ـ بررسی مشكلات، محدودیت‌ها، موانع و امكانات برای توسعه بخش مسكن

3ـ مشخص نمودن مهمترین سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های توسعه مسكن در شهر شاهدیه.

پیشینه تحقیق

تفحص در میان تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد كه تحقیقی در مورد وضعیت كمی و كیفی مسكن شهر شاهدیه تا به حال انجام نشده است. با این وجود از جمله تحقیقات انجام شده در مورد مسكن می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:

ـ حكمت‌نیا (1384) در مقاله‌ای تحت عنوان بررسی و تحلیل شاخص‌های كمی و كیفی مسكن در شهر تفت و برنامه‌ریزی آتی آن به این نتیجه رسیده است كه وضعیت مسكن شهر تفت طی سال‌های 1355 تا 75 روند روبه رشدی دارد و از لحاظ كمی شرایط بهتری نسبت به سایر مناطق شهری داشته است اما از نظر كیفی در مرتبه پایین‌تری قرار گرفته است.

ـ عطاالله زرافشان (1383) در مقاله‌ای تحت عنوان بررسی و تغییرات كمی و كیفی مسكن در شهر مراغه و پیش‌بینی مسكن مورد نیاز تا سال 1402 به بررسی وضعیت مسكن طی سالهای 75ـ1355 پرداخته است.

ـ رحیم لاهوتی (1381) در پایان‌نامه كارشناسی ارشد خود به برنامه‌‌ریزی مسكن در شهرهای با توسعه فزاینده، مطالعه موردی شهر اردبیل پرداخته و وضعیت مسكن این شهر را در وضعیت قبل و بعداز مركزیت استان شهر اردبیل مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.

ـ مهدی دهقان (1381) در پایان‌نامه كارشناسی ارشد خود به بررسی شاخص‌های كمی و كیفی مسكن در شهر یزد و برنامه‌ریزی آن پرداخته و نتیجه گرفته كه می‌توان اراضی خالی موجود در شهر را جهت برآورده ساختن مسكن موردنیاز جهت آینده مورد توجه قرار داد.

ـ اینانلو (1380) در پایان‌نامه كارشناسی ارشد خود به برنامه‌ریزی مسكن و تحلیل عرضه و تقاضای مسكن در شمال شهر قزوین پرداخته است و به رابطه مثبت و معنی‌داری بین عدم تعادل در عرضه و تقاضای مسكن و محدوده مورد مطالعه و كاربری‌های درمانی و بهداشتی و آموزشی رسیده است.

روش تحقیق

در این پژوهش با استفاده از منابع كتابخانه‌ای مراكز دانشگاهی، آمارنامه‌ها، سرشماری‌ها، اطلاعات رسمی سازمان‌ها و ادارت مربوطه، جستجوی اینترنتی و سرشماری‌های عمومی نفوس و مسكن آمار و اطلاعات استخراج شده، سپس با بهره‌گیری از الگوها و تكنیك‌های برنامه‌ریزی مسكن و جمعیت آمارهای استخراج شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

با استفاده از داده‌های سرشماری‌ها و آمارنامه‌ها و اطلاعات تفصیلی شهر، متغیرها و شاخص‌های مناسب تهیه شده است. این شاخص‌ها شامل كاربری مسكونی، مساحت كاربری فضای سبز، جمعیت، .... و بررسی رابطه میان آنها می‌باشد. از نرم‌افزار EXCELL جهت مقایسه گرافیكی محلات و از نرم‌افزار GLS و ARC جهت تهیه نقشه استفاده شده است. همچنین از نرم‌افزار SPSS جهت تحلیل آماری و مشخص نمودن وجود تفاوت معنی‌دار بین محلات استفاده شده است.

معرفی محدده مورد مطالعه

شهر شاهدیه در شمال غربی یزد قرار دارد و چسبیده به بافت شهر یزد قرار دارد. شهر شاهدیه مابین دشت یزد ـ اردكان قرار گرفته است. این شهر از نظر موقعیت در طول جغرافیایی 54 درجه و 15 دقیقه و 54 درجه و 18 دقیقه شرقی و عرض شمالی 31 درجه و 55 دقیقه و 31 درجه و 58 دقیقه شمالی قرار گرفته است و مساحتی برابر 2/18 كیلومترمربع را در برگرفته است و ارتفاع آن از سطح دریا 1180 تا 1200 متر است.

تجزیه و تحلیل شاخص‌های كمی و كیفی مسكن

ـ شاخص‌های كمی مسكن

ـ تراكم نفر در هر واحد مسكونی: یكی از شاخص‌های عمده سطح زندگی محسوب می‌شود (وزارت مسكن و شهرسازی، 1370: 12). این شاخص نشان‌دهنده نسبت نفر در واحدهای مسكونی (P/H) می‌باشد كه در سال 1385 این شاخص در شهر شاهدیه 78/3 نفر بوده است. البته میزان این شاخص در مناطق شهری كشور در سال 1385 به 2/4 نفر كاهش یافته است.

ـ تراكم خانوار در واحد مسكونی: این شاخص به عنوان یكی از مهم‌ترین شاخص‌های بررسی كمی مسكن نشان دهنده تعداد خانوارها هر واحد مسكونی است كه با فرمول H/P (خانوار / واحد مسكونی) به دست می‌آید (وزارت مسكن، 1370: 120).

میزان این شاخص در سال 1385 برای شهر شاهدیه كه حدود 98/0 كه نشان می‌دهد.

در مقابل هر 98/0 خانوار 100 واحد مسكونی (نه الزاماً ملكی) وجود داشته است. كه این تراكم خانوار در واحد مسكونی در سال 1385 برای استان یزد 99% نقاط شهری كشور بوده است.

ـ تراكم نفر در اتاق: مهم‌ترین شاخص بررسی تراكم در مطالعات مسكن، تعداد نفرات در اتاق می‌باشد كه این بیانگر برخورداری افراد از حداقل فضای ممكن برای آسایش و رفاه جسمی و روانی می‌باشد و استاندارد جهانی آن برابر با یك است اما در كشور ما به دلیل كمبود واحد مسكونی و گرانی آن بیش از یك است. و باید متذكر شویم كه اتاق براساس تعریف سرشماری عمومی نفوس و مسكن اتاق بههر فضای پوشیده‌ای كه 2´ 2 بوده است و حداقل ارتفاع آن تا سقف 2 متر محسوب می‌شود و این تراكم برای شهر شاهدیه 31/1 می‌باشد. ضمناً با مطالعات انجام شده در سرشماری نفوس و مسكن سال 1375 در مناطق شهری استان یزد 08/1 (برابر با شهر یزد) و در مناطق شهری كشور 37/1 بوده است.

ـ متوسط اتاق در واحد مسكونی: اطلاعات جمع‌آوری شده در طول این دوران نشان می‌دهد كه تعداد اتاق در واحدهای مسكونی شهر شاهدیه رشد فزاینده داشته است. چنانكه این شاخص در سال 85 و برای شهر شاهدیه 3 بوده است.

ـ تراكم خانوار در اتاق: این شاخص به صورت h/r(خانوار برای اتاق) محاسبه می‌شود كه هرچه میزان عددی آن به صفر نزدیك‌تر می‌باشد وضعیت خوب خانوارها در تصاحب تعداد اتاق است كه در سال 85 برای شهر شاهدیه 31/0 بوده است. البته این نسبت در سال 1375 در مناطق شهری كشور 39/0 گزارش شده است.

ـ مساحت واحدهای مسكونی: متوسط مساحت واحدهای مسكونی در استان یزد در سال 1385 برابر 120 متر بوده است و در شهر شاهدیه از مجموع واحدهای مسكونی ساخته شده 35% از آن 200ـ150 مترمربع مساحت دارند و زیربنای آن حدود 50/186 مترمربع می‌باشد.

ـ كمبود واحدهای مسكونی:حاصل  تفاضل واحدهای مسكونی معمولی موجود از تعداد خانوارهای معمولی را اصطلاحاً كمبود واحد مسكونی می‌نامند (سازمان مدیریت برنامه‌ریزی، 1370: 21) به عبارت دیگر با مقایسه تعداد خانوارها با تعداد مسكن موجود و براساس یك استاندارد معین (غالباً یك مسكن برای هر خانوار) می‌توان كمبود مسكن را برآورده نمود. برای مقایسه بهتر این شاخص می‌توان از درصد كمبود واحدهای مسكونی استفاده نمود كه از طریق رابطه زیر بدست می‌آید (زیاری، دهقان، 1382: 67).

100 ´                                    = درصد كمبود واحد مسكونی

كمبود واحد مسكونی در شهر شاهدیه وجود ندارد كه جدول ذیل آمده است.

جدول شماره 1: درصد كمبود واحدهای مسكونی در شاهدیه و مناطق شهری استان یزد

مأخذ: نگارنده

ـ نسبت رشد خانوار به مسكن: دگرگونی در تشكیل خانوارها نیازهای جدیدی را برای مسكن ایجاد می‌كند. تشكیل خانوار تابعی از متغیر مختلف است. رشد جمعیت مهمترین عاملی است كه در تعیین تشكیل خانوار نقش دارد هرچه نرخ رشد جمعیت بالاتر باشد تشكیل خانوار نیز افزایش می‌یابد (اسدی، 1374: 18). نیاز به مسكن با افزایش جمعیت تشدید و یا كاهش آن تعدیل می‌شود تركیب سنی و جنسی جمعیت همراه با چگونگی الگوی ازدواج و تغییرات آن حدود تشكیل خانوارهای جدید را به دست می‌دهد و از آن طریق بخش مهمی از نیازهای مسكونی را مشخص می‌سازد (وثوقی، 1377: 119). برای محاسبه نسبت افزایش خانوارها به افزایش تعداد واحدهای مسكونی در طول 10 سال بین دو سرشماری 75 و 85 از رابطه زیر استفاده گردید:

در این رابطه H تعداد واحد مسكونی و h تعداد خانوار است. هرگاه اندازه این شاخص مساوی و یا كمتر از یك باشد نشانه آن است كه در دوره مورد بررسی افزایش تعداد مسكن از افزایش تعداد خانوار بیشتر بوده و در نتیجه از كمبود مسكن كاسته شده است و هرگاه اندازه این شاخص بزرگتر از یك باشد، كمبود مسكن ثابت مانده یا بیشتر شده است (معاونت امور مسكن، 1374: 12).

میزان این شاخص در دورة 85 و 75 برای شاهدیه 41% است ضمن اینكه این شاخص برای مناطق شهری كشور در دورة 85ـ75، 903/0 به دست آمده كه نشان می‌دهد تحولات تعداد واحدهای مسكونی در دوره سود بررسی، روندی مشابه با رشد مقدار خانوارها داشته است و در مجموع رشد تعداد واحدهای مسكونی اندكی بیشتر از رشد تعداد خانوارها بوده است و بنابراین دارای وضعیت مطلوبی است (معاونت امور مسكن و ساختمان، 1386: 72ـ71).

ـ شاخص‌های كیفی مسكن

ـ وضعیت فیزیكی و دوام ساختمان واحدهای مسكونی: منظور از این شاخص یعنی دسته‌بندی واحدهای مسكونی براساس مصالح به كار رفته در آنها می‌باشد كه به سه دسته شامل: بادوام، نیمه بادوام، كم دوام تقسیم می‌شود.

الف) بادوام شامل اسكلت فلزی، بتن آرمه، آجر و آهن و سنگ و آهن می‌باشد.

ب) نیمه بادوام شامل آجر و چوب، سنگ و چوب، بلوك سیمانی و آجر، سنگ آجر و گچ و سنگ می‌باشد.

ج) بی‌دوام شامل خشت و گل، خشت و چوب و سایر (رفیعی، 1375: 9).

جدول شماره 2: كیفیت ابنیه براساس نوع مصالح به كار رفته

مأخذ: نگارنده

همانطور كه از جدول بالا مشخص می‌شود قسمت اعظم ابنیه شهر شاهدیه از مصالح بادوام عمدتاً آجر و آهن ساخته شده‌اند.

ـ نحوه تصرف واحدهای مسكونی: منظور از این شاخص بررسی چگونگی در اختیار داشتن واحدهای مسكونی است كه به 5 دسته تقسیم می‌شود كه شامل:

ـ ملكی عرصه و اعیان

ـ ملكی و اعیان

ـ اجاره‌ای

ـ در برابر خدمت

ـ مجانی و سایر موارد.

از گذشته تا به امروز مالكیت زمین و ساختمان یكی از راههای تأمین آینده و آرامش و آسایش روانی و اجتماعی است و به همین دلیل باعث شده است تا اولین هدف هر خانواری در كشور تأمین مسكن به صورت ملكی باشد و در كشور ما به سبب افزایش بی‌رویه جمعیت و نامتعادل بودن عرضه و تقاضای مسكن روند تجمع سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی را موجب شده است و كشور از جمله كشورهایی است كه درصد مالكیت خصوصی واحدهای مسكونی در آنها بالا است.

ـ ملكی عرصه و اعیان مربوط به خانوارهایی است كه هم مالكیت زمین و هم بنا را دارا هستند. خانوارهایی كه در آپارتمان متعلق به خود زندگی می‌كنند از نظر نحوه تصرف در این گروه هستند.

ـ ملكی اعیان شامل خانوارهایی هست كه فقط مالك بنای آن هستند.

ـ اجاره‌ای مربوط به خانوارهایی هست كه محل سكونت خود را اجاره كردند و در مقابل آن اجاره‌بهایی به صورت نقدی یا جنسی می‌دهند.

ـ در برابر خدمت شامل خانوارهایی هست كه محل سكونت خود را در برابر خدمتی كه انجام می‌دهند تصرف كرده‌اند.

ـ مجانی شامل خانوارهایی هست كه در قبال سكونت هیچ وجهی پرداخت نمی‌كنند.

طبق آمار به دست آمده حدود 94% واحد مسكونی به صورت ملكی 5% به صورت اجاره‌ای می‌باشد و 1% سایر می‌باشد. باید متذكر شویم كه این 5% واحد مسكونی استیجاری بیشتر از گروه مهاجرانی هستند كه از شهر یزد آمدند.

ـ قدمت بناها یا عمر واحدهای مسكونی: در بررسی ساختمان‌های شهر شاهدیه آنها را به 4 گروه تقسیم می‌كنیم:

1ـ واحدهای مسكونی با عمر بیش از 20 سال.

2ـ واحدهای مسكونی با عمر 20ـ10 سال.

3ـ واحدهای مسكونی با عمر كمتر از 10 سال.

4ـ واحدهای مسكونی نوساز.

قدمت واحدهای مسكونی در شهر شاهدیه دو ناحیه به صورت جدول درآورده شده است.

جدول شماره 3: قدمت ابنیه در شهر شاهدیه

مأخذ: نگارنده

ـ تعداد طبقات ساختمان: در این قسمت سهم نسبی با تعداد طبقات گوناگون از كل در دو ناحیه شهر شاهدیه به صورت جدول نشان می‌دهیم.

جدول شماره 4: تعداد طبقات در دو ناحیه شهر شاهدیه

مأخذ: نگارنده

همانطور كه از جدول فوق مشهود است ابنیه در شهر شاهدیه در ارتفاع كم و عموماً یك طبقه ساخته شده‌اند.

نتیجه‌گیری و ارائه راهبرد

به طور كلی در تحلیل فضایی مسكن توجه به جنبه‌های كمی و كیفی از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است و بایستی جنبه‌های مزبور تواماً مورد مطالعه قرار گیرند.

نیاز گسترده مردم به واحدهای مسكونی مطالعاتی را به دنبال داشته است كه بیشتر ابعاد كمی دارند و توجه چندانی به ابعاد كیفی نبوده است. ولی شهر شاهدیه با توجه به اینكه 3800 واحد مسكونی دارند، خیلی بیشتر از تعداد خانوار آن هستند پس كمبود واحد مسكونی ندارند و دو ناحیه موجود در شهر از لحاظ كمی و كیفی متعادل نبودند و تفاوت‌هایی با هم دارند وناحیه یك شهر شاهدیه از لحاظ كیفیت بنا و تراكم واحد مسكونی شرایط بهتری نسبت به ناحیه دو دارد. از طرف دیگر، از آنجایی كه شهر شاهدیه به واسطه وجود باغات موجود در سطح شهر بیشتر جلوه باغشهر را به خود گرفته است، آن هم شهری كه در میان كویر و با آب و هوای گرم و خشك. پس می‌توان وجود این شالودة سبز را عمده‌ترین نقطه قوت شهر دانست به طوری كه به نظر طراحان شهری نظیر هاروارد آن را ایده‌آل‌ترین كیفیات شهری می‌دانند. پس ما می‌توانیم با حفظ باغات و مزارع كشاورزی در راستای توسعه پایدار شهری و ارائه الگویی مناسب از گسترش شهر در فضاهای نامناسب جلوگیری كرده و توسعه شهر باید در زمین‌های بایر و بافت فرسوده به صورت توسعه متراكم با مسكن كوتاه مرتبه (ایجاد ساختمان‌های دو طبقه) پرداخت و در عین حال به خاطر اینكه این شهر در كنار شهر بزرگ یزد قرار دارد می‌توان ورودی شهر را با هتل‌های زیبا برای مسافران و توریست‌هایی كه به یزد می‌آیند باشد و شهر را به صورت زنده و با رونق درآورد.

پس به طور خلاصه می‌توان گفت به لحاظ قابلیت‌ها و محدودیت‌های توسعه شهر، شهر شاهدیه از شرق به محور جاده میبد ـ اردكان، از غرب به محوطه فرودگاه و از جنوب به ریل آهن و از سمت شمال با كمی پیشروی به اراضی مسكونی زارچ ختم می‌گردد. شهر به طور پیوسته و محدود می‌تواند از سمت شمال و جنوب گسترده شود وجود بیش از 30% اراضی بایر و مخروبه در محدوده شهر، توسعه از درون را در اولویت قرار می‌دهد.

منابع و مآخذ

ـ اهری، زهرا و دیگران (1367)، مسكن حداقل، وزارت مسكن و شهرسازی، مركز تحقیقات ساختمان و مسكن.

ـ اینانلو، علی، (1380)، «برنامه‌ریزی مسكن تحلیلی بر عرضه و تقاضای مسكن در شهر قزوین»، پایان‌نامه كارشناسی ارشد جغرافی و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه مدرس.

ـ پورافكاری، نصرالله، (1374)، «تأملی بر مسكن اجتماعی، مجموعه مقالات دومین سمینار، سیاست‌های توسعه مسكن در ایران، وزارت مسكن و شهرسازی، جلد اول، ص256.

ـ پورمحمدی، محمدرضا، (1385)، برنامه‌ریزی كاربری اراضی شهری، تهران، انتشارات سمت.

ـ ــــــــــــــــــــــ، (1385)، برنامه‌ریزی مسكن، تهران، انتشارات سمت.

ـ حكمت‌نیا و دیگران، (1374)، «بررسی و تحلیل شاخص‌های كمی و كیفی مسكن در شهر تفت و برنامه‌ریزی آتی آن»، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره پنجم.

ـ دهقان، مهدی، (1381)، «بررسی شاخص‌های كمی و كیفی در شهر یزد و برنامه‌ریزی آتی آن» پایان‌نامه كارشناسی ارشد، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه یزد.

ـ رفیعی، مینو، (1377)، «مروری بر سیاست‌های ساخت و ساز و مشكلات عرضه و تقاضای مسكن»، روزنامه همشهری.

ـ زرافشان، عطااله، (1383)، «برنامه‌ریزی فضایی مسكن، شهر مراغه»، دانشگاه یزد، پایان‌نامه كارشناسی ارشد جغرافیا.

ـ مخبر، عباس، (1362)، «ابعاد اجتماعی مسكن»، مركز مدارك اقتصادی ـ اجتماعی، انتشارات سازمان برنامه و بودجه.

ـ وزارت مسكن و شهرسازی استان یزد.

این خبر را با دوستان خود به اشتراک بگذارید
مخاطبان آن لاین یزدفردا -فرداییان همیشه همراه یزدفردا در سراسر جهان	> مطلب این صفحه را به زبان دلخواه خود ترجمه کنید   ا
پایگاه خبری" یزدفردا" نظراتی را که حاوی توهین باشد منتشر نمی‌کند. لطفآ از نوشتن نظرات خود با حروف لاتین خودداری نمائید. نظرات ارسالی شما پس از مطالعه دقیق، به قسمتهای مختلف تحریریه ارجاع داده خواهد شد.  ایمیل  "info@yazdfarda.com" پل ارتباطی مخاطبان با یزدفرد و آماده دریافت نظرات،گزارشها ومسندات خبری شماست.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا