مروری بر کارکرد های فضای سبز در محیط شهری

حمید رضا رحیمدل

حمید رضا رحیمدل
کارشناس ارشد حوزه معاونت خدمات شهری شهرداری یزد

فضاهای سبز شهری بر اساس کارکرد های مختلف خود میتوانند نقش مهمی در ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان داشته باشند و از این رو به عنوان عامل کلیدی در پایداری یک شهر محسوب می شوند . بطور کلی فضاهای سبز شهری علاوه بر تاثیر بر محیط زیست انسانها و یا به عبارتی فواید اکولوژیکی دارای کارکرد های اجتماعی و اقتصادی نیز هستند.
کارکرد اکولوژیکی فضای سبز
مشخص گردیده که حداقل وسعتی را که یک پارک می تواند تاثیر ملموس خود را در آب وهوای محیط اطراف خود بگذارد 1الی 1.2 هکتار است .
از دیگر کارکردهای اکولوژیکی فضای سبز می توان به حفظ تعادل کربن و اکسیژن، جذب گازهای سمی و سرب، تعدیل و بهبود اقلیم شهری، کنترل اشعه خورشيد، کنترل باد، کنترل باران، کنترل درجه حرارت و ... اشاره نمود .
   الف - افزايش رطوبت نسبي: فضاي سبز در شکل درختي، به علت گسترش سطح برگي نسبت به ساير اشکال گياهي، مي تواند از طريق تعريق، سبب افزايش رطوبت نسبي و لطافت هوا شود. عمل تعريق درختان با جذب کالري همراه است. بدين سان نوار سبزی از گياهان به عرض 50 تا 100 متر، گرما را 3 تا 4 درجه سانتیگراد کاهش مي دهند. در عين حال 50 درصد رطوبت هوا را مي افزايد، تفاوت دمايي که حاصل مي شود، موجب کاهش اندکي در فشار هوا مي شود. کاهش در فشار هوا، بادهاي به سرعت 12 کيلومتر در ساعت را پديد مي آورد و همين جریان هوا کافي است تا هواي يک شهر بزرگ را ظرف مدت يک ساعت تلطیف نماید.
   ب- مقابله با جزاير گرما : پژوهشگران نواحي شهري را، جزاير گرما به شمار مي آورند، زيرا سطوح تيرهي زمين در شهرها 3 تا 5 درجه سانتي گراد بيش از زمين هاي مجاور، گرماي خورشيد را روزانه جذب مي کنند.
ج- توليد فيتونسيد: بررسي دانشمندان محيط زيست نشان مي دهد که درختاني مانند گردو، کاج، نراد، بلوط، فندق، بيد، افرا، زبان گنجشک و داغداغان از خود ماده اي به نام فيتونسيد در فضا رها مي سازند که براي بسياري از باکتري ها و قارچ هاي تک سلولي و برخي از حشرات ريز اثر کشندگي دارد و بر روي انسان اثر فرح بخشي دارد. دليل اين امر را دانشمندان چنين بيان مي کنند: مغز انسان از دو نيمکره چپ و راست تشکيل شده است. نيمکره راست در تنظيم احساس غريزي و طبيعي انسان مانند احساس محبت، خواب و نيازهاي ديگر طبيعي نقش دارد و در حالي نيمکره چپ کار به نظم کشيدن کارهاي مکانيکي انسان مانند تنظيم وقت و سر وقت حاضر بودن را بعهده دارد. انسان شهرنشين به دليل درگيري در کارهاي روزمره و شرايط محيط زيست شهري به مراتب کار بيشتري از نيمکره چپ خود مي کشد که اين امر موجب اختلال بين دو نيمکره مغز و در نتيجه عملکرد طبيعي مغز انسان مي گردد. دانشمندان پي بردند که درختان به سبب رها سازي مواد شبيه فيتونسيد مي توانند تعادل بين دو نيمکره مغز را به خوبي برقرار ساخته و حالت طبيعي و آرامش بخشي را برای انسان به ارمغان آورد.
   د - تعديل آب و هوا: درختان با تعريق و تعرق خود نقش بسیار مهمی در کاهش دماي ميکروکليما و افزايش رطوبت نسبي هوا ايفا مي کنند. دماي يک هکتار فضاي سبز در مرداد ماه تا 4.5 درجه کمتر از فضاي مجاور خالي از درخت است و به همين نحو رطوبت نسبي درون يک هکتار فضاي سبز تا 11 درصد بيش از محيط خارج اندازه گيري شده است. با تعديل دو پارامتر ياد شده فضاي سبز، ميکروکليمايي به وجود مي آورد که آسايش فيزيکي مناسبي براي زيست انسان در پي دارد.

کارکرد های اجتماعی و روانی فضای سبز
مشخص گردیده فضای سبز اثرات مستقیمی بر سلامت انسانها با ایجاد سایه و کاهش گرما و کاهش خطرات منجر به سرطان و کم نمودن آلودگی هوا دارد.
فضاي سبز به ويژه رنگ سبز يا تغييرات فصلي آن داراي اثرات رواني بسيار موثري است. راچر ولريخ در تحقيقي که در زمينه اثرات رواني درختان و فضاي سبز روي دوره بهبودي بيماران در يک بيمارستان انجام داد به اين نتيجه رسيد که فضاي سبز مي تواند دوره بستري بيماران را کوتاه کند و وجود درختان و فضاي سبز دوره نقاهت بيماران را 8 درصد کاهش مي دهد.
کارکردهای اقتصادی فضای سبز
کارکرد هایی که فهرست شدند هریک به نوعی دارای مزیت های اقتصادی بوده و با کم کردن هزینه ها و یا ارائه برخی خدمات از نظر اقتصادی سودمند می باشند.
الف: فضای سبز با جلوگیری از افزایش بیش از اندازه دما از طریق سایه اندازی بر ابنیه ها و یا سطوح آسفالت معابر باعث کاهش مصرف برق می شوند. مشخص گردیده که درختان باعث جذب 9 درصد انرژی خورشید در تابستان شده و گرمای داخلی ساختمانها را کاهش میدهند.
    ب- ذخيره انرژي : کاشت صحيح درختان مي تواند بر روي مصرف انرژي در ساختمان ها تاثير قابل ملاحظه اي داشته باشد. هزينه گرم کردن يا خنک کردن ساختمان ها در صورت کاربرد درختان کاهش مي يابد.
ج - معماري شهرها : فضاي سبز جايگزين مناسبي براي ساير مصالح مورد استفاده در معماري جهت ايجاد پرچین، خلوتگاه، فضاي خصوصي و غيره می باشد.
د- جذب گرد و غبار: درختان به سبب پراکندگي شاخ و برگ خود در تمام زوايا و سطوح نقش فیلتر تصفیه هوا را داشته و در جذب ریزگردهای موجود در هوا نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند.