مجتبی حاتمی : كارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری"چکیده"امروزه، شهرها، مظهر شلوغی و ترافیک سنگین هستند که باید با استفاده از فناوری‌اطلاعات در شهرداری‌ها، مشکل عرضه‌ بسیاری از خدمات شهری را حل کنیم. ارائه‌ خدمات شهری باید به نوعی باشد که شهروندان بتوانند در کمترین زمان  با بهترین کیفیت از آنها بهره ببرند که این امر با توجه به مشکلات مطرح در شهرها، تنها با وسایل ارتباطی نوین و با بهره‌گیری از دانش‌های نوین میسر می‌شود. اینترنت با تاثیر‌گذاری بر جنبه‌های مختلف زندگی انسان، تحول عظیمی ایجاد کرده، این تغییرات روند اکثر سازمان‌ها و نهادها را نیز عوض کرده است و آنها را از روش‌‍‌‌های سنتی به سوی روش‌های نوین سوق داده است،( به‌ خصوص در صنعت و تجارت ) که اصول آن بر پایه‌ تعامل انسان و ماشین است. البته این امر به برنامه‌ریزی دقیق و توجه به تمام جزئیات نیاز دارد. تمام انسان‌ها به دنبال صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌های زندگی هستند، و اگر این هزینه‌‌های مصرفی کاهش یابد می‌توان از آن در جهت توسعه‌ دیگر فعالیت‌ها استفاده کرد و در نهایت این صرفه‌جویی موجب سوددهی بیشتر و رفاه بیشتر خواهد شد. هدف این پژوهش بررسی شهرداری الکترونیکی و اهداف آن است. رویکرد حاکم بر پژوهش توصیفی تحلیلی است. نتایج پژوهش نشان دهنده نقش کلیدی فناوری اطلاعات و شهرداری الکترونیکی در حل مشکلات شهری می باشد. یافته های پژوهشی به موارد دیگری اشاره دارد که در مقاله مشروحا به آنها پرداخته شده است.

واژگان کلیدی : شهر، شهرداری، شهرداری الکترونیک، فناوری اطلاعات.

مقدمه"منظور از آمادگی الکترونیکی توانایی پذیرش، استفاده و به کارگیری فناوری اطلاعات و کاربردهای مرتبط با آن در جوامع می باشد. عوامل متعددی بر چگونگی استفاده از فناوری اطلاعات و سطح آمادگی الکترونیکی جوامع تاثیر گذار است که ضروری است  به دقت مورد مطالعه و شناسایی قرار گیرد. از آنجایی که ارزیابی آمادگی الکترونیکی از اهمیت خاصی در سطح ملی و بنگاهی برخوردار است، دولتمردان و بنگاه های اقتصادی به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات را یکی از اولویت های خود قرار داده اند. به منظور کارایی هر چه بیشتر فناوری اطلاعات و ارتباطات، یک کشور و به تبع آن بنگاه های اقتصادی بایستی از نظر زیرساخت مخابراتی، دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات، ساختار سازمانی و فرایندها، چارچوب های حقوقی و قانونی، نیروی ماهر و متخصص در به کارگیری  فناوری اطلاعات و ارتباطات، آمادگی الکترونیکی داشته‌باشند( حاتمی، 1389، ص9 ).  اگر کاهش شکاف دیجیتالی مد نظر است لازم است همه نیازمندی های فوق با یک استراتژی منسجم دست یافتنی که می تواند نیازهای بومی كشور را در نظر گیرد، مناسبت داشته باشند. امروزه، رشد فناوری اطلاعات، موجب شده تا سازمان‌ها، چارچوب فعالیت‌های خود را با این فناوری هم راستا نمایند. در این راستا به منظور ایجاد بستر فرهنگی و فضای توسعه‌ فناوری اطلاعات شهرداری‌ها نیز اقداماتی صورت داده‌اند. این مجموعه در تلاش است با کسب آگاهی‌های لازم،کارایی و اثر بخشی سیستم را تا حد قابل توجهی افزایش دهد. با ورود فناوری اطلاعات به محیط‌های کاری، جهان شاهد ارتباط کاربرد فناوری اطلاعات در سازمان‌ها و دستیابی بهتر به اهداف سازمانی بوده است. برای توانمند شدن این نهادها باید فناوری اطلاعات در راستای; آموزش، اقتصاد، فرهنگ، سیاست، ایجاد اشتغال و رقابت‌پذیری تلاش فراوان نماید. به این منظور شهرداری‌ها باید شرایطی را برای بهبود دسترسی همه‌ی شهروندان به خدمات الکترونیکی را فراهم کنند ( امینی علوی، 1385، ص7 ).

مبانی نظری پژوهش"با توجه به ضرورت برنامه‌ریزی جامع و استراتژیک در راستای تحقق شهرداری‌های الکترونیک از یک سو و از سویی دیگر اهمیت و جایگاه اساسی ارکان جهت‌ساز، به عنوان خطوط هادی و راهنما در فرایند برنامه‌ریزی، تدوین چشم‌انداز، رسالت و اهداف شهرداری‌های الکترونیک، نیاز نخستین و پیش‌نیازی بر سایر مراحل تدوین راهبردهای استقرار و توسعۀ شهرداری الکترونیک و جهت‌دهندۀ تمامی اقدامات به شمار می‌رود. در این بخش به بیان برخی از مفاهیم اساسی در فناوری اطلاعات می‌پردازیم تا بتوان با دیدی بازتر به تحلیل مسائل مربوط به این تکنولوژی پرداخت.

- شهر الکترونیک"شهرالكترونیك استفاده ازفناوری های اطلاعاتی و ارتباطی به منظورارائه خدمات شــهری،به صورت به هنگام ومستقیم به شهروندان،در24ساعته شبانه روز و7روزهفته اســت . شــهرالكترونیك تسهیلات لازم رابه منظوردسترســی مناســب به اطلاعات وخدمات شــهری وفرصت های گســترده تربرای مشــاركت در فرایندهارابه مردمارائه می نماید. شهر الکترونیک از اجزا مختلفی تشکیل شده است که برای برنامه ریزی به منظور استقرار و پیاده سازی آن باید به تمامی عناصر تشکیل دهنده شهر الکترونیک توجه داشت. تنها مدلی که جنبه های مختلف را در برگرفته اولین بار در همایش شهر الکترونیک تایپه در سال 2002 ارایه شده است. این مدل از چهار مولفه تشکیل شده است ( شکل شماره 1 )

1. زندگی الکترونیک
2. سازمان الکترونیک
3. دولت الکترونیک
4. زیر ساخت الکترونیک

- تجارت الکترونیکی

استفاده از ارتباطات الکترونیکی و فناوری پردازش اطلاعات دیجیتال درمعاملات تجاری و مبادله‌ محصولات و خدمات از طریق سیستم‌های الکترونیکی از جمله اینترنت را تجارت الکترونیکی گویند. در این نوع تجارت به دلیل کاهش قیمت سخت‌افزارها و انعطاف‌پذیری استانداردهای نرم‌افزاری، امکان مبادله‌ اطلاعات در سطح جهان با هزینه‌ اندک برای اکثر مردم فراهم خواهد شد ( سجادی، آیت؛ 1385، ص9 ).

- دولت الکترونیک

این مولفه مشتمل بر استفاده از فناوری اطلاعات در فعالیت های دولتی می باشد که چهاردسته ارتباط دولت با مردم، دولت و بخش خصوصی، دولت و دولت ( نهادها و سازمان های مختلف دولتی با یکدیگر )، دولت با کارکنان را در بر می گیرد. ( جدول شماره 1 ) ( شکل شماره 2  ).

- زیر ساخت اطلاعات

در زیرساخت اطلاعات ، هدف ایجاد و گسترش امکانات زیر می باشد :

1.شبکه ها و سرویس های مخابراتی

2.تکنولوژی های انتقال

3.دستیابی و عرضه

4.ارتباطات چند رسانه ای ( صوت ، تصویر و ... )

 - اینترنت

 مجموعه‌ای است از کامپیوترها که با امكانات مخابراتی نظیر خطوط تلفن به هم مرتبط شده و تشکیل شبکه‌ای عظیم داده‌اند. به بیان دیگر، اینترنت برگرفته از کلمه، شبكه بندی است، شبکه‌ای کامپیوتری است که شبکه‌های گوناگون را به یکدیگر متصل می‌کند. اینترنت یکی از گسترده‌ترین و موفق‌ترین ابزارهای فناوری اطلاعات است( سلسله، 1386، ص12 ).

 - آموزش الکترونیکی

آموزش الکترونیکی امکان فراگیری به‌صورت الکترونیکی را برای متقاضیان فراهم می‌کند بدون آنکه محدودیت زمانی و مکانی داشته باشند، در این نوع آموزش جایگاه کامپیوتر و اینترنت اهمیت ویژه‌ای دارد، نقش کامپیوتر در این آموزش مانند موبایل است در ارتباطات. برای آموزش از اطلاعات صوتی، انیمیشین، متن، ویدئو و یا محیط‌های مجازی استفاده می‌شود.

- فناوری اطلاعات

مجموعه‌ای از ابزارها و روش‌هاست که برای تولید، پردازش و عرضه اطلاعات بکار می‌رود. فناوری اطلاعات از عناصر (انسان، ابزار،ساختار و سازوکار) تشکیل شده است( یاری، وظیفه دوست، 1385، ص33 ).

انسان: منابع انسانی، مفاهیم ، نوآوری

ساز و کار: قوانین، مقررات و روش‌ها، سازوکارهای بهبود و رشد،

ابزار: نرم‌افزار، سخت‌افزار، شبکه (اینترنت)

ساختار: سازمانی، جهانی

قبل از هرگونه ارزیابی، باید مدلی را برای ارزیابی آمادگی الکترونیکی در نهاد شهرداری فراهم کنیم. این مدل باید تمام مواردی که می‌توانند در ارائه‌ خدمات الکترونیکی به شهروندان موثر باشند را در بر بگیرد ( شکل شماره 3 ).

 در واقع، مدل ارائه گردیده شامل سه سطح زیرساخت فنی، سیستم‌ها و خدمات  الكترونیكی و آمادگی سازمان شهرداری می‌باشد. كه هر كدام شامل تعدادی شاخص در راستای ارزیابی آمادگی الكترونیكی با در نظر گرفتن دسترسی‌ها، فرصت‌ها و ظرفیت‌های پیش‌روی سازمان شهرداری می‌‌باشند ( فرمانبر و همکاران، 1386، ص11 )

بحث :

شهرهای امروزی، تجلّی‌گاه چهرۀ نوین زندگی در عصر ارتباطات بوده و نقاط تمرکز خدمات گوناگون، تعاملات فرهنگی- اجتماعی و تراکنش‌های اقتصادی به شمار می‌روند؛ چنان که رشد و توسعۀ همه‌جانبه و پایدار شهرها، نیازمند به‌کارگیری فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی است. با توسعۀ روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات و به‌کارگیری گستردۀ آن در جوامع شهری و زندگی روزمرۀ شهروندان، خدمات شهری نیز به لحاظ مفهوم، ابعاد، اهمّیت راهبردی و تمرکز جغرافیایی دستخوش تحولات شگرفی گشته است( سلیمانی و همکاران، 1386، ص35 ).

با توجه به تمرکز خدمات در شهرها و همچنین گسترش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات و تأثیرات وسیع آن بر جنبه‌های مختلف زندگی شهروندان، امروزه بهره‌گیری از روش‌ها و فناوری‌های نوین خدمات‌رسانی به شکل «خدمات الکترونیک شهری » در تعاملات و تراکنش‌های میان شهروندان و سازمان‌های دولتی وخصوصی ارائه‌دهندۀ خدمات، به عنوان راهکاری اثربخش و کارآمد در عرصۀ خدمات‌رسانی شهری به شمار می‌رود.

بهره‌گیری از قابلیت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در حیطۀ فعالیت‌ها و حوزه‌های خدمات‌رسانی نهادهای مدیریت شهری نیز، فرصت‌ها و مزایای شگرفی را به همراه داشته و توسعۀ آن در قالب خدمات شهرداری‌های الکترونیک و عرضۀ آن در بستر شهر الکترونیک، در تعاملات و تراکنش‌های میان شهروندان و نهادهای مدیریت شهری یا سایر سازمان‌های ارائه‌دهندۀ خدمات، گامی بلند در مسیر نوآوری و شکوفایی فعالیت‌های خدمات‌رسانی این سازمان‌ها تلقی می‌گردد بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در نهادهای مدیریت شهری و در راستای تحقق آرمان شهرداری الکترونیک، به منظور دستیابی به اهدافی چون خدمت‌رسانی بهتر به شهروندان،اطلاع‌رسانی بهنگام و دقیق، شفاف‌سازی فرایندهای كاری، هماهنگی و انتقال اطلاعات بین واحدهای مختلف مدیریت شهری صورت می‌گیرد( شیخ کاظم، 1385، ص9 ).  این در حالی است که مقامات و سیاست‌گذاران نظام نیز خدمات‌رسانی مطلوب به شهروندان را از اساسی‌ترین و مهم‌ترین وظایف مسئولین نهادهای خدمات‌رسان عنوان می‌نمایند.

 در پی نام‌گذاری سال 1387 با عنوان سال نوآوری و شکوفایی و همچنین سال 1388 با عنوان سال اصلاح الگوی مصرف، از سوی مقام معظم رهبری و همچنین افزایش معضلات شهری و نیازهای روزافزون شهروندان، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای دسترسی آسان، سریع و کم‌هزینه به اطلاعات و خدمات شهری و مصرف بهینۀ منابع، نیازمند برنامه‌ریزی علمی، جامع و راهبردی است بدین ترتیب ضروری است که شهرداری‌ها نیز به عنوان مراکز عمدۀ مدیریت و ارائۀ خدمات شهری، با استقرار و توسعۀ شهرداری الکترونیک و ارائۀ خدمات آن در بستر شهرهای الکترونیک، از قابلیت‌ها و مزایای فراوان آن در عرصۀ خدمات‌رسانی به شهروندان، بهره گیرند.

به طور کلّی عوامل متعددی، برنامه‌ریزی فناوری اطلاعات و ارتباطات را ضرورت می‌بخشند و از طرفی ورود به عرصۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات، بدون برنامه‌ریزی جامع و استراتژیک، پیامدهای نامطلوبی را پدید می‌آورد, 2008, p164) Agalli& Asgharizadeh  ).

جستجو برای یافتن و استفاده از مدلی مناسب جهت برنامه­ریزی استراتژیک، منجر به مواجهه با انتخاب‌های زیادی خواهد شد  که تمامی آن‌ها در نهایت منتج به تدوین استراتژی‌هایی است که بر اساس ارکان جهت‌ساز تنظیم می‌گردند نخستین رکن اساسی ‏در عموم مدل‌های برنامه‌ریزی استراتژیک ( از جمله در حوزۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات ) تدوین ارکان جهت‌ساز، مشتمل بر چشم‌انداز، رسالت و اهداف آن مجموعه می‌باشد  که در حقیقت پیش‌نیازی بر سایر مراحل فرایند تدوین استراتژی‌ها است ( وحدت و همکاران، 1385، ص46 ). تدوین چشم‌انداز، مأموریت‌ها و اهداف شهرداری‌های الکترونیک در برنامه‌ریزی راهبردی توسعۀ آن‌ها نیز، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و در سایر مراحل فرایند اجرای راهبردهای توسعۀ شهرداری الکترونیک، نقشی اساسی و جهت‌دهنده ایفا می‌کند. از این روی، در ادمۀ این بخش تعاریفی از  ارکان جهت‌ساز با تمرکز ویژه بر چشم‌انداز، مأموریت‌ها و اهداف شهرداری‌های الکترونیک ارائه می‌شود.

چشم‌انداز شهرداری الکترونیک

«چشم‌انداز» که از آن به دورنما، منظر، آیندۀ متصور و یا آیندۀ آرمانی و مطلوب نیز نام برده می شود، توصیفی است از شرایط آینده و به عبارت دیگر، تصویری است از وضعیت آیندۀ یک مجموعه، زمانی که به اهداف و استراتژی‌های خود دست یافته باشد. چشم‌انداز و آرمان‌ها، معمولاً زاییدۀ فکر و خلاقیت مدیران مجموعه بوده و در ابعاد مختلفی همچون فناوری، دانش، وضعیت مالی، بازار و مواردی از این دست، به تصویر کشیده می‌شوند.

بر این اساس، چشم‌انداز باید خصوصیات ذیل را دارا باشد:

·    آینده‌ای بهتر و مطلوب را به تصویر بکشد.

·    واضح و قابل فهم باشد.

·    حتی‌الامکان تغییرات آینده را پاسخگویی نماید.

·    دستیابی به ارزش‌های مشترک را سهولت بخشد.

·    پیامدهای مثبت را بیان دارد.

·    ایجاد هیجان، انگیزه و تحرک نماید.

بدین ترتیب مزایا و منافع تدوین چشم‌انداز عبارتند از:

·    ارائۀ تصویری از مجموعه در پایان افق برنامه‌ریزی.

·    ایجاد درکی کلّی از این که موفقیت مجموعه به چه مفهومی است.

·    ایجاد اتفاق نظر بر آیندۀ مطلوب مجموعه.

·    روشن ساختن جهت و مقصود حرکت مجموعه.

در این ارتباط یکی از بخش‌های مهم طرح‌های تحقق و توسعۀ شهرداری‌های الکترونیک، تدوین شرحی روشن دربارۀ این نکته است که شهرداری الکترونیک در صورت اجرای موفقیت‌آمیز استراتژی‌ها و دستیابی به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های توسعه‌یافتۀ خویش، به چه چیزی تبدیل شده و چه وضعی خواهد داشت( نقی زاده، رستگار، 1384، ص63 ).

بدین ترتیب توجیهی روشن، مشخص و قابل دفاع، از این که چرا و چه انتظاری از تحقق شهرداری‌های الکترونیک می‌رود، حاصل می‌شود و امکان موفقیت طرح‌های توسعۀ شهرداری الکترونیک با تصویر روشنی که از آیندۀ آن ارائه می‌گردد، فراهم خواهد شد. از طرف دیگر، توافق بر آیندۀ شهرداری الکترونیک، همۀ نیروها و منابع مجموعۀ مدیریت شهری را همسو و هم‌جهت ساخته، آرمان مشترکی را میان اعضای مجموعه فراهم می‌سازد( قادری، امیری، 1385، ص5 ).

رسالت یا مأموریت شهرداری الکترونیک

«رسالت» که از آن با عناوینی چون مأموریت، فلسفۀ وجودی، اهداف بنیادین و یا مقصود اصلی نیز یاد می‌شود، عبارت است از فلسفۀ وجودی و یا نقشی که یک مجموعه در قبال جامعۀ خود، بر عهده گرفته تا با ایفای آن و ارائۀ خدمات مورد نظر، نیازهایی از جامعه را برآورده سازد. به عبارت دیگر می‌توان گفت، مأموریت یک بیان کلّی از نیّت مجموعه می‌باشد که با استفاده از نقطه‌نظرات مدیران ارشد آن مجموعه، تعریف و تصریح شده و در قالب « بیانیۀ مأموریت » مجموعه، ارائه می‌گردد.

بیانیۀ مأموریت را گاهی گزارۀ اعتقادات، بیان مقصود، بیان فلسفه، بیان باورها و بیان اصول مجموعه نیز می‌نامند.

بر اساس الگوهای مدیریت و برنامه‌ریزی استراتژیک، پیش از تدوین استراتژی‌ها، باید مأموریت مجموعه را به شیوه‌ای روشن تهیه کرد. مزایا و منافع تدوین رسالت را می‌توان به ترتیب ذیل برشمرد:

·    ایجاد توافق در خصوص سمت‌وسوی حرکت مجموعه

·    ایجاد تمرکز بر بحث و بررسی مسایل اساسی و مهم

·    ایجاد وحدت رویه بین مدیران، تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان

·    همسویی در تفکر و تصمیم‌گیری در مورد مسائل کلیدی

به همین ترتیب، بیانیۀ مأموریت شهرداری الکترونیک، نشان‌دهندۀ طیف فعالیت‌های آن بوده و مسیر آینده‌اش را مشخص می‌نماید           ( 2007, p 83,.( Goldkuh در یک بیانیۀ مأموریت شهرداری الکترونیک که به شیوه‌ای جامع و مناسب تهیه شود، فلسفه، مقصود، گروه‌های شهروندان مخاطب، فناوری‌های اصلی و طیف خدمات تبیین خواهند شد.

اهداف شهرداری الکترونیک

«اهداف» را می توان به صورت نتیجه‌های مشخص و خاصی که مجموعه می‌کوشد تا در تأمین مأموریت خود به‌دست آورد، تعریف نمود. اهداف را به تعبیری به دو گروه بلندمدّت و کوتاه‌مدّت (سالانه)  تقسیم می‌کنند. اهداف بلندمدّت از این نظر برای مجموعه لازم و ضروری هستند که تعیین‌کنندۀ مسیر حرکت آن می‌باشند. اهداف سالانه هدف‌هایی کوتاه‌مدّت هستند که سازمان برای رسیدن به اهداف بلندمدّت، باید به آن‌ها دست یابد.

تدوین اهداف شهرداری الکترونیک، به مجموعۀ متولیان برنامه‌ریزی و مجریان استقرار و توسعۀ آن کمک می‌کند تا از طریق دستیابی به مزایای ذیل، به شیوه‌ای اثربخش عمل نماید:

·    تعیین اولویت‌ها

·    سازماندهی منابع

·    تأمین هماهنگی و هم‌افزایی در امور

·    ایجاد انگیزه در مجریان

·    امکان انجام ارزیابی‌ و کنترل فعالیت‌های مجموعه

مسألۀ اساسی آن است که اهداف شهرداری‌های الکترونیک، باید واقع‌گرایانه، چالشگر، قابل سنجش (به صورت کمّی یا کیفی) و اولویت‌بندی ‌شده بوده و با سایر آرمان‌ها، اهداف و برنامه‌های مدیریت شهری، همسویی و سازگاری داشته باشند.

جایگاه شهرداری‌های الکترونیک در مدل سه‌بعدی توسعۀ شهرهای الکترونیک

بافت کالبد فیزیکی و سیستم شهری - در فضای حقیقی - را می‌توان متشکل از سه رکن اساسی دانست:

·    نخست، ساختار شهری که در حقیقت اجزای سخت‌افزاری سیستم‌های شهری را شامل می‌گردد؛

·    دوّم، نهاد مدیریت شهری که می‌توان آن را به عنوان عامل نرم‌افزاری مدیریت سیستم شهری تعبیر نمود؛

·    و در نهایت رکن سوّم که عنصر انسانی شهرها متشکل از شهروندان  آن و سایر مراجعین (کاری، گردشگری، تحقیقاتی و ...) است.

با توجه به این که ارکان مذکور اجزای یک سیستم شهری را تشکیل می‌دهند، بالطبع به صورت مستمر در تعامل دو سویه با هم بوده و در اثربخشی و کارایی عملکرد‌ یکدیگر تأثیر و تأثر دارند.

بنابراین انتظار می‌رود در پی تحقق توسعۀ شهری و در راستای تحقق آرمان‌های شهر الکترونیک، شاهد رشد توأمان، هماهنگ و پایدار سه رکن مذکور و همچنین توسعۀ تعاملات میان آن‌ها باشیم.

بر این اساس مقاصد رشد و توسعۀ شهری در جهت تحقق آرمان‌ شهرهای الکترونیک، در سه بعد متجلّی می‌گردند:

§    رشد و توسعۀ ساختار شهری ← ساختار الکترونیکی شهر

§    رشد و توسعۀ مدیریت شهری ← مدیریت الکترونیکی شهر

§    رشد و توسعۀ شهروندان ← شهروندی الکترونیک

بدین ترتیب که طی فرایند‌های توسعۀ شهری، اجزای فیزیکی سیستم‌های شهری با بهره‌گیری از زیرساخت‌های فنّی و الکترونیک، هوّیتی الکترونیکی/ مجازی یافته و در فضایی مجازی حضور می‌یابند. بنابراین به تبع آن بسیاری از فرایندها، تعاملات و تراکنش‌های شهری به فضایی مجازی انتقال یافته و اطلاعات و خدمات شهری نیز در بستر شهرهای الکترونیک عرضه می‌گردد.

در شکل شماره (4)، فرایند فوق‌الذکر و عناصر آن، در قالب یک مدل مفهومی، با عنوان الگوی سه‌بعدی رشد و توسعۀ شهرهای الکترونیک، به تصویر در آمده است. در این نمودار دو فضای عمده (شش ضلعی) به چشم می‌خورد؛ فضای داخلی که تعبیری از کالبد فیزیکی شهر و فضای خارجی که تعبیر فضای مجازی شهر الکترونیک را پس از طی فرایند‌های توسعه‌ای به نمایش می‌گذارد. سه رکن اشاره شده در هر فضا توسط دوایری تصویر شده است که به وسیلۀ خط‌چین‌هایی به نشانۀ چرخۀ تعاملات میان عناصر سیستم، با یکدیگر در ارتباط هستند. محورهای توسعه در ابعاد سه‌گانۀ مذکور نیز توسط سه پیکان اصلی (ضخیم) نمایش داده شده است. پیکان‌های فرعی (نازک) نیز نشانۀ توسعۀ کالبد فیزیکی به فضای مجازی و گسترش چرخۀ تعاملات سنّتی به چرخۀ تعاملات الکترونیک، در فضای سه‌بعدی می‌باشند.

از آن جا که تحقق آرمان‌های مدیریت الکترونیکی شهر در قالب استقرار و توسعۀ شهرداری‌‌های الکترونیک تحقق می‌یابد، پارامترها و معیارهای عرضه شده بر اساس این مدل جهت تدوین ارکان جهت‌ساز شهرهای الکترونیک، ملاک و مبنای مناسبی برای تحلیل‌های آتی در این پژوهش و استخراج معیارهای تدوین چشم‌انداز، مأموریت‌ها و اهداف شهرداری‌های الکترونیک به شمار خواهد رفت.

معیارهای چشم‌انداز شهرداری الکترونیکی

در این مبحث، مزایا و قابلیت‌های آرمانی شهرداری الکترونیک به عنوان یکی از آرمان‌های توسعۀ مدیریت شهری، مدّ نظر قرار می‌گیرد؛ بدین مفهوم که چشم‌انداز مدیریت شهری توسعه‌یافته در قالب شهرداری الکترونیک، از چه مزایا و ویژگی‌هایی برخوردار است.

·  تأمین رفاه و رضایت شهروندان: دسترسی آسان، سریع و کم‌هزینۀ شهروندان به اطلاعات شهری جامع و خدمات شهرداری، در تمام اوقات و از هر مکان خارج و داخل شهر (بر اساس شاخص‌های استاندارد کیفیت زندگی )

·    برقراری عدالت: دسترسی یکسان و عمومی تمامی اقشار و آحاد جامعۀ شهروندان به اطلاعات شفاف و خدمات مطلوب شهرداری

·    تحقق آرمان شهر پاک و سالم: عاری از مشکلات زیست‌محیطی، به ویژه ترافیک شهری و آلودگی‌های اکولوژیکی ناشی از آن

·    اعتلای چهرۀ مدیریت شهری: از طریق توفیق در تحقق آرمان‌های مدیریت شهری (بویژه مدیریت شهری الکترونیکی)

·    حاکمیت فرهنگ شهروندی الکترونیک نزد شهروندان: توانایی علمی شهروندان در بهره‌گیری از خدمات شهرداری الکترونیک

·    فرهنگ‌مداری: پایبندی به اصول اعتقادی در شهروندان الکترونیک (با تأکید بر ارزش‌های اسلامی، ملّی و بومی ویژۀ شهروندان ایرانی)

·    تعامل شهروندان: تعامل مستمر میان شهروندان و نهادهای مدیریت شهری و مشارکت در ادارۀ امور شهری و فرایندهای تصمیم‌سازی

معیارهای مأموریت شهرداری الکترونیک

در این بخش، معیارهایی از مأموریت‌های شهرداری‌های الکترونیک در راستای تحقق آرمان‌های رشد و توسعۀ مدیریت شهری ارائه می‌گردد(www.ecity.org  ). 

·    پشتیبانی از سیاست‌ها و الزامات نوین مدیریت شهری؛ اعم از:

o   تقویت حکومت‌های محلّی

o   مشارکت شهروندان در فرایندهای مدیریت شهری

o   تمرکززدایی و معکوس‌سازی روند مهاجرت

·    ارائۀ خدمات الکترونیک شهری متنوع، بهنگام، پایدار و با قابلیت دسترسی در تمامی اوقات و از تمامی نقاط

·    ارائۀ اطلاعات شهری شفاف و معتبر با استفاده از قابلیت‌های فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی

·    ایجاد منابع درآمد پایدار برای شهر با استفاده از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات

·  فراهم نمودن زمینۀ گسترش استفاده از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی در حوزۀ فعالیت‌های شهرداری (از قبیل: تراکنش‌های مالی الکترونیک، تجارت و کسب‌وکار الکترونیک، آموزش الکترونیک، گردشگری الکترونیک و ...)

مأموریت‌های مدیریت شهری در توسعۀ شهرداری الکترونیک

در ادامۀ این بخش معیارهایی جهت تدوین مأموریت نهادهای مدیریت شهری و شهردای‌ها در راستای استقرار و توسعۀ شهرداری‌های الکترونیک، ارائه شده است (www.ictworld.com  ).

·    تأمین زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی پیشرفته، بروز و با قابلیت سازگاری و یکپارچه‌سازی در شهرداری‌ها

·    تأمین، نگهداری و پردازش آمار و اطلاعات مورد نیاز و ایجاد پایگاه اطلاعات شهری

·    شناسایی جدیدترین روش‌ها و فناوری‌ها در ارائۀ خدمات شهری

·    پشتیبانی از فعالیت‌های علمی- تحقیقاتی در جهت نوآوری و خلاقیت در کشف راهکارهای جدید خدمات‌رسانی

·    شناسایی فرصت‌های بهبود کارایی و اثربخشی فرایندهای داخلی مدیریت شهری از طریق بهره‌گیری از فرایندهای الکترونیک

·    تدبیر منابع درآمد پایدار با استفاده از منافع شهرداری‌ الکترونیک

·    تأمین منابع مورد نیاز جهت استقرار و توسعۀ شهرداری الکترونیک

·    هماهنگی با سایر سازمان‌ها و نهادهای ارائه‌دهندۀ خدمات شهری و ارائۀ خدمات آن‌ها در قالب خدمات الکترونیک تعاملی و یکپارچه

·    بهره‌گیری از قابلیت‌های شهرداری الکترونیک در جهت:

o   ارتقاء فرهنگ شهروندی (به مفهوم عام آن، اعم از: حقوق، وظایف، مسئولیت و مشارکت مدنی)

o   توسعۀ فرهنگ شهروندی الکترونیک (به مفهوم خاص آن)

o   فرهنگ‌سازی و ترویج همگانی بهره‌گیری از خدمات الکترونیک

·    آموزش و ارتقاء توانایی علمی شهروندان در بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات و خدمات شهرداری الکترونیک

جمع بندی و نتیجه گیری

در عصر اطلاعات و با تلاش روزافزون دولت و تمامی افراد جامعه برای شکل‌گیری جامعه اطلاعاتی، به سمت کشوری حرکت می‌کنیم که در آن،  شهروند به کسی گفته می‌شود که علاوه بر آشنایی كامل بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، مسئولیت‌پذیر، پاسخگو و فعال و دارای نقشی مؤثر در فرآیند توسعه ملی باشد. از این رو، حصول اطمینان از کاربرد فناوری اطلاعات در همه ابعاد زندگی و سیستم‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی موجب تحولی بزرگ در شیوه ‌‌‎زندگی، کار و فعالیت آنها شده و از حقوق اساسی هر شهروند به حساب می‌آید. شهرداری الکترونیکی با قرار گرفتن در مسیر صحیح می‌تواند مردم را در رسیدن به رفاه کامل یاری نماید. برای رسیدن به این هدف باید برای تاسیس و پیشرفت شهر الکترونیکی تلاش بسیار نمود. با حذف وابستگی فرهنگی، آموزشی، رفتاری و نیز به وجود آوردن زیرساخت‌های مناسب سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، ایجاد امنیت و پشتیبانی، فرهنگ‌سازی، روی کار آمدن نیرو‌های متخصص و همچنین وضع قوانین مورد نیاز از عوامل مهم در تحقق شهرداری الكترونیكی در ایران می باشند. نقش شهرداری الکترونیکی در دنیای پیشرفته‌ امروز، غیر قابل انکار است. ارائه‌ خدمات فراوان شهرداری به صورت الکترونیکی سهم بزرگی در کاهش ترافیک شهر دارد. زیرا خیلی از کارها از طریق اینترنت انجام می‌شود و خیلی از امور هم به دلیل سرعت بالای سیستم‌های نوین با یک مراجعه صورت می‌پذیرند. جهت برپایی و ایجاد شهرداری الکترونیکی، باید قوانین ویژه‌ای وضع شود و این قوانین اجرا شوند. مطابق برنامه ریزی سازمان شهرداریها و دهیاریهای كشور، شهرداری الكترونیكی اولین گام در تحقق شهر و دولت الكترونیكی می باشند. زیرا بعد از تحقق شهرداری الكترونیكی بستر لازم برای نیل به شهر و دولت الكترونیكی فراهم خواهد شد. در جهت تحقق شهر الکترونیکی، باید قوانین ویژه‌ای برای رعایت استاندارهای امنیتی نیز تدوین شود، به طوری که متناسب با نیازها و ویژگی‌های هر شهر باشد. این قوانین و مقررات از سوی دولت در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی قابل بررسی است. قوانین مربوط به جرائم الکترونیکی، حریم خصوصی، حقوق مصرف‌کنندگان و قوانین تجارت الکترونیکی از جمله مهم‌ترین قوانین هستند.در نهایت، در یک شهرداری الکترونیکی، کلیه مراکز دولتی و خصوصی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و از طریق شبکه‌های متعدد با هم در ارتباط هستند تا بدین وسیله امکان انجام فعالیت‌های بانکی، تبادلات مالی و تجاری، آموزشی و خدماتی را به صورت الکترونیکی برای تمامی شهروندان در کلیه اوقات شبانه‌روز فراهم آورند.

منابع و مآخذ

[1]. حاتمی، مجتبی، تحلیلی بر نقش فناوری اطلاعات در مدیریت شهری، همایش فضای جغرافیایی رویکرد آمایشی، 1389.

[2]. امینی علوی، آریا، شهرداری الکترونیکی و گردشگری الکترونیکی، اولین کنفرانس بین المللی شهرداری الکترونیکی، 1385.

[3]. امیری، مجتبی ؛ قادری، امیر، "ضرورت استقرار شهر الکترونیک در توسعه پایدار " اولین کنفرانس شهرداری الکترونیکی، 1386 .

[4]. سجادی، زینب السادات؛ آیت، سید سعید، کاربردهای فناوری در گردشگری الکترونیکی، اولین کنفرانس شهر الکترونیک، 1385.

[5]. طباطبائی، سید احمد، مثلث توسعه یافتگی عصر دیجیتالی، اولین کنفرانس بین المللی شهرداری الکترونیکی، 1385.

[6]. سلسله، علی، بررسی مفهوم شهردیجیتالی و مزایای ایجاد آن، دومین کنفرانس بین المللی شهرداری الکترونیکی، 1386.

[7]. یاری، مازیار؛ وظیفه دوست،حسین،تاثیر متقابل فناوری اطلاعات و ارتباطات در صنعت توریسم،اولین کنفرانس شهر الکترونیک،1385.

[8]. فرمانبر، امیر و همکاران، ارزیابی شهرداری الکترونیکی اصفهان، دومین کنفرانس بین المللی شهرداری الکترونیکی، 1386.

[9]. فرمانبر، امیر و همکاران، بررسی وضعیت شهرداری الکترونیکی در شهر کازرون،دومین کنفرانس شهرداری الکترونیکی،1386.

[10]. سلیمانی، صادق و همکاران، حقوق شهروند الکترونیکی، دومین کنفرانس بین المللی شهرداری الکترونیکی، 1386.

[11]. شیخ کاظم، محمدرضا، فضاهای سایبرنتیک شهری در شهر الکترونیک، اولین کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک، 1385.

[12]. E. Asgharizadeh , M. Agalli‏ ‏Geshlajoughi and S. R. Safavi Mirmahalleh‏   ‏‎“Identification of the Electeronic City Application Obstacles in Iran”,2008 .Vol. 2 , No. 1, pages160 - 176 .

[13]. وحدت، داود و همکاران،فناوری اطلاعات و معلولین به عنوان شهروند الکترونیک،اولین کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک،1385.

[14]. نقی زاده، محمد؛ رستگار، سید محمد، استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در روان سازی امور شهری، کنفرانس ملی نظام اجرایی پروژه های عمرانی صنعتی شهری، 1384.

[15]. Goldkuhl, Göran, What does it mean to serve the Citizen in E-Services?, International Journal of Public Information Systems, 2007. Vol. 3 , No. 2, pages81 - 95 .

[16]. نژاد جوادی پور، مهران  و همکاران، چهارچوب تدوین چشم‌انداز، مأموریت و اهداف شهرداری‌های الکترونیک در شهرهای کوچک و اقماری در حال توسعه (مطالعۀ موردی شهرداری الکترونیک قرچک)، دومین کنفرانس بین المللی شهرداری الکترونیکی، 1386.

[17]. www.ecity.org

[18]. www.ictworld.com

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا