چگونه کودکانمان را دوست بداریم ؟

حجت الاسلام عسکری / کارشناس ارشد مشاوره

هوالحبیب

چگونه کودکانمان را دوست بداریم ؟

دوست داشتن فرزند ، ازجمله مواردی هست که خداوند به صورت فطری وذاتی در نهاد انسانها قرار داده است ،بخصوص در وجود مادر ان ،والبته فلسفه آن بسیار روشن است ،اگر این محبت ومهر مادری که بوسیله هورمون( اکسی توسین) ایجاد می شود در وجود مادران نبود ،شاید هیچ مادر ی حاضر نمی شد حتی یک لحظه هم دردها ،رنجها ،شب بیداریها و....را تحمل کند .اما انچه که در این مقاله مختصر می خواهیم به آن بپردازیم 1- ضرورت واهمیت دوست داشتن 2-روش ومهارت دوست داشتن است ،شاید باور نکنید ،غالب جوانان وحتی بزرگسا لانی که مشکلات شخصیتی دارند به علت همین عدم مهارت دوست داشتن پدران ومادرانشان در سنین کو دکی یشان می باشد.

1-اهمیت وضرورت دوست داشتن کودکان

مسئله‌ی نیازهای روانی و از جمله نیاز به محبّت، از مباحث اصولی در روانشناسی تربیتی و حتّی روانکاوی است. از جمله خانم کارن هورنای، روانشناس و نظریّهپرداز برجسته، محور اساسی مطالعات خود را نیازهای اساسی کودکان قرار داده است و بر اهمیّت محبّت و برخورداری از آن در سالهای اوّلیه‌ی زندگی انسان تأکید میورزد. به اعتقاد هورناي، پرخاشگري كودك ناشي از غريزه جنسي و رقابت نيست، بلكه ناشي از دلواپسي و از بيم آن است كه مورد بي مهري قرارش دهند و از حمايت و مراقبت محرومش بدارند.[1]

دین مبین اسلام نیز توجّه خاصی به مسئله‌ی محبّت نسبت به فرزندان مبذول داشته است که در روایت است که حضرت موسی علیه السلام از درگاه الهی سؤال کرد که «پررودگارا! محبوترین امور در نزد تو چیست؟» خداوند در جواب فرمود: «حبّ الأطفال» یعنی محبّت به کودکان.[2]

همچنین امام صادق علیه السلام در این رابطه میفرماید:

«خداوند بندهاش را به واسطه‌ی شدّت محبّتی که نسبت به فرزندانش دارد، مورد مرحمت قرار خواهد داد»[3]

رابطه‌ی صحیح و عاطفی والدین با فرزندان تأمین کننده‌ی سلامت و بهداشت روانی فرزندان و زمینه ساز بروز استعداهای آنان است؛ چراکه اصیلترین و مهمترین احتیاجات روانی کودک، برخورداری از محبّت است. کودکان باید احساس کنند که والدین با آنان صمیمی و مهربان است و آنان را یاری میکنند تا بعدها در سنین بالاتر والدین را بهترین دوست خود بداند و بتواند مسائل خود را با آنها در میان گذارد. اثر محبّت در رشد روانی فرزندان مانند اثر نور و حرارت در رشد دانه‌ی گیاهان است؛ تاگرمای محبّت به فرزندان یک خانواده نرسد رشد روانی و شخصیّتی آنها به طور طبیعی به انجام نخواهد رسید.

کودکان به محبّت و امنیّت کافی نیاز دارند تا بدانند هرگونه مشکل یا ناراحتی که داشته باشند، پدر و مادر در کنارشان خواهد بود و آنان را دوست دارد و از آنها مراقبت خواهد کرد.

روان شناس و جامعه شناسی معروف در این زمینه میگوید:

«بسیاری از ناراحتیهای روانی از دوران کودکی سرچشمه میگیرد، چیزی که باهوشترین بچّهها را ناراحت میکند، مسئله‌ی چگونگی تغذیه‌ی عاطفی آنهاست»[4]

2- روشهای دوست داشتن کودکان

1-2محبت خود را ابراز کنید: مطمئنا همه والدین فرزندان خود را دوست دارند و فرزندان پاره تن آن ها می باشد و شب و روز از روی محبتی که دارند برای رفاه حال فرزندان خود تلاش و کوشش می کنند ولی نکته ای که بسیار مهم می باشد این است که وقتی این تلاش ها نتیجه بخش خواهد بود که این محبت را ابراز نماید و البته این مخصوص فرزندان نیست بلکه انسان هر کسی را که دوست دارد باید دوستی و محبتش را به او ابراز کند نقل می کنند:
مردی از کنار مسجد می گذشت و امام باقر علیه السلام نیز نشسته بود، یکی از اصحاب عرض کرد: به خدا من این مرد را دوست دارم، امام باقر علیه السلام فرمود: برخیز و او را از این محبت خود آگاه کن؛ زیرا این کار موجب بقای دوستی می شود و برای سازگاری بهتر می باشد5
پس نتیجه می گیریم هر گاه کسی را در قلب خود دوست داشتید این دوستی را به او اطلاع بدهید همان گونه که امام کاظم علیه السلام از رسول گرامی اسلام نقل می کند که حضرت فرمودند:
هر گاه یکی از شما برادر ایمانی اش را دوست دارد، او را از این دوستی آگاه کند، این کار برای ادامه دوستی و رابطه شما بهتر است.6

2-2بوسیدن کودکان: دل پاک کودک آئینه اى است درخشان و اظهار محبت پدر و مادر به فرزند خود و به خصوص بوسیدن او، آئینه روح کودک را جلا مى دهد و به طور خلاصه مهرورزى والدین ضامن سلامت روحى و تعادل عاطفى کودک است که این بوسیدن علاوه بر تامین نیاز عاطفی فرزندان برای والدین اجر و پاداش بسیار زیادی نیز دارد همان گونه که از رسول گرامی اسلام نقل شده است که حضرت فرمودند:
فرزندن خود را ببوسید که برای هر بوسه درجه در بهشت به شما خواهند داد که فاصله هر درجه پانصد سال است.7
ابن عباس می گوید: :عایشه نزد رسول خدا رفت در حالی که پیامبر فاطمه را می بوسید، عایشه عرض کرد: ای رسول خدا ! آیا او را دوست می دارید؟ پیامبر فرمود: آگاه باش ! به خدا سوگند اگر تو از مقداری که من او را دوست دارم آگاه بودی بر محبت خود با او می افزودی .8
مفضل می گوید نزد امام کاظم علیه السلام رفتم در حالی که فرزندش علی را بر دامان خود نهاده بود، او را می بوسید و زبانش را می مکید و او را بر شانه خویش می گذاشت و در بغل می فشرد و می گفت: پدرت به فدایت! چه بوی خوش و چه طبع پاکی و چه فضائل آشکاری داری.9
و نبوسیدن فرزندان نشانه قصاوت قلب و یکی از نشانه های اهل جهنم بودن افراد می باشد همان گونه که نقل می کنند
مردى به حضور پیامبر رسید و عرض کرد یا رسول الله من تاکنون هیچ یک از فرزندانم را نبوسیده ام. هنگامى که از نزد آن حضرت بیرون رفت پیامبر - که از شدت قساوت و بى رحمى او سخت شگفت زده شده بود - فرمود: این مرد نزد من از اهل جهنم است.10

3-2- در آغوش گرفتن

یکی از راههای محبّت به کودک در آغوش گرفتن اوست. مربی - به ویژه پدر و مادر - برای ابراز محبّت خود به کودک، میتواند او را در آغوش بگیرد و از این طریق محبّت خود را نسبت به او ابراز بدارد. پیامبر اکرم(ص) در زمان کودکی امام علی(ع) از این روش بهره میگرفت و او را در آغوش میفشرد، چنان که امیرالمؤمنین خود حکایت میکند.

این جملات امیرالمؤمنین(ع) نشان میدهد که پیامبر اکرم(ص) نسبت به امام علی(ع) علاقهی زیادی داشت و او را مانند فرزند خود در دامانش پرورش میداد و با در آغوش گرفتن او نهایت محبّت خود را به او ابراز میداشت.

4-2 –سلام کردن

روش دیگری برای ابراز محبّت به کودکان، سلام کردن به آنان است. سلام، نشان دهندهی احترام انسان به دیگری و شخصیت دادن به اوست. سلام به کودکان در سیرهی معصومان(ع) به ویژه پیامبراکرم(ص) از جایگاه ویژهای برخوردار است و یکی از سنّتهای حسنهای به حساب میآید که آن حضرت بر جای گذاشته است. پیامبر اکرم(ص) همیشه به کودکان سلام میکرد. «مالک بن انس» گفت: «انّ رسول الله مرّعلی الصبیان فسلّم علیهم؛ پیامبر بر کودکان گذشت و به آنها سلام کرد.»¹¹

امام رضا(ع) به نقل از پدران خود فرمود: «پنج چیز را تا هنگام مرگ ترک نخواهم کرد، از جمله سلام بر کودکان تا این کار پس از من سنتی برای دیگران باشد.»¹²

5-2-همدلی کردن

متا سفانه خیلی از پد رو مادر ها مفهوم این راکلمه شاید ندانند ،یا در در مصداق آن دچار اشتباه می شوند. مثلا خیلی از افراد تصور می کنند همدلی کردن یعنی همراهی کردن فرزندان ومواضبتهای افراطی داشتن نسبت به آنها،اما در حقیقت همدلی درک کردن وخود را جای طرف گذاشتن است ،موضوعی که خیلی ازپدر ومادران نسبت به فرزندانشان انجام نمی دهند ، دراین مقاله امکان اینکه ما بتوانیم در این باره توضیح بدهیم نمی باشد ، لذا چند راهکار همدلی را بصورت مختصر بیا ن می کنیم، برای اینکه بتوانیم همدلی داشته باشیم در مرحله اول باید مربی عاطفه خوبی باشیم ،یعنی هوشایار بودن نسبت به عواطف فر زندان وتوجه به آن داشتن، برقرا کردن رابطه صمیمی وگوش داد ن به آنها در هنگام صحبت کردن.برای مطالعه بیشتر می توانید به (کتاب هوش اخلاقی - میلکه بوربا) مراجعه نمایید.

فراموش نشود!!

از سویی تفریط در این مسئله و بیتوجّهی به نیاز اصیل کودک نسبت به محبّت والدین، پیامدهایی سوئی را بر تن و روان کودک برجای میگذارد. عدم توجه عاطفی به کودکان، روحیه‌ی مقاوت ایشان در مقابل خواستههای دیگران را کاهش داده وباعث میشود تا به خاطر جلب محبّت دیگران، به خواست آنها تن دهند و در مقابل آن تسلیم شوند. علاوه بر آن، این بی توجّهی باعث تشدید حالت پرخاشگری و نیز تقویت روحیه‌ی خیالبافی و انزوا و در خود فرورفتن کودکان میشود.

امّا از سوئی دیگر افراط در این زمینه نیز نتایج سوئی را به همراه خواهد داشت که شاید تبعات آن کمتر از کوتاهی در امر محبّت نباشد.

آنان که در مهر و نوازش فرزندان افراط میکنند و در مقابل خواستههای نامعقول ایشان سر تسلیم فرود میآورند، حسّ خود پسندی را در کودکان خود تقویت میکنند و روحیه‌ی ایستادگی و مقاومت در مقابل ناملایمات زندگی و برآورده نشدن حوائجان از سوی دیگران را تضعیف میکنند. امام باقر علیه السلام در این زمینه میفرماید:

«بدترین پدران کسانی هستند که در نیکی و محبّت نسبت به فرزندان، از حدّ آن تجاوز میکنند و به زیاده و افراط کشیده میشوند و بدترین فرزندان کسانی هستند که تقصیر و کوتاهی در انجام وظایف، آنها را به سرپیچی از والدین بکشاند»13

همانگونه که در این روایت مشاهده میشود، مسئله‌ی افراط در محبّت و مسئله‌ی تقصیر در انجام مسئولیّت به دنبال هم بیان شده و شاید از این جهت بتوان رابطهای منطقی بین آن برقرار کرد. بر این اساس میتوان حسّ مسئولیّـت پذیری را به عنوان حدّی برای ابراز محبّت به کودکان قلمداد کرد. حفظ رابطه‌ی عاطفی با کودک تا زمانی جائز است که وی از انجام مسئولیّتها و وظایف خویش شانه خالی نکند و الّا اگر پدر و مادر فرزند خویش را در انجام تعهدّاتش، بی مبالات یافتند، هرگونه تساهل و تسامح در این زمینه، با تربیت صحیح فرزندان سازگار نیست. بلکه والدین وظیفه دارند با تغییر روش و ابراز ناراحتی خود، به کودک خویش این مطلب را تفهیم کنند، که محبّت آنها نیز مطلق و بدون ضابطه نبوده و در صورت اصرار کودک بر انجام کارهای ناشایست و شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیّتهای ادامه نخواهد یافت.

-----------------------------

1- مقاله‌ی "تحلیل روانکاوانه پرخاشگری در کودکان و نوجوانان" روزنامه‌ی رسالت، شماره‌ی 6396

2- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج104، ص97

3- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج2، ص82

4- روزنامه‌ی کیهان، شماره‌ی 10042

5- بحار الانوار ج 74 ص 181

6- بحار الانوار ج 74 ص 182

7- نهج البلاغه نامه 31 ص 38

8- بحار الانوار ج 43 ص 5

9- وسائل الشیعه، ج 18 ص

10-بحارالانوار ، ج 15، ص 202

11- وسائل الشیعه ، ج 15، ص 202