یکی از مسایل مهم، پیرامون حفظ قرآن، صیانت و نگه داری از محفوظات و شیوه های صحیح آن است. باید دانست، اگرچه حفظ قرآن هنر بزرگی است، اما این حفظ تا زمانی سودمند است که از آن محافظت شود. از همین روی در این مقاله روش تخصصی مرور قرآن آموزش داده می شود.

مقدمه:

چه بسیار کسانی که با زحمت بسیار آیات قرآن را در حافظه خود ثبت کرده اند، اما به دلیل سهل انگاری در تکرار و مرور آیات، این نعمت بزرگ را از دست داده و آیات را به فراموشی سپرده اند. از سوی دیگر، هدف اصلی از حفظ این کتاب ارجمند، انس با آیات انسان ساز آن و استفاده از برکات معنویش می باشد که این مهم جز با مرور منظم و ممارست بر آیات حفظ شده به دست نمی آید. متأسفانه برخی از حافظان صرفاً به هنگام مسابقات قرآن به مرور محفوظات خود می پردازند، اما در سایر اوقات از انس و مرور آیات حفظ شده غافلند. افزون بر آن برخی از روایات دلالت بر مذمت و ممنوعیت فراموشی آیات حفظ شده می کنند. امام صادق علیه السلام فرمودند: «هرکس سوره ای از قرآن را فرموش نماید آن سوره در یک صورت زیبا و درجه ای بلند برایش مجسم می گردد. هنگامی که آن صورت تمثل یافته را می بیند، می گوید: تو چه زیبا هستی! ای کاش از آن من بودی! آن صورت می گوید: مرا نمی شناسی؟ من فلان سوره هستم و اگر تو مرا فراموش نمی کردی، تو را به این مقام بالای معنوی می رساندم.

برای مرور قرآن کریم، روش هایی وجود دارد که در این جا به مهم ترین آن ها اشاره می کنیم.

جعبه لایتنر یك قوطی در باز است كه از پنج قسمت تشكیل می شود.

1        2        4        8        15

1.روز اول:، تعدادی از برگه‌ها را تکمیل می‌‌کنید و پس از اینکه هر دوروی برگه را یکی دوبار مرور کردید، برگه‌ها را در خانه‌ی اول جعبه قرار دهید. می‌‌توانید هر روز، ده پانزده یا تعداد بیش‌تری برگه آماده نمائید.شاید در بعضی روزها هم برگه ای تهیه نکنید.

2.روز دوم: ابتدا برگه‌هایی را كه دیروز تهیه كرده بودید از خانه اول بردارید  لازم به ذکر است شما باید ابتدای هر آیه را در یک روی برگه و شماره ی آیه را در روی دیگر آن بنویسید.بعد از برداشتن برگه ها با دیدن اول آیه  به تلاوت کل آیه در ذهن خود بپردازید و در صورت عدم تسلط به قرآن مراجعه کنید.

آنهایی را كه بلد نبودید، مجدداً در خانه اول قرار دهید و آنهایی را كه بلد بودید، به خانه دوم منتقل كنید. پشت این برگه‌های خانه دوم یك كاغذ رنگی با ارتفاع بیشتر قرار دهید در پایان، برگه‌هایی را كه در روز دوم برای اولین بار تهیه كرده‌اید در خانه اول قرار دهید.

3.روز سوم: به برگه‌های خانه دوم دست نمی زنید زیرا خانه دوم هنوز تكمیل نشده است و ظرفیت دو گروه برگه را دارد. پس باز هم از برگه‌های خانه اول شروع می كنید و برگه‌هایی را كه جواب سؤالاتشان را بلد هستید به خانه دوم منتقل می نمایید و در پشت كاغذ رنگی قرار می دهید تا این برگه‌ها با برگه‌های روز گذشته مخلوط نشود. برگه‌هایی كه آ یاتشان را بلد نیستید به همراه برگه‌های جدیدی كه امروز تهیه كرده‌اید در خانه اول قرار دهید.

4.روز چهارمالف. ابتدا از خانه دوم شروع كنید، زیرا خانه دوم ظرفیت دو گروه برگه را دارد و ظرفیت آن روز قبل تكمیل شده است. ولی فقط برگه‌های ردیف جلوتر را بر می دارید . (  یعنی برگه‌هایی كه جلو كاغذ رنگی قرار دارند)آیات روی این برگه‌ها را مطالعه می كنید و اگر جواب درست دادید برگه‌ها را در داخل خانه سوم و در ابتدای آن قرار می دهید و پشت این برگه‌ها یك كاغذ رنگی با ارتفاع بیشتر قرار می دهید تا فاصله گذاری مشخص شود. ضمناً برگه‌های باقی مانده در خانه دوم را جلوتر می برید و كاغذ رنگی را در پشت این برگه‌ها می گذارید.

ب. سپس به خانه اول برگردید و برگه‌های آن را بردارید و آنهایی را كه بلد هستید در خانه دوم و پشت كاغذ رنگی قرار دهید.

ج. برگه‌هایی كه آیات  آنها را بلد نیستید و همچنین برگه‌های جدیدی را كه تهیه كرده‌اید در خانه اول می گذارید.

خانه سوم برای چهار گروه برگه در نظر گرفته شده و باید چهار روز صبر كنید تا این قسمت تكمیل شود . البته هر روز پس از ورود برگه‌ها از خانه دوم به خانه سوم پشت این برگه‌ها یك كاغذ رنگی می گذارید تا قسمت سوم هم به تدریج و پس از چهار روز تكمیل شود.خانه چهارم جای هشت گروه برگه را دارد و هشت روز پس از ورود اولین برگه‌ها پر خواهد شد. خانه پنجم جای پانزده گروه برگه را دارد و شانزده روز پس از ورود اولین برگه‌ها، این قسمت تكمیل می شود. یعنی اگر شما در كارتان وقفه ای نیاندازید سی روز طول خواهد كشید تا هر پنج قسمت جعبه لایتنر تكمیل شود. توجه دارید كه بین هر دو گروه برگه یك كاغذ رنگی با ارتفاع بیشتر قرار می دهید تا برگه‌های مربوط به روزهای مختلف با یكدیگر مخلوط نشوند . از روز سی و یكم به تدریج برگه‌ها از داخل جعبه خارج می شوند و شما می توانید این برگه‌ها را بایگانی نمایید. زیرا پس از پنج بار تكرار موفقیت آمیز هر برگه در زمان‌های متفاوت، می توانید مطمئن باشید كه آن آیه را برای همیشه فرا گرفته‌اید و هیچگاه آن را فراموش نخواهید كرد.به این ترتیب شما با روشی كه شبیه بازی انفرادی است، در اوقات فراغت می توانید با كم‌ترین میزان اتلاف وقت آنچه را كه یادگیری اش برایتان مشكل تر است بیشتر تكرار كنید و زودتر و برای همیشه به خاطر بسپارید و آنچه را كه زودتر یاد می گیرید فقط با پنج بار تكرار برای همیشه فرا بگیرید.

استفاده از نمودار درختی حافظه:

درخت حافظه روش علمی یادداشت برداری است که به‌وسیله آن می‌‌توان شکل کلی موضوع و ارتباط بین نکات مختلف را نشان داد.

شکل جای گیری آیات در درخت حافظه به گونه ای است که یادآوری و دوره‌ی آیات را بسیار آسان می‌‌کند

در این روش آیات به‌صورت فهرست وار نوشته نمی شوند بلکه شکل شاخه ای دارند، به این گونه ای که آیه ی اصلی و درجه‌ی اهمیت آیات و ارتباط بین آن‌ها بصورت کاملا مشخص نشان داده می‌‌شود..  مزیت دیگر این روش آن است که به راحتی می‌‌توان مطالب جدید را به درخت حافظه تکمیل شده اضافه کرد، بدون آنکه نظم مطالب از بین برود، در یادداشت برداری معمولی این کار امکان ندارد. مهم تر از همه اینکه شکل ظاهری درخت حافظه در به خاطر آوردن آیات کمک بسیاری می‌‌کند اگر شما شکل درخت حافظه را به خاطر بیاورید و آن را در ذهن خود ترسیم کنید، مطمئناً آیات  ذکر شده در آن و ترتیب جای گیری آن‌ها را نیز به خاطر خواهید آورد.. چون در این روش برای درک مطالب و ارتباط آن‌ها با یکدیگر قسمتهای بیشتری از مغز فعال می‌‌شود و یادآوری آسان تر خواهد شد.

حال افراد با توجه به فراخور حال خویش یکی از دو روش را انتخاب کرده و به مرور محفوظات خود می پردازند.

در پایان باید به چند اصول کلی در مرور محفوظات اشاره کرد که عبارتند از :

اول: نظم و استمرار

حافظ قرآن باید در تکرار و مرور آیات، همواره نظم را در نظر داشته باشد و با جدّیت آن را دنبال کند در مقایسه مرور نامنظم ولی زیاد از طرفی و مرور منظم ولی کم از طرف دیگر با قاطعیت می توان گفت: اگر کسی کاری را به صورت مستمر پی گیری نماید، هرچند اندک باشد، نتیجه بخش تر خواهد بود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در توصیه ای به حافظان قرآن فرمود: اگر حافظ قرآن در نگهداری محفوظاتش جدّیت به خرج دهد و قرآن را شب و روز به طور مستمر تلاوت کند، آن را از یاد نمی برد. ولی در غیر این صورت آن را از یاد خواهد برد.

دوم: مرور از حفظ

مرور آیات باید حتماً از حفظ انجام گیرد، نه از روی قرآن. برخی از حافظان، برای تکرار محفوظات خود به قرآن نگاه می کنند و بعد از مدتی متوجه می شوند که محفوظات آنها ضعیف گشته است؛ علت این مطلب آن است که آنها آیات را از حفظ تکرار نکرده اند.

سوم: استفاده از حافظه بصری

هر چند باید تکرار محفوظات از حفظ باشد، اما این بدان معنا نیست که خواندن قرآن از روی مصحف را ترک کنیم؛ بلکه لازم است که حافظ قران هر از چند گاهی به خطوط و آیات قرآن نظر بیفکند؛ تا هم از فضیلت نگاه به آیات قرآن بهره گیرد و هم مکان و موقعیت آیه در صفحه، در ذهنش تثبیت گردد. در برخی روایات نیز بر قرائت از روی مصحف تأکید شده است.

چهارم: توجه به معانی آیات

لازم است که انسان در هنگام مرور به معانی آیات توجه داشته باشد، تا بتواند بهترین بهره را از مرور خود ببرد. توجه به معانی موجب می شود انسان از مرور آیات، احساس معنوی خوبی پیدا کرده و فرایند مرور برایش لذت بخش باشد. در عین حال در روایات ما بر این نکته بسیار تأکید شده که قرائت قرآن باید با تدبر و تأمل و توجه به معانی باشد. فضیلت قرائت با تأمل و تدبر بسیار والاتر است از تلاوت معمولی. روشن است که با رعایت این نکته، ثواب و پاداش معنوی تلاوت نیز افزایش می یابد. فراموش نگردد که بسیاری از برکات معنوی، موجب نشاط حافظ در مرور محفوظات و در نتیجه اثر بخشی افزون تر آن در تقویت حفظ می گردد.

پنجم: مدیریت رفع خطاها

یکی از نکات مهم در بهره وری از مرور این است که بعد از هر بار مرور، حافظ باید موارد اشتباه خود را ثبت کرده و در آن تأمل نماید. یکی از اهداف تکرار آیات این است که حافظ نقاط ضعف و خطاهای خود را شناسایی نموده و برای رفع آن برنامه ریزی نماید. باید دانست، کسانی که یک متن را به خاطر می سپارند، معمولاً خطاهای مشخص و معینی دارند. در نتیجه اگر بتوانند آن خطاها را شناسایی کرده و در پی برطرف کردنش باشند، می توانند در مدت کوتاهی به حد مطلوبی از تسلط – به گونه¬ای که آیات را بدون هیچ¬گونه اشتباهی تلاوت کنند – دست یابند. چنانچه خطاهای حافظ ناشی از ضعف حفظ باشد، باید آنها را ترمیم نمود؛ ولی چنانچه از ناشی از مشابهت با آیاتی باشد که در گذشته حفظ نموده است، برای جلوگیری از اشتباه آنها، به مقایسه این آیات با یکدیگر، از اشتباه جلوگیری نماید. برای سهولت این کار پیشنهاد می شود حافظ در صفحات قرآن و در زیر کلمان و یا جملاتی که در آنها دچار خطا گردیده، علامتی گذاشته و یا آنها را با ماژیک فسفری رنگی نماید. در مرتبه دوم پیش از آغاز مرور آیات، به تمامی مواردی که در دوره قبل علامت گزاری شده است توجه نماید و سپس آیات را بخواند. لازم به ذکر است که این کار را باید قبل از آغاز مرور انجام داد؛ نه اینکه در هنگام مرور، ابتدا خطاهای هر صفحه را مشاهده و آیات را بخواند. چنانچه حافظ در این مرتبه نیز بار دیگر با خطاهای گذشته مواجه شد، می¬تواند با قرار دادن علامتی دیگر این نکته را برای خود ثبت کند، که در این کلمه یا جمله دو بار دچار اشتباه شده است. در این صورت پیش از شروع دور سوم می داند که در چه مواردی دوبار و در چه مواردی یکبار اشتباه کرده است. قبل از شروع دور سوم مرورها، یکبار مواردی را که در آنها دوبار دچار خطا شده را مرور می نماید و سپس مرور دور سوم را آغاز می نماید. این کار سبب می شود تا حافظ به تدریج، به ترتیب اولویت نسبت به مواردی که بیشنر نیازمند توجه است آگاه شود. در نتیجه بتواند در مدت زمان کوتاهی با مرور خطاهای خود به حد بالایی از تسلط دست یابد. ممکن است این نکته به ذهن برسد که حاشیه خوردن قرآن موجب حواس پرتی می شود. برای حل این مشکل، حافظ می تواند بعد از آنکه از تسلط خود، اطمینان حاصل نمود، موارد ثبت شده را پاک نماید و یا قرآن خود را عوض کند و از قرآن دیگری برای مرور بهره بگیرد. البته ناگفته نماند نگهداری موارد خطا از جهاتی مفید به نظر می آید. چرا که ممکن است پس از مدتی دوباره به آن خطاها مبتلا گردد. به همین منظور آگاهی از خطاهای پیشین برای جلوگیری از این گونه مشکلات مفید خواهد بود.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا