اعتدال در خوردن و آشامیدن

امروزه افزایش فاصله طبقاتی در جوامع و کوچک شدن طبقه متوسط  و مواجه شدن بشریت با اکثریتی فقیر در کنار اندکی ثروتمند اشرافی ، بشر را به تامل در سبک زندگی جمعی انداخته است.  ثروتمندان مسرف با زیاده روی در خوردن و اشامیدن مبتلا به انوع امراض جسمی و روحی شده و فقرا نیز با کمبود ویتامین ها و نیازهای ضروری بدن به بیماریهایی از نوع دیگر مبتلایند. ایجاد تعادل در مصرف آحاد جامعه نسخه درمانی اسلام برای رفع چنین مشکلاتی است.

 در أنوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج‏14، ص: 97 آمده است :

اسلام دستور داده كه در باره صرف مواد غذائى و آشامیدنى حدّ اعتدال و میانه‏روى را باید رعایت كرد و از افراط و اسراف خوددارى نمود زیرا زیاده‏روى در صرف غذا سلامت و انتظام مزاج را تهدید مى‏نماید و اكثر بیماریها بخصوص امراض گوارشى در اثر اسراف و زیاده‏روى در صرف غذا است

در برخی از تفاسیر صراط به میانه روى در اعمال و احوال و اخلاق و عقائد، تفسیر شده و اعتدال در اعمال مانند میانه روى در خوردن و نوشیدن است كه خداى تعالى در باره آن فرموده است:

كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا.»

 یعنى بخورید و بیاشامید ولى زیاده روى نكنید.

در این آیه مبارکه که در اکثر تفاسیر برای ورود به بحث اعتدال در خوردن واشامیدن به آن اشاره شده است ، به صراحت به انسان دستور خوردن وآشامیدن داده شده است. و بلافاصله با " ولا تسرفوا"  از زیاده روی در این اعمال نهی شده است.

دراسلام شرط  مباح بودن انواع خوردنی ها رعایت اعتدال ذکر گردیده و در صورت عدم اعتدال هر گونه تصرفی را حرام می شمارد.

در تفسیر عیاشى از ابان بن تغلب روایت شده كه گفت:

امام صادق (ع) به من فرمود: خیال مى‏كنى كه اگر خداوند به كسى نعمتى مى‏دهد از كرامت آن كس است؟ و اگر دریغ مى‏دارد از خوارى او است؟ نه، چنین نیست، مال مال خدا است كه به ودیعه بدست هر كس بخواهد مى‏سپارد، و خوردن، آشامیدن، پوشیدن، نكاح و سوارى و سایر انواع تصرفات در آن را مباح كرده به شرطى كه رعایت اعتدال و اقتصاد را بنمایند و ما زاد آن را به فقراى مؤمن رسانیده یا با آن امور خود را اصلاح كنند، و گر نه همه آن تصرفات حرام خواهد بود. آن گاه جمله" وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یحِبُّ الْمُسْرِفِینَ" را تلاوت نمود.

در تفسیر خسروی، ج‏3، ص: 227  در بخش تفسیر آیات 31 تا 32 سوره مبارکه اعراف نیز آمده است:

اى فرزندان آدم در حال نماز و موقع نماز و عبادات خداى تعالى و هنگام طواف خانه خدا خود را مزین سازید و آرایش دهید (یعنى لباس بپوشید و عریان نباشید و حتى لباس خوب و زینت‏دار خود را در بر كنید) و در موقع احرام و طواف بخورید و بیاشامید (و مانند مشركان برهنه نشوید و خوردن شیر و گوشت و روغن را بر خود حرام ندانید) و اسراف نكنید (یعنى در پوشیدنى و خوردنى و آشامیدنى از حد اعتدال تجاوز ننمائید و به عدل و میانه‏روى عمل نمائید و از صرف حلال به حرام تجاوز نكنید) زیرا خداوند اسراف كنندگان (و تجاوز كنندگان از حد اعتدال) را دوست نمیدارد (بلكه دشمن میدارد).

نکته مهم این مطلب آن است که مفسر محترم تجاوزکنندگان از حد اعتدال را دشمن خداوند معرفی می نماید.

مقام معظم رهبری در یکی از خطبه های نماز جمعه سال 1376 می فرمایند:

خوردن‏، آشامیدن‏، استراحت كردن، لذّت مباح بردن، جزو وجود ماست؛ اشكال هم ندارد و كسى آن‏ها را منع هم نكرده است. آنچه ممنوع است، این است كه انسان در این جنبه غرق شود. مادّیگرى، انسان را به غرق شدن در این جنبه مى‏كشاند. ادیان و روشهاى عقلانى عالم كه روش الهى، مبتنى بر پایه‏هاى عقلانى است جلوِ انسان را مى‏گیرد، تا در این سراشیب لذّت‏برى از لذایذ و مشتهیات زندگى، اختیار خود را از دست ندهد و فرونغلتد. هر دعوتى كه انسان را به لجام‏گسیختگى در لذّات بكشاند، دعوت به آتش و دعوت به بدبختى و هلاكت است‏( بیانات سال‏1376 ص  169)

در حدیثی از امام صادق (ع) نیز خروج از اعتدال در مصرف را دلیلی بر حرام شدن خوردنی ها ذکر می نمایند.

إمام الصّادق «ع»:

المال مال اللَّه، جعله ودائع عند خلقه، و أمرهم أن یأكلوا منه قصدا، و یشربوا منه قصدا ... فمن تعدّى ذلك كان أكله حراما، و ما شرب منه حراما ...( مستدرك الوسائل» 2/ 423)

امام صادق «ع»- به روایت عیسى بن موسى: مال، مال خدا است كه آن را در نزد آفریدگان خود به امانت سپرده است، و به آنان فرمان داده است تا از آن به اعتدال‏ بخورند و به اعتدال بیاشامند ... پس هر كس از حدّ اعتدال (در مصرف) بگذرد، خوردن‏ و آشامیدن‏ او حرام است .

و نیز فرمود: اگر مردم در غذا خوردن‏ اعتدال‏ داشته باشند، بدنهایشان سالم مى‏شود.(فصول المهمه)

 مى‏گوییم: منظور این است كه در خوردن‏ رعایت میانه روى كنند و اسراف ننمایند و منظور این نیست كه كم غذا بخورند و از مقدار لازم بكاهند. آرى تنوع‏طلبى و حرص در غذا باعث مى‏شود كه غذاهایى را كه با هم سازگارى ندارند با هم بخورد و یا زیاد بخورد و رودل كند كه مادر تمام بیماریهاست بلكه گاهى باعث مرگ مى‏شود، چون این كار بر خلاف اعتدال‏ است و بدن تحمل آن را ندارد.( الحیاة / ترجمه احمد آرام / ج‏3 / 159 )

شرایط امروز کشور :

در حدود 40 درصد مردان و 52 درصد زنان 15 تا 64 ساله کشور چاق هستند و چاقی و اضافه‌وزن در کشور در حال افزایش است. چاقی یک بیماری ناشی از پرخوری است که احتمال ابتلا به بیماری دیابت، آرتروز، افزایش فشارخون، نارسایی قلبی، نقرس، دیسک کمر، نارسایی تنفسی، سکته‌ قلبی، عفونت‌های ریوی، سنگ کیسه‌صفرا، نازایی، سرطان پستان، سرطان پروستات، چربی‌خون، تصلب شرایین را افزایش می دهد و طبق مصاحبه دکتر جزائری از مدیران وزارت بهداشت حتی احساس محرومیت اجتماعی و حقارت در افراد چاق بیشتر است.

این در حالی است که بنا به گفته رییس مركز آمار ایران به دلیل مشكل بیكاری، ‌تورم و نیز عدم كنترل نقدینگی با وجود منابع عظیمی كه در كشور وجود دارد، بیش از 10 میلیون نفر از جمعیت ما زیر خط فقر مطلق و بیش از 30 میلیون نفر آنها زیر خط فقر نسبی به سر می‌برند.

به نظر می رسد با ترویج فرهنگ اعتدال در جامعه و  پرهیز اغنیا از زیاده روی در مصرف که باعث مشکلات و بیماری های متنوعی در این قشر گردیده ، می توان بخش زیادی از جمعیت زیر خط فقر را به حد متوسط  رسانده و صرفه جویی های کلانی از همین فرهنگ سازی مختصر عاید کشور خواهد شد.

در دولتمردان گذشته نیز بعضا شاهد افراط و تفریط هایی بودیم . جستجوی مختصر در عکس های منتشره در اینترنت ، دولتمردی را با سفره نان و پنیر خالی نشان می دهد و  دولتمرد دیگری را با سفره آنچنانی با انواع و اقسام غذاها ، دولتمردی به دلیل عدم رعایت حد اعتدال در خوردن دچار دیابت و فشار خون و دیسک کمر گردیده و دولتمرد دیگری در سمت تفریط دیده می شود.

امید آنکه شعار اسلامی اعتدال در همه ابعاد فردی و اجتماعی در دولت یازدهم محقق شود. 

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا