یزدفردا"رضا ملاحسینی اردکانی / دبیر انجمن چارسوق کویر:موزه ها آیینه ای از فرهنگ و تمدن یک ملت و یک جغرافیاست که بحث پیرامون موزه و اهمیت آن مبحث مفصل و مستقلی است که در این مقال نمی گنجد و هدف از این نوشتار ارائه وضعیتی از موزه های شهرستان اردکان می باشد. این شهرستان با وسعت بیش از 24 هزار کیلومتر مربع و داشتن 3 شهر و صدها روستای تاریخی و داشتن بیش از 230 بنای ثبت شده در فهرست آثار ملی، بعد از مرکز استان یکی از قطب های عمده میراثی استان یزد به شمار می رود. برای نشان دادن بخش هایی از این فرهنگ و تاریخ و تمدن، تا کنون چهار موزه در این شهرستان دایر گردیده است.
نخستین موزه اردکان، موزه مردم شناسی این شهرستان می باشد که از سال 1370 به همت حاج علی سپهری، محقق و پژوهشگر اردکانی افتتاح شده است. این موزه که عنوان نخستین موزه مردم شناسی استان یزد و همچنین عنوان نخستین موزه خصوصی استان را نیز دارد، در سالهایی به بهره برداری رسیده که در اردکان حتی اداره میراث فرهنگی وجود نداشته است! این موزه امروزه بخشهای متعددی را در برگرفته است از جمله: مردم شناسی، گیاه شناسی، جانور شناسی، بخش فرهنگی، باستان شناسی، بخش اسناد. از حیث غنای محتویات نیز موزه مردم شناسی اردکان گنجینه ای منحصر بفرد است که بخش اعظم اشیاء آن به همت مالک موزه و اشیاء بسیاری نیز به صورت اهدایی از سوی مردم اردکان گردآوری شده است. از نخستین مشکلات این گنجینه، محل موزه و وضعیت نگهداری اشیاء آن است. این موزه در ابتدا در محل تربیت معلم اردکان آغاز به کار کرد و پس از دو سال به زیرزمین کتابخانه فاضل اردکان منتقل گردید. با وجود بیش از 20 سال فعالیت، این موزه همچنان در زیرزمین و پارکینگ کتابخانه فعال است و همچنان از این مکان به عنوان مکان موقت موزه نام برده می شود. رایزنی های انجام شده برای تملک مکانی مناسب جهت استقرار دائمی این موزه نیز علی رغم وعده و وعیدهای مسولین به سرانجامی نرسیده است. به علت کمبود جا برای نمایش اشیاء، بسیاری از این آثار در انبار موزه نگهداری می شود و همچنین به علت کمبود امکانات، چیدمان موزه و نحوه ارائه آثار نیز مطلوب به نظر نمی رسد. در یک کلام کلی می توان گفت علی رغم همه تلاش های صورت گرفته، گنجینه مردم شناسی اردکان بیشتر به یک مکان گردآوری و انبار اشیاء تاریخی شباهت دارد تا یک موزه معتبر و قدیمی!
دومین موزه ای که در اردکان مورد بهره برداری قرار گرفت، موزه مفاخر این شهرستان است که از سال 1381 در محل خانه تاریخی مرحوم آیت الله خاتمی (ره) در محل تاریخی چرخاب اردکان قرار دارد. اردکان از دیرباز به علت توطن و سکونت علماء و فضلا و دانشمندان و منجمین و طبیبان به قول صاحب جامع مفیدی (تالیف عصر صفوی)، به "یونان کوچک" اشتهار یافته است. به منظور معرفی این مفاخر و مشاهیر، موزه مفاخر اردکان راه اندازی گردید ولی متاسفانه این محل فقط عنوان موزه را یدک می کشید و تنها چند قاب عکس با اطلاعاتی بعضاً غلط و بسیار ابتدایی سهم مفاخر اردکان از این موزه بود! سال 1389 به پیشنهاد و همت انجمن چارسوق کویر اردکان و با حمایت میراث فرهنگی اردکان و شهرداری این شهر، موزه مفاخر اردکان مجدداً احیا گردید و طی آن با انجام یک پژوهش علمی و گردآوری اطلاعات بیش از یکصد تن از مفاخر و مشاهیر اردکانی، زندگینامه تعدادی از این مفاخر با دو زبان فارسی و انگلیسی با طراحی نسبتاً قابل قبولی به نمایش عموم گذاشته شد. با این وجود این موزه همچنان معرف همه مفاخر اردکان نیست و در ضمن اینکه این محل بیشتر به "سرای مفاخر"  شباهت دارد تا موزه؛ زیرا هیچ شیء یا اثری از این مفاخر در این موزه نگهداری نمی شود و تنها قاب هایی از معرفی برخی از این مفاخر در اتاق های خانه نصب شده است!
موزه سوم اردکان، موزه فرش این شهرستان است که در سال 1386 در سفرهای استانی هیئت دولت به تصویب رسید. از آنجا که هنر و صنعت قالی بافی یکی از صنایع دستی عمده اردکان به شمار می رفته است و همچنین با توجه به وجود دانشگاه فرش در اردکان، قرار بود موزه فرش اردکان، که پس از موزه ملی فرش در تهران، دومین موزه فرش ایران به شمار می رود، محلی برای نمایش مراحل مختلف آماده سازی قالی و همچنین نگهداری قالی های ارزشمند این شهر باشد. موزه فرش اردکان سرانجام با بازسازی خانه تاریخی افضلی و تجهیز آن توسط سازمان میراث فرهنگی در دهه فجر سال 1390 افتتاح شد و بهره برداری آن نیز به انجمن دانش آموختگان دانشکده فرش اردکان سپرده شد. متاسفانه هرچند کمی بیش از یکسال از افتتاح این موزه می گذرد، اما به دلیل اختلافات داخلی بهره برداران آن به دلایل مختلف و عدم انجام تعهدات، این موزه به تعطیلی کشیده شده و اشیاء آن هم که غالباً عاریتی بودند، عودت داده شدند. به واقع موزه فرش اردکان هم بیشتر شبیه "نمایشگاه مراحل آماده سازی فرش" است تا گنجینه فرش! همین نمایشگاه هم در شرایط بسیار بدی به سر می برد و بازدیدکنندگان این مکان نیز بیشتر از بنای تاریخی خانه افضلی استفاده می کنند تا موزه فرش اردکان!
اما آخرین موزه اردکان که چند ماهی است به بهره برداری رسمی رسیده است، موزه فرهنگ این شهرستان است که برای راه اندازی آن، نادر پیری اردکانی فرهنگی و پژوهشگر اردکانی سالهاست که تلاش و پیگیری نموده است. موزه فرهنگ اردکان که شامل اسناد، عکسها، یادمانها و آثار هنری و فرهنگی از فرهنگیان اردکانی است، در سال 1386 در یکی از اتاق های اداره آموزش و پرورش اردکان شروع به کار کرد و غالب ایام نیز درب آن بسته بود! در چند ماه گذشته و با تغییر مدیریت آموزش و پرورش شهرستان، موزه فرهنگ به صورت موقت به کانون فرهنگی امام خمینی (ره) منتقل گردید. در این محل نیز به دور از هرگونه اقدامات تامینی، اسناد و نسخ و مدارک در فضای باز و آزاد به نمایش گذاشته شده است! البته اخیراً ریاست آموزش و پرورش اردکان قولهایی مبنی بر استقرار دائمی این موزه در محل مدرسه نصر اردکان وتجهیز مناسب آن تا چند ماه آینده داده است که باید منتظر بود و دید که سرانجام این موزه نیز چه می شود!
این نگاهی کلی بود بر چهار موزه فعال اردکان؛ موزه هایی که حال و روز خوبی ندارند و توجه بیشتر مردم و مسولان را می طلبند. امیدواریم با توجه به اهمیت موضوع موزه و موزه داری، موزه های اردکان نیز از کما بیرون آیند و به صورت مفید مورد استفاده علاقمندان قرار گیرند.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا