تاجیکستان

مختصات: ۳۸°۳۳′ شمالی ۶۸°۴۸′ شرقی

Ҷумҳурии Тоҷикистон تاجیکستان
پرچم
شعار ملی: آزادی، آرامی، آبادی
سرود ملی: سرود ملّی
پایتخت		شهر دوشنبه ۳۸°۳۳′ شمالی ۶۸°۴۸′ شرقی
بزرگترین شهر		دوشنبه
زبان رسمی		فارسی تاجیکی[۱],زبان روسی
نوع حکومت		جمهوری
نام حاکمان  • رئیس جمهور • نخست‌وزیر		امامعلی رحمان عاقل عاقلف
موارد منجر به تشکیل  استقلال از اتحاد جماهیر شوروی		۱۸ شهریور ۱۳۷۰ (۹ سپتامبر ۱۹۹۱)
مساحت
-	مساحت	۱۴۳٬۱۰۰کیلومتر مربع (۹۵ام)
-	‌آب‌ها (٪)	۱٫۸
جمعیت
-	سرشماری	۸٬۱۶۰٬۰۰۰نفر  (۹۸ام)
-	تراکم جمعیت	۵۷‎/km۲‏ (۱۵۱ام)
تولید ناخالص داخلی	(تخمین ۱۳۸۶)
-	مجموع	۳، ۷۱۲ میلیارد دلار
-	سرانه	۱، ۸۴۲ دلار (۱۱۲ام)
شاخص توسعه انسانی (۱۳۸۶)		۶۷۳/۰ (بالا) (۱۲۲ام)
واحد پول		سامانی (TJS)
منطقه زمانی		TJT (ساعت جهانی+۵)
-	تابستانی (DST)	DST (ساعت جهانی)
دامنه اینترنتی		.tj
پیش‌شماره تلفنی		+۹۹۲

تاجیکستان یا جمهوری تاجیکستان (به خط تاجیکی: Ҷумҳурии Тоҷикистон) کشوری در آسیای میانه است. این کشور از جنوب با افغانستان، از باختر با ازبکستان، از شمال با قرقیزستان، و از خاور با چین همسایه‌است. تاجیکستان یک کشور محاط در خشکی است که در گذشته راه ابریشم از آن گذر می‌کرده‌است. پهناوری تاجیکستان ۱۴۳٬۱۰۰ کیلومتر مربع (۹۵ام در جهان) است. این کشور، کوهستانی و پربارش است و منابع آب فراوانی دارد.

نام

واژهٔ تاجیکستان از دو بخش «تاجیک» و «ستان» تشکیل شده‌است که به معنای «سرزمین تاجیک‌ها» است. پایتخت تاجیکستان شهر دوشنبه است و زبان رسمی آن فارسی تاجیکی است، گرچه زبان روسی نیز کاربرد گستردهٔ بازرگانی و حکومتی دارد. یکای پول تاجیکستان، سامانی نام دارد. این کشور در سال ۱۳۷۰ هجری خورشیدی (۱۹۹۱) با فروپاشی شوروی، استقلال یافت.

تاریخ

سرزمین سغد باستان که سرزمین کنونی تاجیکستان را دربر می‌گیرد، در زمان داریوش یکم به جزئی از امپراتوری هخامنشی تبدیل شد. پس از یورش اسکندر مقدونی، تاجیکستان به ترتیب جزئی از پادشاهی‌های سلوکی، دولت یونانی باختر، تخارستان، کوشانیان، ساسانیان، هفتالیان و خیونان بود.

مجسمه ولادیمیر لنین، از رهبران شوروی سابق، در شهر دوشنبه

در سال ۷۱۵ میلادی (در زمان امویان)، این سرزمین به تصرف عرب‌ها درآمد و مردم تاجیک دین اسلام را پذیرفتند. پس از اسلام تاجیکستان تبدیل به مهد زبان پارسی دری و فرهنگ و علوم گوناگون شد.

در سدهٔ دهم میلادی، سامانیان اولین حکومت مستقل ایرانی پس از اسلام در این منطقه تشکیل شد. پس از سقوط سامانیان با اتحاد غزنویان و قراخانیان پس از تاجیکستان به ترتیب جزئی از حکومتهای قراخانیان، خوارزمشاهیان، ایلخانان مغول و تیموریان شد. پس از سقوط تیموریان تا سدهٔ نوزدهم میلادی حکومت‌های مختلف ازبک کنترل این سرزمین را در دست داشتند، البته نادر شاه افشار پادشاه ایران برای دورهٔ کوتاهی آن را به تصرف خود درآورد. در سدهٔ نوزدهم شمال تاجیکستان (خجند) جزئی از خانات خوقند، و جنوب تاجیکستان جزئی از خانات بخارا بود. خانات بخارا در سال ۱۲۴۵ خورشیدی (۱۸۶۶ میلادی)، و خانات خوقند در سال ۱۲۴۷ (۱۸۶۸ میلادی)، زیر سلطهٔ روسیه تزاری درآمدند.

پس از انقلاب اکتبر، تاجیکستان ابتدا بخشی از جمهوری ازبکستان در اتحاد جماهیر شوروی بود تا اینکه در سال ۱۳۰۷ (۱۹۲۸ م)، جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان به عنوان جزئی از اتحاد جماهیر شوروی) تشکیل شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱)، تاجیکستان به استقلال دست یافت.

کمی پس از استقلال تاجیکستان در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱ میلادی)، جنگ داخلی پنج ساله بین دولت تحت حمایت مسکو و مخالفان اسلامگرا (به رهبری عبدالله نوری) درگرفت.

در این جنگ، بیش از ۵۰ هزار تن کشته و بیش از ۷۰۰ هزار تن بی‌خانمان شدند. در سال ۱۳۷۶ (۱۹۹۷ (میلادی) با وساطت سازمان ملل متحد، پیمان صلح به امضای دو طرف رسید.

امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان در سال ۱۳۸۰

سیاست

حکومت تاجیکستان، جمهوری است.

امامعلی رحمان از سال ۱۳۷۱ ریاست جمهوری تاجیکستان را به عهده دارد. در سال ۱۳۷۱، پس از برکناری اجباری رحمان نبی، نخستین رهبر این کشور پس از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی سابق، امام علی رحمان، که پیشتر رئیس یک مجتمع کشاورزی بود، به مقام ریاست شورای عالی تاجیکستان منصوب شد. در سال ۱۳۷۳، رحمان به مقام ریاست جمهوری انتخاب شد. پس از پایان دورهٔ پنج ساله، او دوباره در سال ۱۳۷۸ به مدت هفت سال دیگر به این مقام برگزیده شد.

در سال ۱۳۸۲، در یک همه‌پرسی، ۹۳٪ مردم به اصلاح قانون اساسی (برای ممکن‌شدن انتخاب دوبارهٔ رحمان) رای مثبت دادند. دولت می‌گوید که ۹۶٪ مردم در این همه پرسی شرکت کرده‌اند. در نوروز ۱۳۸۶ ه‍. خ. (۲۰۰۷ م) امامعلی رحمانف خواستار آن شد که او را امامعلی رحمان بنامند. از آنجا که امکان تمدید دورهٔ ریاست جمهوری در کنار ده‌ها اصلاحیهٔ دیگر به رأی گذاشته شد، منتقدان دولت گفتند که رأی مردم با آگاهی کامل نبوده‌است.^[۲]

جغرافیا

پهناوری تاجیکستان ۱۴۳٬۱۰۰ کیلومتر مربع (۹۵ ام در جهان) است و جمعیت آن ۸٬۱۶۰٬۰۰۰ تن ( ۹۸ ام در جهان) است (آمار ۲۰۱۴). تراکم جمعیت در این کشور ۵۷ تن در هر کیلومتر مربع است. تاجیکستان کشوری کوهستانی و سرسبز با بارندگی فراوان است که می‌تواند صادرکنندهٔ آب و برق به سایر کشورها باشد. تاجیکستان کشوری مرتفع است که رشته‌کوه پامیر آن را پوشانده‌است، ولی در شمال کشور، منطقه پست فرغانه وجود دارد.^[۳]

در شمال تاجیکستان دشت فرغانه، در شمال غربی و بخش مرکزی، رشته‌کوه‌های ترکستان، زرافشان، حصار و آلای، در جنوب شرقی رشته‌کوه‌های بلند پامیر (بلندی تا ۷۴۹۵ متر) قرار دارد. در بخش جنوب غربی زمین‌های نسبتاً پست‌تر وخش و حصار و غیره قرار دارد. رودها و دریاچه‌های تاجیکستان از قله‌ها سرچشمه می‌گیرند. مجموع طول ۹۴۷ رودخانه تاجیکستان بیش از ۲۸۵۰۰ کیلومتر است که ۶۰٪ ذخیره آبی آسیای مرکزی را تشکیل می‌دهند.^[۳]

در تاجیکستان بیش از ۸۰ گونه از پستانداران، بیش از ۳۶۵ گونه پرنده، ۴۹ گونه خزنده، تقریباً ۴۰ گونه ماهی و بیش از ۱۰ هزار گونه حشره زندگی می‌کنند. از جانوران این کشور می‌توان به پلنگ برفی، سیاهگوش (به فارسی تاجیکی: سیلاوسین)، خرس، گرگ، و روباه اشاره کرد. در این کشور آهو و گوسفندهای کوهی بسیاری هم زندگی می‌کنند.^[۳]

در تاجیکستان چهار حفاظتگاه ملی (بیشه پلنگان، رامیت، دشت جوم و زارغول)، و ۱۳ پرورشگاه و پارک ملی فعالیت دارند. مناطق حفاظت‌شده طبیعی این کشور جمعاً حدود ۲۱٪ از خاک کشور را دربر می‌گیرند.^[۳]

رودها

تصویر ماهواره‌ای تاجیکستان

تاجیکستان دارای رودهای بسیاری است. شمار رودهایی که طول آنها از ۱۰ کیلومتر تجاوز می‌کند به ۹۴۷ می‌رسد. رودهای مهم آن عبارتند از:

• سیر دریا (سیحون)
• آمودریا (جیحون)
• رودخانه زرافشان
• رود پنج
• رودخانه مرغاب
• سرخ آب
• کافرنهان
• رود وخش

نقشه توپوگرافی تاجیکستان

در مجموع طول ۹۴۷ رودخانه تاجیکستان بیش از ۲۸٫۰۰۰ کیلومتر است. همچنین در تاجیکستان ۱٫۳۰۰ مرداب، جمعاً به مساحت ۷۰۵ کیلومتر مربع وجود دارد. بزرگترین مرداب کشور قراکول نام دارد.

مرزها

• افغانستان (جنوب): ۱۲۰۶ کیلومتر
• ازبکستان (باختر): ۱۱۶۱ کیلومتر
• قرقیزستان (شمال): ۸۷۰ کیلومتر
• چین (خاور): ۴۱۴ کیلومتر

در ماه ژانویه سال ۲۰۱۱ مجلس نمایندگان تاجیکستان پروتکل تعیین خطوط مرز میان تاجیکستان و چین را تصویب کرد که طبق این سند ۱٫۱ هزار کیلومتر مربع (حدود یک درصد) از خاک تاجیکستان در ولایت بدخشان این کشور، به کشور چین داده شد.^[۴]

قلّه‌ها

تقسیمات کشوری

نقشه تقسیمات کشوری تاجیکستان (۱- ولایت سغد، ۲- ناحیه‌های تابع جمهوری، ۳- ولایت ختلان، ۴- ولایت مختار کوهستان بدخشان)

بنا بر قانون تقسیمات کشوری، تاجیکستان به واحدهای زیر تقسیم شده‌است:

• ولایت مختار کوهستان بدخشان به مرکزیت خاروغ
• ولایت سغد به مرکزیت خجند
• ولایت ختلان به مرکزیت قُرغان‌تپه
• ناحیه‌های تابع جمهوری که یک واحد اداری را تشکیل می‌دهند و شامل هیچ کدام از ولایت‌ها نیستند و مستقیماً از پایتخت کشور اداره می‌شوند.

در تاجیکستان هر ولایت (معادل استان در تقسیمات کشوری ایران) به چندین ناحیه (معادل شهرستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر ناحیه به چندین جماعت دهات (معادل دهستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر جماعت به چندید ده (معادل روستا در تقسیمات کشوری ایران) تقسیم می‌گردد.

در سال ۱۳۸۸ تاجیکستان دارای یک ولایت مختار، دو ولایت، ۱۷ شهر، ۴۸ ناحیه (از آن جمله ۱۳ ناحیه تابع پایتخت) و ۵۴ شهرک بود.

جُستار وابسته: فهرست شهرهای تاجیکستان، استان‌های تاجیکستان

ناحیه‌ها و جماعت‌ها

ناحیه‌ها (شهرستان‌ها) و جماعت‌ها (بخش‌ها) در تاجیکستان:

شهرها

نمایش بحث ویرایش نمایش بحث ویرایش شهرهای اصلی تاجیکستان منبع: جیونیمز
دوشنبه (تاجیکستان) خجند
	رتبه	شهر	ولایت	جمعیت	قرغان تپه کولاب کولاب
	۱	دوشنبه (تاجیکستان)	دوشنبه (تاجیکستان)	۷۸۰۰۰۰
	۲	خجند	سغد	۱۷۰۰۰۰
	۳	قرغان تپه	ختلان	۱۰۲۰۰۰
	۴	کولاب	ختلان	۹۵۰۰۰
	۵	استروشن	سغد	۶۵۰۰۰
	۶	وحدت	ناحیه‌های تابع جمهوری	۵۲۹۰۰
	۷	کان بادام	سغد	۴۸۹۰۰
	۸	تورسون‌زاده	ناحیه‌های تابع جمهوری	۵۰۰۰۰
	۹	اسفره	سغد	۴۶۰۰۰
	۱۰	پنجکنت	سغد	۴۰۰۰۰

اقتصاد

تاجیکستان یکی از جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی است. در سال ۲۰۰۵، تولید ناخالص ملی آن نزدیک به ۲ میلیارد دلار بود.^[۵]

نفت و گاز تاجیکستان

دولت تاجیکستان حدود ٩٠ درصد از نیازهای انرژی خود را با واردات تامین می کند.بیشتر ذخایر نفت و گاز این کشور در جنوب غرب تاجیکستان در امتداد حوزه آمو-دریا قرار دارد.^[۶] به گزارش پایگاه اینترنتی روزنامه وال استریت ژورنال، شرکت ملی نفت چین (سی ان پی سی)، توتال فرانسه و شرکت انگلیسی-کانادایی تزیس پترولیوم توافقنامه ای برای توسعه میدان های نفت و گاز در تاجیکستان امضا کردند.بنابر اعلام شرکت تزیس پترولیوم، منطقه بوختار احتمال دارد ٣,٢٢ تریلیون مترمکعب گاز و ٨.٥ میلیارد بشکه نفت داشته باشد.^[۷] چندی پیش نیز یک شرکت نفتی انگلیس در بیانیه‌ای اعلام کرد، تاجیکستان ذخائر نفت و گاز بسیاری دارد که بطور قابل توجهی بیشتر از ذخایر باقی‌مانده منابع نفتی در دریای شمال است. ^[۸] این میزان نفت در تاجیستان از ذخایر کشورهای صادر کننده ای چون جمهوری آذربایجان با صادرات روزانه ۸۲۰ هزار بشکه،عمان ۷۰۵ هزار بشکه و نروژ 1میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه بیشتر است.^[۹] همچنین میزان منابع گازی تاجیکستان از کشورهای صادر کننده گاز مانند الجزایر،مصر و ازبکستان بیشتر است.^[۱۰]

مردم

کودکان تاجیک

جمعیت تاجیکستان ۸٬۱۶۰٬۰۰۰ تن (برآورد ۲۰۱۴) است. حدود ۸۰٪ مردم تاجیک هستند (که به فارسی تاجیکی سخن می‌گویند)، ۱۵٪ ازبک ۱٫۱٪ روس و سایر مردم اوکراینی، چینی، کره‌ای، تاتار و غیره هستند. دین بیشتر مردم اسلام است (بیشتر سنی، دارای اقلیت قابل توجه شیعه اسماعیلی).

تاریخ و فرهنگ تاجیکستان با ایران اشتراکات بسیاری دارد. در پاره‌هایی از دوران پیش از اسلام، تاجیکستان جزئی از شاهنشاهی ایران بود. پس از اسلام، سرزمین خراسان و فرارود (از جمله تاجیکستان) زنده کننده فرهنگ ایرانی و به وجود آورنده زبان پارسی دری بود که جانشین زبان پهلوی شد. نخستین شاعران پارسی‌زبان از این ناحیه به پا خاستند، به ویژه رودکی، که پدر شعر پارسی محسوب می‌گردد. در نخستین سده‌های هجری، خراسان و فرارود مهد تمدن و علوم ایرانی بودند و بزرگانی مانند ابن سینا و فارابی در خود پرورند. حکومت سامانی نیز از تاجیکستان برخاسته‌است.

٪۷۹٫۹ مردم تاجیک هستند (که به فارسی تاجیکی سخن می‌گویند)، ۱۵٫۳٪ ازبک، ۱٫۱٪ روس، ۱٫۱٪ قرقیز، ۰٫۳٪ ترکمن و ۰٫۳٪ تاتار هستند. اقلیت‌های کوچک غیربومی نیز از قبیل اوکراینی، چینی، کره‌ای و غیره نیز در تاجیکستان وجود دارند که ۲٪ مابقی از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند.^[۵]

دین بیش از ۹۰٪ مردم اسلام است (۹۵٪ سنی حنفی، اقلیت ۵٪ شیعه که غالباً شیعه اسماعیلی و کمتر از ۱٪ آن شیعه دوازده امامی)است. شیعیان بیشتر در بدخشان زندگی می‌کنند. غیر از دین اسلام اقلیت‌های دینی آن مسیحیت، یهودیت، زرتشتی، بودایی و بهائیت است. طریقت نقشبندیه تصوف نیز در تاجیکستان وجود دارد.^[۱۱]

شخصیت‌ها

تصویر باباجان غفوروف بر روی اسکناس.

باباجان غفورف تاریخ‌دان و نویسندهٔ کتاب تاریخ تاجیکان از اهالی تاجیکستان است. تیمور ملک نیز از شخصیت‌ها و قهرمانان تاریخی تاجیک به شمار می‌آید.^[۱۲]
بانو گلرخسار شاعر معاصر تاجیکستان از همراهان مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو و سیمین بهبهانی و بسیاری از دیگر شاعران و اهل فرهنگ و هنر ایران بوده و می‌باشد.

نگارخانه

جستارهای وابسته

• تغییر خط در تاجیکستان
• مردم تاجیک
• فهرست شهرهای تاجیکستان
• قانون اساسی تاجیکستان
• خط تاجیکی
• میدان مین مرز ازبکستان-تاجیکستان
• انجمن پیوند

پانویس

منابع

• غفوروف، باباجان. تاجیکان، تاریخ قدیم، قرون وسطی و دورهٔ نوین، جلد اول و دوم. دوشنبه: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۷.
• نک: حبیب برجیان، «تاجیکستان»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱۴.

پیوند به بیرون

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا