تحلیلی بر تغییرات حوزه های انتخابیه استان یزد(10) (انتخابات مجلس هشتم 181)

^{(انتخابات مجلس هشتم 181)}

تحليلی بر تغييرات حوزه های انتخابيه استان يزد

در يکصد سال برگزاری انتخابات مجلس در ايران (از1285 تا 1385ش)

رضا ملاحسينی اردکانی

دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافيای سياسی دانشگاه تربيت مدرس

E-mail: mollahosseini@modares.ac.ir

(بخش دهم : جمع بندي و نتيجه گيري از تغييرات صد ساله حوزه هاي انتخابيه )

در طول 100 برگزاری مجلس و انتخابات آن ، در قوانینی که از حوزه های انتخابیه نام برده شده است ، همواره یزد و توابع آن بصورت یک حوزه عمومی مستقل آمده است . اما از نظر تقسیماتی وضعیت یزد در طول این 100 سال یکسان نبوده است . می توان وضعیت تقسیماتی یزد را در این دوران اینگونه بیان نمود :

1- مقاطعی که یزد یک واحد تقسیماتی مستقل محسوب می گردیده . این مقطع نیز به دو بخش تقسیم می گردد :

الف : از سال 1285ش تا 1316ش که یزد یکی از ولایات مملکت ایران محسوب می شود .

ب : از سال 1352 تا کنون که یزد یکی از استانهای کشور را شکل می دهد .

2- مقطعی که یزد واحد تقسیماتی مستقل نبوده و از توابع استانهای دیگر محسوب می گردیده . این مقطع را نیز به این صورت تقسیم نمود :

الف : از سال 1316ش تا 1339ش که یزد ابتدا یکی از شهرستانهای استان جنوب و سپس از توابع استان دهم قرار گرفت .

ب : از سال 1339 تا 1348 که یزد به همراه توابع آن ، یکی از شهرستانهای استان اصفهان محسوب می شده .

ج : از سال 1348 تا 1352 که یزد تحت عنوان فرمانداریکل وضعیتی نیمه مستقل می یابد .

در این بخش به بررسی تغییرات انجام شده در حوزه های انتخابیه یزد در قالب این مقاطع پرداخته می شود :

الف ) تغییرات انجام شده در 31 سال اول مقطع اول ( 1285-1316ش) :

ابتدای این دوره برابر است با سال 1285ش که فرمان مشروطه صادر و اولین دوره مجلس شورای ملی تشکیل می گردد و انتهای آن نیز سال 1316ش است که با تصویب قانون تقسیمات کشوری ، یزد از توابع استانهای جنوب و سپس دهم قرار گرفت . در طول این مدت یزد یکی از ولایتهای ایران به حساب می آمده است .

در این مقطع که نخستین مرحله مجلس و قانونگزاری و انتخابات در ایران به حساب می آید ، با تغییرات گسترده ای در قوانین انتخاباتی و به تبع آن حوزه بندیهای انتخابیه مواجه می گردیم .

1/الف : نظامنامه انتخابات اصنافی :

همانطور که قبلا نیز گفته شد این نظامنامه اولین قانون انتخابات ایران محسوب می شود که برای برگزاری دوره اول مجلس شورای ملی تدوین گردیده بود . گفته شد که در این نظامنامه حوزه بندی ها بر اساس ملاکهای لازم در حوزه بندی صورت نگرفت و در واقع حوزه های انتخابیه همان ایالات و ولایات مملکت بودند که فارغ از شرایط جمعیتی ، سیاسی ، امنیتی و ... به ترتیب به هر کدام 12 و 6 نماینده اختصاص یافت . بر این اساس یزد که در آن زمان یکی از ولایات ایران محسوب می گردیده می توانسته 6 نماینده در مجلس شورای ملی داشته باشد . اما آنگونه که در نظامنامه آمده است یزد به همراه اصفهان ، کاشان ، قم و ساوه ، 12 نفر یعنی به اندازه تعداد نمایندگان یک ایالت می توانستند نماینده در مجلس داشته باشند . با توجه به شرایط آن زمان و نوع تخصیص نمایندگان در این قانون و همچنین بعد تاریخی این زمان ، نمی توان وضعیت و مشکلات حوزه های انتخابیه آن را به طور دقیق بررسی کرد . اما با مقایسه تطبیقی این حوزه با 12 حوزه دیگر می توان گفت تخصیص این تعداد نماینده به این منطقه با توجه به جمعیت ، وسعت و اهمیت سیاسی آن بویژه در پیروزی انقلاب مشروطه متناسب و معقول بنظر می آید .

2/الف : نظامنامه انتخابات دو درجه ای :

گفته شد که این نظامنامه در سال 1288ش برای برگزاری دومین دوره مجلس شورای ملی تدوین گردید که دارای دو ویژگی مشخص است . یکی اینکه نوع انتخابات در این دوره به صورت دو درجه ای برگزار می گردیده و ثانیا اینکه در این قانون برای اولین بار تفکیک حوزه های انتخابیه مشخص با مناطق تابعه آن آمده است ، که طی آن در هر حوزه سه برابر تعداد نمایندگان آن در مجلس انتخاب و از بین آنان نمایندگان حوزه در مجلس انتخاب می گشته است .

در این قانون تعداد نمایندگان یزد و توابع در مجلس شورای ملی 3 نفر و تعداد منتخبین درجه اول نیز 9 نفر آمده است . این انتخابات در 5 نقطه ولایت یزد برگزار می شده که عده منتخبین درجه اول هر نقطه به ترتیب متناسب با جمعیت و اهمیت آن مناطق ، به این شرح بوده است : یزد 4 نفر ، نائین 2 نفر ، اردکان ، عقدا و شهربابک نیز هر کدام 1 نفر .

در این نوع حوزه بندی می توان در چند نکته تامل نمود :

1- آنگونه که در ماده 2 این نظامنامه آمده تخصیص نماینده به مناطق متناسب با جمعیت تقریبی و اهمیت محلی آنهاست . بدین ترتیب به نظر می رسد از بعد اهمیت محلی حوزه بندی یزد و تعداد نمایندگان درجه اول هر منطقه متناسب باشد . از بعد جمعیتی نیز می توان گفت این تناسب تا حدودی برقرار است اما به نظر یک خلاء جمعیتی در این حوزه بندی قابل بررسی است و آن هم مناطق حدفاصل تفت ، مهریز ، ابرکوه و اشگذر است که بنظر می رسد دارای جمعیت قابل توجهی بوده ؛ اما از آنجا که اکثر این جمعیت در آبادیها و روستاهای پراکنده ساکن بوده و قصبات آن نیز دارای اهمیت کمتری بوده ، لذا نماینده ای به این نقطه اختصاص نیافته است . اما در همین زمان نام عقدا که به نظر جمعیتی متناظر و یا حتی کمتر از آن نواحی داشته با توجه به جایگاه و اهمیت محلی خود در آن زمان توانسته 1 نماینده به خود اختصاص دهد .

2- با یک دید مکانی – جغرافیایی می توان به این نتیجه رسید که از 9 نفر منتخب درجه اول ، 4 نفر به شمال حوزه ( شامل نائین ، اردکان و عقدا ) ، 4 نفر به بخش مرکزی ( یزد ) و تنها 1 نفر به جنوب حوزه ( شهربابک ) اختصاص یافت . از این منظر نیز می توان به اهمیت محلی بخشهای جغرافیایی ولایت یزد و نقش آفرینی سیاسی آنها پی برد . به این ترتیب مهمترین و موثر ترین بخش ولایت ، قسمت مرکزی آن و در درجه دوم شمال حوزه و بخش سوم جنوب آن است .

3/الف : قانون انتخابات 1290ش :

سومین قانونی که در مقطع اول انتخابات مجلس شورای ملی را تحت تاثیر قرار داد ، قانون انتخابات سال 1290ش بود که برای برگزاری دوره سوم مجلس شورای ملی تدوین گردیده بود . گفتیم که این قانون و اصلاحیه های بعدی آن ، مبنای عمل برای برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی تا پیروزی انقلاب اسلامی قرار گرفت . در این دوره با توجه به برگزاری انتخابات مجددا بصورت مستقیم و یک درجه ای ، دوباره حوزه بندیهای انتخاباتی تغییر یافت .

ولایت یزد نیز در این دوره با چند تغییر عمده روبرو گشت :

یکی اینکه تعداد نمایندگان یزد در مجلس شورای ملی به 4 نماینده افزایش یافت . ثانیا تعداد حوزه های انتخابیه نیز از 1 حوزه به 2 حوزه رسید و ثالثا از این دوره انتخابات در اکثر مناطق ولایت برگزار می گردید که در قانون قبلی تنها در 5 نقطه انتخابات برگزار می شد .

دو حوزه انتخابیه ولایت یزد در این دوره را یکی حوزه یزد با 3 نماینده و دیگری حوزه نائین با 1 نماینده تشکیل می داده است . نکات قابل تامل در این حوزه بندی را می توان به این شرح توضیح داد :

1- از نظر تناسب جمعیتی حوزه ها با تعداد نماینده آنها ، به نظر مشکلی دیده نمی شود . به حوزه کوچکتر و کم جمعیت تر یعنی نائین تنها 1 نماینده و به حوزه بزرگتر و پرجمعیت تر یعنی یزد 3 نماینده اختصاص یافت.

2- هرچند از نظر جمعیتی تناسب به چشم می خورد ، اما از نظر وسعت و تعداد نقاط جزء آنها در حوزه یزد جای تامل وجود دارد . حوزه نائین با 5 نقطه جزء متناسب است اما حوزه یزد با در برداشتن 18 نقطه جزء چندان متناسب به نظر نمی آید . هرچند با تخصیص 3 نماینده به این حوزه اوضاع کمی بهتر می شود ، اما با در نظر گرفتن اوضاع سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی آن دوران بویژه فقدان جاده های مناسب و ارتباطات پیوسته بین مناطق ، این نوع حوزه بنظر کارآمد نمی آید . می توان گفت اگر این حوزه به یک یا دو حوزه دیگر تقسیم می شد ( همانگونه که بعد ها صورت گرفت ) ، نتیجه بهتری می توانست داشته باشد .

اما آنچنان که گفته شد و می دانیم با توجه به مشکلات ایران آن زمان ، مثل بی سوادی ، فقر ، عدم آگاهی کافی نسبت به انتخابات و وظایف مجلس و ... می توان گفت تاثیر حوزه بندیها در میزان مشارکت و سایر مراحل انتخابات کمتر از امروز بوده است .

الف : اصلاحیه قانون انتخابات در سال 1304ش :

گفته شد که در این مقطع تغییری در حوزه های انتخابیه و تعداد نمایندگان بوجود نیامد و حوزه ها همان حوزه های قبلی بود ، اما در مورد حوزه های انتخابیه ولایت یزد در این مقطع به چند نکته می توان اشاره نمود:

1- گفته شد که همچنان مشکل حوزه انتخابیه یزد از نظر وسعت و تعداد نقاط جزء آن به جای خود باقی است ؛ اما شاید بتوان گفت علت عدم تقسیم این حوزه در این مدت ، عدم وجود نقاط درجه 1 و قابل توجه از نظر جمعیتی و اهمیت محلی بجز شهر یزد در این دوره ، در این حوزه می باشد . هرچند می توان گفت از این نظر وضعیت نائین که دارای یک نماینده مستقل بوده با اردکان که از توابع حوزه انتخابیه یزد بوده ، مشابهت هایی وجود داشته اما بررسی بیشتر در این زمینه نیازمند مطالعات تاریخی بیشتری دارد که در این مقال نمی گنجد .

2- وضع ابرکوه در مقطع نیز جای تامل بیشتری دارد . گفته شد که ابرکوه با عنوان ابرقوه ، در حوزه بندی سال 1290ش از آنجا که در آن زمان تابعیت ولایت اصفهان را داشته ، در حوزه انتخابیه اصفهان نیز آمده . اما گفته شد که در تاریخ 21/5/1301ش ، مجلس شورای ملی قانون الحاق ابرقویه به حوزه حکومتی یزد و انتزاع آن از اصفهان را به تصویب رساند . از آنجا که گفته شد هیچ تغییری در حوزه بندیهای سال 1304ش بوجود نیامد ، می توان گفت که ابرقو همچنان در حوزه انتخابیه اصفهان آمده است . گرچه نام ابرقو در جدول حوزه های انتخابیه سال 1304ش نه در حوزه انتخابیه یزد و نه اصفهان و نه حتی فارس نیامده است . با تایید این مقدمات باید گفت در صورت وجود ابرقو در حوزه انتخابیه اصفهان ، برای اولین بار شاهد عدم تطابق سرزمینی حوزه انتخابیه ای با محدوده تقسیماتی آن هستیم .

ب) تغییرات انجام شده در 36 سال مقطع دوم (1316تا 1352ش) :

مقطع دوم همانطور که گفته شد ، مقطعی است که یزد به لحاظ تقسیمات کشوری ، واحد مستقل تقسیماتی نبوده و از توابع استانهای دیگر محسوب می شده است . گفته شد که ابتدای این مقطع آبانماه 1316ش است که بر طبق قانون تقسیمات کشوری 16/8/1316ش یزد از توابع استان جنوب به حساب آمد . انتهای این دوره نیز 9/7/1352 است که فرمانداری کل یزد به استان یزد ارتقاء می یابد . مراحل مختلف این مقطع نیز قبلا مورد بحث واقع گردید . اما در اینجا تغییرات حوزه های انتخابیه یزد را در این مقطع بررسی می نمائیم :

1-ب : وضع حوزه ها از سال 1316 تا 1339ش :

از سال 1316 تا سال 1339 که اصلاحاتی در جدول حوزه های انتخابیه کشور به وجود آمد ، مبنای تخصیص نمایندگان و حوزه های انتخابیه همچنان حوزه بندی سال 1304ش بود . در این 23 سال هرچند شاهد تغییرات عمیقی در وضع تقسیماتی کشور هستیم ، اما حوزه های انتخابیه هیچ تغییری کرده بود . از آنجا که یکی از مهمترین ملاکهای حوزه بندیها ، انطباق حوزه ها با واحدهای تقسیماتی است ، می توان ادعا نمود که این وضعیت در این سالها می توانسته حوزه های بسیاری را دچار مشکل نموده باشد .

2-ب : حوزه بندی سال 1339ش :

سرانجام پس از گذشت 35 سال از حوزه بندی سال 1304ش ، در سال 1339 اصلاحاتی در حوزه های انتخابیه با توجه به وضع تقسیماتی آنها بوجود آمد . حوزه عمومی انتخابیه یزد که در این زمان ، یک شهرستان از توابع استان اصفهان محسوب می گردیده دچار تغییرات قابل توجه ای گردید .

1- با انتزاع حوزه انتخابیه نائین از حوزه عمومی انتخابیه یزد ، تعداد نمایندگان این منطقه از 4 نفر به 3 نفر تقلیل یافت . اما تعداد حوزه های انتخابیه علیرغم انتزاع حوزه مذکور ، به 3 حوزه افزایش یافت .

2- حوزه های ایجاد شده از تقسیم حوزه انتخابیه سابق یزد بوجود آمده اند . گفته شد که این حوزه منطبق بر هسته مرکزی منطقه یزد بوده و حتی پیش از این نیز می توانسته به چند حوزه تقسیم گردد .

3- با بررسی نتایج سرشماری سال 1335 یزد ، جمعیت تقریبی این منطقه برابر 110781 نفر بوده که به این ترتیب ، به هر 36927 نفر به طور میانگین یک نماینده اختصاص می یافته است .

4- حوزه بندی سال 1339 را می توان مبنایی ثابت برای حوزه بندیهای انتخابیه استان یزد تا سال 1378 دانست .

با بررسی دقیقتر هر یک از حوزه های انتخابیه در این مقطع به نکات زیر بر می خوریم :

1- گفته شد که با توجه به جمعیت تقریبی 110781 نفری حوزه عمومی یزد در آن مقطع ، بطور میانگین به هر 36927 نفر ، یک نماینده اختصاص می یافته ؛ اما این میانگین در هر سه حوزه به یک صورت نیست و در هر حوزه ای متفاوت است . این تفاوتها را جدول مشاهده نمود .

حوزه های انتخابیه یزد و جمعیت آن در سال 1339 :

حوزه انتخابیه	جمعیت	تعداد نماینده
یزد	71345	1
اردکان	15647	1
تفت	17521	1
منبع: نتایج تفصیلی سرشماری سال 1335 ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی

با بررسی این جدول می توان به تفاوت زیاد تناسب جمعیتی حوزه یزد با دو حوزه دیگر پی برد . جمعیت حوزه یزد در این مقطع تقریبا 4 برابر جمعیت دو حوزه دیگر بوده اما به هر سه حوزه به یک اندازه یعنی 1 نماینده اختصاص یافته است . این مشکل تناسب جمعیتی حوزه یزد از این حوزه بندی شروع و تا کنون نیز ادامه دارد .

2- از نظر وسعت وتعداد توابع هر حوزه نیز شاهد وسعت زیاد دو حوزه اردکان و تفت به نسبت حوزه یزد هستیم . اما از آنجا که بعد جمعیتی مهمتر است ، حوزه ها متناسب بنظر می رسد .

3-ب : حوزه بندی سال 1350 :

دومین تغییر قابل توجه حوزه بندیها در مقطع دوم ، حوزه بندیهای سال 1350 است . اساس حوزه بندی این دوره در یزد همان حوزه بندی سال 1339 بود و همچنان تعداد حوزه های انتخابیه همان 3 حوزه گذشته است ؛ اما در این مقطع شاهد چند تغییر و تحول هستیم :

1- در این مقطع مهمترین تحول ، ارتقاء یزد از شهرستانی تابع استان اصفهان به فرمانداری کل و به تبع آن ارتقاء 3 بخش این فرمانداری کل به شهرستان است .

2- در نوع حوزه بندی این دوره نسبت به گذشته تغییر زیادی دیده نمی شود . تنها چند مورد جابجایی نقاط را در حوزه ها شاهد هستیم . از جمله انتزاع نیر و کذابات از حوزه اردکان و الحاق آنان به حوزه تفت .

3- اما گفته شد که اساس این حوزه بندی بر مبنای سرشماری سال 1345 بوده است . بر این اساس جعیت فرمانداریکل یزد و حوزه های انتخابیه آن به شرح جدول زیر است .

حوزه های انتخابیه یزد و جمعیت آن در سال 1350 :

حوزه انتخابیه	جمعیت	تعداد نماینده
یزد	82620	1
اردکان	23218	1
تفت	40800	1
فرمانداریکل یزد	146638	3
منبع: نتایج تفصیلی سرشماری سال 1345 ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی

با توجه به جمعیت 146638 نفری فرمانداری کل یزد در سال 1346 به طور میانگین به هر 46000 نفر یک نماینده اختصاص یافت که کمترین میزان این میانگین در حوزه انتخابیه اردکان و بیشترین آن را در حوزه انتخابیه یزد شاهد هستیم .

4- از نظر مشکلات این حوزه ها با توجه به مطابقت آنها با واحدهای تقسیماتی نیز می توان به موارد زیر اشاره نمود :

الف/4 : در نخستین مورد ، توابع حوزه انتخابیه تفت تشکیل شده از شهر تفت و بخشهای دیگر . یکی از این بخشها ، بافق می باشد اما بافق در تقسیمات فرمانداری کل یزد به عنوان شهرستان آمده است . دو مشکل دیگر نیز همچنان در حوزه انتخابیه تفت وجود دارد : یکی اینکه بخش مهریز به لحاظ تابعیت از توابع شهرستان یزد بوده اما در محدوده حوزه انتخابیه تفت قرار دارد . و دوم نیز بخش شهربابک می باشد که از توابع شهرستان رفسنجان استان کرمان بوده و همچنان در حوضه انتخابیه تفت قرار دارد .

ب/4 : از موارد دیگر مشکل عدم انطباق حوزه های انتخابیه با واحدهای تقسیماتی در حوزه عمومی انتخابیه یزد ، در حوزه انتخابیه اردکان قابل مشاهده می باشد . به این صورت که بخشهای اشگذر و خضرآباد که از لحاظ اداری تابع شهرستان یزد بوده اند ، در حوزه انتخابیه اردکان قرار گرفته بودند .

ج : تغییرات حوزه های انتخابیه از 1352 تا 1385 :

این مقطع دومین مقطعی است که یزد از نظر تقسیماتی مستقل محسوب می شود . ابتدای آن سال 1352 یعنی زمان استان شدن یزد است و همچنان ادامه دارد . به تعبیر دیگر می توانیم ابتدای این مقطع را سال 1357 یعنی همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی دانست ؛ زیرا نخستین تغییر در حوزهای انتخابیه در این مقطع قانون انتخابات سال 1358 است .

1/ج ) قانون انتخابات سال 1358 :

در این قانون نیز شاهد تغییر زیادی در حوزه های انتخابیه استان یزد نیستیم و همچنان سه حوزه استان را همان سه حوزه سابق تشکیل می داد .بطور خلاصه وضعیت جمعیتی و تقسیماتی استان را در جدول زیر می توان مشاهده نمود .

حوزه های انتخابیه یزد و جمعیت آن در سال 1358 :

حوزه انتخابیه	جمعیت	تعداد شهرستان	تعداد بخش	تعداد نماینده
یزد	144688	1	1	1
اردکان	56411	1	5	1
تفت	65678	3	5	1
استان یزد	266777	5	11	3
منبع: نتایج تفصیلی سرشماری سال 1355 ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی

اما نکات قابل توجه در این حوزه بندی را می توان اینگونه بیان کرد :

1- با پیروزی انقلاب اسلامی ، حضور مردم در صحنه های سیاسی بسیار پرشورتر از گذشته ها به چشم می خورد و به تبع آن نیز مشارکت آنها در انتخابات مجلس شورای اسلامی بسیار گسترده تر از گذشته است . به همین دلیل از این مقطع به بعد شاهد حساسیت بیشتر مردم در مورد انتخابات مجلس و بویژه چگونگی حوزه های انتخابیه هستیم .

2- در این سال استان یزد دارای 5 شهرستان و 11 بخش است که شاهد ارتقاء واحدهای تقسیماتی استان در این مقطع هستیم . از این حیث حوزه انتخابیه تفت با در برگرفتن 3 شهرستان با 11 بخش ناهمگن ترین حوزه و حوزه انتخابیه یزد نیز با 1 شهرستان و 1 بخش آن ،کوچکترین حوزه را شکل می داده است .

3- با توجه به جمعیت 266777 نفری استان در سرشماری سال 1355 ، میانگین تعداد جمعیت به هر نماینده برابر با 89000 نفر است . همچنان متراکمترین حوزه استان نیز حوزه انتخابیه یزد می باشد .

4- تغییرات انجام شده در وضعیت تقسیماتی استان یزد ، درست پس از گذشت 10 روز از تصویب جدول حوزه های انتخابیه صورت گرفت . به همین دلیل این تغییرات تقسیماتی در جدول حوزه های انتخابیه سال 1358 به چشم نمی خورد . هرچند در عمل این تغییرات در حوزه بندیها به عمل آمد ، اما تغییرات انجام شده به آن اندازه تاثیر گذار نبود که حوزه ها را با چالش جدیدی روبرو کند . کمااینکه در این حوزه بندی شاهد رفع برخی از عدم تطابقات حوزه بندیها با مرزهای سیاسی و اداری نیز هستیم . اما مهمترین چالشها را اینگونه می توان دانست :

الف : مهمترین تغییر در این زمینه انتزاع شهربابک که از توابع استان کرمان بود ، از حوزه انتخابیه تفت می باشد که پس از مدتها مشکل عدم تطابق سرزمینی حوزه انتخابیه تفت با حدود استان را رفع نمود .

ب : هرچند در قانون جدول حوزه های انتخابیه سال 1358 مهریز به عنوان بخشی از شهرستان یزد در حوزه انتخابیه تفت قرار دارد و این خود عدم مطابقت را نشان می دهد ، اما با ارتقاء بخش مهریز به شهرستان درست 10 روز پس از تصویب جدول مذکور این مشکل حل گردید ؛ اما وضعیت دهستانهای هرات و مروست این شهرستان در حوزه شهربابک استان کرمان مشکل جدید بود .

ج : اما در حوزه انتخابیه اردکان ، ارتقاء میبد به عنوان بخش مشکل خاصی ایجاد نکرده و می توان گفت مهمترین مشکل این حوزه همچنان وجود بخشهای اشگذر و خضرآباد شهرستان یزد می باشد که مطابقت سرزمینی این حوزه را دچار نقض کرده بود .

2/ج : حوزه های انتخابیه سال 1366 :

گفته شد که در طی این مقاطع تغییری در تعداد نمایندگان و تعداد حوزه های انتخابیه استان یزد بوجود نیامد ، اما تغییراتی در بخشهای تشکیل دهنده هر حوزه بوجود آمد . موارد قابل تامل در حوزه بندی سال 1366 را می توان اینگونه ذکر کرد :

حوزه های انتخابیه یزد و جمعیت آن در سال 1366 :

حوزه انتخابیه	جمعیت	تعداد شهرستان	تعداد بخش	تعداد نماینده
یزد	266520	1	3	1
اردکان	65777	1	3	1
تفت	77357	3	6	1
استان یزد	409654	5	12	3
منبع: نتایج تفصیلی سرشماری سال 1365 ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی

1- در این سال استان یزد همچنان دارای 5 شهرستان و 12 بخش است که تغییر چندانی در وضع واحدهای تقسیماتی استان در این مقطع نیستیم . از این حیث همچنان حوزه انتخابیه تفت با در برگرفتن 3 شهرستان و6 بخش آن ، ناهمگن ترین حوزه و حوزه انتخابیه یزد نیز با 1 شهرستان و 3 بخش آن ،کوچکترین حوزه را شکل می داده است .

2- با توجه به جمعیت 409654 نفری استان در سرشماری سال 1365 ، میانگین تعداد جمعیت به هر نماینده برابر با 136500 نفر است که نسبت به دوره قبل از آن از رشد 5/1 برابر برخوردار بوده است . همچنان متراکمترین حوزه استان نیز حوزه انتخابیه یزد می باشد .

3- اما تغییرات تقسیماتی و جابجاییهای صورت گرفته در حوزه بندی استان به این شرح است :

الف : در این حوزه بندی شاهد تغییر نام حوزه تفت به نام حوزه انتخابیه تفت ، بافق ، مهریز هستیم .

ب : در این مقطع بخشهای اشگذر و خضرآباد شهرستان یزد که تا این زمان در حوزه انتخابیه اردکان قرار داشت از این حوزه منتزع و به حوزه یزد ملحق گردید . با این الحاق مشکل عدم مطابقت حوزه انتخابیه اردکان با مرزهای سیاسی و اداری برطرف گردید .

ج : دهستانهای هرات و مروست نیزکه از نظر تابعیت تقسیماتی و اداری جزء شهرستان مهریز استان یزد محسوب می گردیدند ، در حوزه انتخابیه شهربابک در استان کرمان قرار گرفتند . این موضوع عدم انطباق حوزه بندی های انتخاباتی را با مرزبندیهای سیاسی اداری حتی در سطح استانی ، به خوبی نمایش می دهد . کما اینکه این وضعیت تا 12 سال بعد یعنی تا حوزه بندی انتخاباتی سال 1378 همچنان باقی بود .

د : از دیگر نکات قابل تامل در این حوزه بندی الحاق بخش ابرکوه از شهرستان آباده استان فارس به حوزه انتخابیه تفت ، بافق و مهریز بود که این الحاق نیز به نوعی بیانگر عدم انطباق حوزه بندیها با مرزهای سیاسی اداری است . هرچند که کمتر از 8 ماه بعد یعنی از تاریخ 7/9/1366 بخش ابرکوه از نظر تقسیماتی نیز از شهرستان آباده منتزع و به شهرستان تفت استان یزد ملحق گردید و مشکل مذبور به نوعی حل گردید .

3-ج : حوزه بندی سال 1378 :

در این سال با توجه به اجرای اصل 64 قانون اساسی آنگونه که آمد تعداد نمایندگان استان یزد از 3 نفر به 4 نفر افزایش یافت و به تبع آن نیز تعداد حوزه های انتخابیه استان به 4 حوزه رسید . با توجه به تغییرات تقسیماتی و همچنین جمعیتی استان ، افزودن 1 نماینده به استان ضروری می رسید ، اما یکی از مهمترین نکات قابل تامل چگونگی حوزه بندی است که با مشاهده و بررسی این حوزه ها به دست می آید .

حوزه های انتخابیه یزد و جمعیت آن در سال 1378 :

حوزه انتخابیه	جمعیت	تعداد شهرستان	تعداد بخش	تعداد نماینده
یزد و صدوق	452375	2	4	1
اردکان	64250	1	3	1
تفت و میبد	114803	2	3	1
بافق ، مهریز ، خاتم ، ابرکوه	157454	4	7	1
استان یزد	788880	9	17	4
منبع : سالنامه آماری سال 1378 استان یزد

1- در این سال استان یزد با تغییرات تقسیماتی بسیاری نسبت به گذشته روبرو شد و شاهد ارتقاء چندین نقطه در استان هستیم . در این مقطع استان یزد دارای 9 شهرستان و 17 بخش است . از حیث ناهمگن ترین حوزه در این مقطع ، حوزه انتخابیه تفت جای خود را به حوزه انتخابیه بافق ، مهریز ، ابرکوه و خاتم می دهد وهمگن ترین حوزه نیز حوزه انتخابیه اردکان است که با 1 شهرستان و 3 بخش آن ،کوچکترین حوزه را شکل داده است .

2- با توجه به جمعیت 577974 نفری استان در سرشماری سال 1375 ، میانگین تعداد جمعیت به هر نماینده برابر با 144500 نفر است و همچنان متراکمترین حوزه استان نیز حوزه انتخابیه یزد و صدوق می باشد .

3- مشکلات این حوزه بندی نیز بطور خلاصه به این شرح است :

الف : حوزه میبد و تفت : مهمترین مشکل این حوزه عدم وجود پیوستگی سرزمینی بین این دو شهرستان است .

ب : حوزه بافق ، مهریز، خاتم و ابرکوه : این حوزه از نظر تعداد مناطق تابعه ، بزرگترین حوزه استان به شمار می رود . مهمترین مشکل این حوزه همین مسئله است ؛ 4 شهرستان وسیع با ویژگیهای فرهنگی متفاوت در یک حوزه انتخابیه .

ج : حوزه اردکان : این حوزه تنها حوزه تک شهرستانی استان یزد است . هرچند بهانه تفکیک میبد از حوزه اردکان و مستقل شدن آن رفع رقابتهای مکانی و محلی در این منطقه بوده ، اما استقلال شهرستان اردکان در قالب یک حوزه انتخابیه ، با توجه به ویژگیهای جمعیتی و در نظر گرفتن دیگر شرابط موثر در استان ، چندان منصفانه به نظر نمی رسد .

د : حوزه یزد و صدوق : این حوزه پر جمعیت ترین حوزه استان را شکل می دهد ؛ که با جمعیتی تقریبا 4 برابر جمعیت حوزه اردکان ، علاوه بر اینکه از 2 شهرستان تشکیل گردیده دارای تنها 1 نماینده می باشد .

نتیجه گیری :

در 11 مرحله تقسیم و تخصیص نمایندگان و حوزه های انتخابیه در 100 سال گذشته ، گفته شد که همواره حوزه انتخابیه یزد و توابع آن همواره بصورت یک حوزه عمومی مستقل آمده است .

با توجه به شاخص جمعیت که یکی از مهمترین ملاکهای حوزه بندی است ، مشاهده می شود که در این 100 سال تعداد نمایندگان استان یزد همواره بین 3 یا 4 نماینده ثابت بوده که نسبت به جمعیت استان در هر مرحله ، به نظر متناسب می آید .

از بررسی حوزه های انتخابیه یزد در این مدت می توان اینگونه نتیجه گیری نمود :

1- تعداد نمایندگان استان در این مراحل به نسبت جمعیت متناسب بنظر می رسد .

2- تعداد حوزه های انتخابیه و تعداد نمایندگان استان را می توان اینگونه بیان کرد :

حوزه های انتخابیه یزد و تعداد نمایندگان آن :

سال	تعداد حوزه ها	تعداد نمایندگان
1285 ش	1	6
1290 ش	2	4
1304 ش	2	4
1339 ش	3	3
1350 ش	3	3
1358 ش	3	3
1366 ش	3	3
1378 ش	4	4

3- شهر های منتزع شده از حوزه عمومی انتخابیه یزد عبارتند از : نائین – شهربابک – ابرقو

4- در حوزه انتخابیه تفت در طی این مدت ، بیشترین مشکل عدم تطابق حوزه با محدوده تقسیماتی را داشته است .

5- مهمترین مشکل حوزه انتخابیه شهر یزد عدم وجود تناسب جمعیت به تعداد نماینده می باشد .

6- جمعیت حوزه انتخابیه فعلی اردکان از نسبت جمعیت در استان کمتر است .

7- با توجه به افزوده شدن تعداد شهرستانها وافزایش وسعت استان و همچنین جمعیت استان ، تجدید نظر در حوزه بندی فعلی و همچنین افزایش تعداد نمایندگان استان ضروری است .

8- بیشترین مشکلات حوزه بندیهای انتخابیه استان یزد به ترتیب عبارت است از :

1- عدم مطابقت محدوده حوزه ها با محدوده واحدهای تقسیمات کشوری 2- عدم تناسب جمعیت به تعداد نمایندگان 3- عدم پیوستگی سرزمینی حوزه های انتخابیه

يزدفردا