نگاهی به فرایند یک توافق

سید حسین پایدار اردکانی

مذاکرات ژنو، بالاخره پس از روزها گفتگو و رایزنی سخت و فشرده و چانه زنی ها و لابی های گسترده، به نقطه ای روشن، قابل اتکا و هدفمند رسید. هر چند که این توافق، بازه زمانی 6 ماهه را به همراه دارد، اما همین دستاورد نیز به ما نوید دستیابی به یک توافق و راه حل نهایی و همیشگی برای برون رفت از آنچه آنرا" پرونده هسته ای" نام نهاده ایم، میدهد.
تیم مذاکره کننده ایران عزیز توانست بر مبنای این توافق نامه، هم حق غنی سازی اورانیوم در خاک کشورمان را رسمیت بخشد و هم گام محکمی برای رهایی از تحریمها و حرکت کشور به سمت رونق دوباره اقتصادی و سیاسی در چرخه جهانی بردارد و این دستاورد کم و ارزانی نیست.
به باور من، دستیابی به این موفقیت، حاصل خون شهدای والامقامی است که جان پرارزش خویش را در راه اثبات حق مسلم ایرانیان برای در اختیار داشتن " دانش هسته ای " در طبق اخلاص نهادند و رفتند تا ماندگاری نسل ما را تضمین کنند. در این میان، حمایت قاطعانه و مدبرانه مقام معظم رهبری از تیم دیپلماسی کشورمان، -چه قبل از سفر به ژنو و چه پس از دستیابی به این توافقات- سرمایه ای ارزشمند و اقدامی دلگرم کننده و راهگشا برای مذاکره کنندگان و رایزنان جمهوری اسلامی بود که جا دارد از این موضع حکیمانه و معنادار ایشان تشکر و قدردانی شود.
همچنین نباید نقش مردم رشید، فهیم و صبور ایران را در دستیابی به این موفقیت، نادیده گرفت. مردمی که قریب به 6 ماه قبل، با حضوری حماسی در انتخابات ریاست جمهوری، رای به تغییر روندها و نگرشها و دیدگاه ها در قالب نظام جمهوری اسلامی دادند و با آراء خود نشان دادند که روند حرکت کشور در عرصه های مختلف با مدیریت دولتمردان قبل را نمی پسندند و خواستار آنند که " طرحی نو " در عرصه های مختلف بین المللی و داخلی در افتد.
اما ذکر نکاتی " ظریف " در فرایند دستیابی به این موفقیت ، خالی از لطف نیست:
الف: از دیروز تا به حال، همه از هم می پرسند که " ظریف " چه کرد که دیگران نکردند، یا نتوانستند از پس انجام آن برآیند و یا نخواستند که انجامش دهند؟! آیا واقعاً دستیابی به توافق و رهایی از تنش و دل نگرانی و آینده مبهم و مشکلات اقتصادی و سیاسی و اجتماعی، در این مدت زمان کوتاه، شدنی بود و دیگران آنرا اینگونه بغرنج و محال جلوه داده بودند؟ حقیقت امر این است که سکان امور در طول این سالها در جریان پرونده هسته ای به دست افرادی بود که الفبای مذاکره، گفتگو، تفاهم و توافق را نیز نمی دانستند. چه در بالاترین رده اجرایی کشور و چه در سطح مذاکره کنندگان و دیپلماتها. برخی باور نداشتند که بیان یک جمله کوتاه از زبان آنها – که خارج از عرف و ادبیات رایج بین المللی بود- می توانست چه ضربه هولناکی به روند اعتمادسازی و گفتگوهای دو جانبه و در نهایت دستیابی به توافق وارد نماید.
با مشارکت مردم در عرصه انتخابات، نوع نگاه، ادبیات حاکم و نگرش مسئولین به این رویداد نیز تغییر کرد و دیدیم که در مدتی کوتاه، آنچه دیگران در 8 سال گذشته آنرا به شکل کلافی سردرگم در آورده بودند، به نقطه ای مطلوب و توافقی راضی کننده رسید.
ب: همانگونه که رییس جمهور محترم بارها و بارها بر آن تاکید کردند و نگاه کلی حاکم بر تیم مذاکره کننده ایران نیز نشانگر اتخاذ چنین رویکردی از سوی آنان بود، این مذاکرات بایستی با نگاه " برد-برد" دنبال می شد. طبیعی بود که اگر هر دو طرف خود را حق مطلق و دیگری را باطل مطلق فرض می کرد، این گفتگوها هیچگاه به ثمر نمی نشست و دور باطل این سالها همچنان تداوم داشت.
هنر تیم مذاکره کننده ایرانی در این دور از گفتگو ها این بود، که با اتخاذ استراتژی برد- برد، هم اعتماد طرف مقابل را به خود جلب کرد، هم به گونه ای به آراء و دیدگاه های آنان احترام گذاشت و هم افکار عمومی جهان را به حسن نیت تیم مذاکره کننده ایران، واقف نمود.
ج: اگر بخواهم به عنوان یک فعال عرصه روابط عمومی و ارتباطات به روند دستیابی به توافق ژنو نگاه کنم، باید به نکات "ظریف" ی در طول این مذاکرات اشاره نمایم:
- برخورد شخصی و نوع بیان و ادبیات به کار گرفته شده و "زبان بدن" دکتر ظریف به عنوان مذاکره کننده ارشد و مسئول پرونده هسته ای ایران در جریان این مذاکرات، فوق العاده جذاب، محترمانه و ماهرانه بود. گاهی یک لبخند به جا، کار صد سطر مکاتبه مکتوب را در روند پیشبرد امور خواهد کرد. همچنان که یک لبخند نابجا که از آن تلقی تمسخر و غرور به طرف مقابل دست دهد، می تواند کل مذاکرات و روند گفتگو را مورد خدشه قرار دهد.

- تسلط دکتر ظریف بر فن بیان زبان انگلیسی با همه ظرایف و ملزومات آن، بسیار راهگشا و قابل اعتنا بود. همین تسلط و شیوایی بیان، به او در برقراری ارتباط موثر دوجانبه و چند جانبه با دیگران کمک شایانی نمود.

- تیم مذاکره کننده جمهوری اسلامی و در راس آن شخص رییس جمهور و وزیر امور خارجه، دریافته بودند که در عین اینکه بایستی برخی از مفاد گفتگوها محرمانه بماند، منتهی شرح گفتگوها و جزئیات کامل آنرا به محضر مقام معظم رهبری ارائه می کردند و ایشان را در جریان کامل امور قرار می دادند. اتخاذ این استراتژی مناسب ، باعث شد تا رهبر معظم انقلاب از بابت عدم عبور مذاکره کنندگان از خطوط قرمز نظام آسوده خاطر باشند و در عین اینکه مفاد مذاکرات – برای عدم سوء استفاده بدخواهان- محرمانه باقی ماند، تیم مذاکره کننده با هوشیاری و از سر انجام وظیفه، رهبری نظام را در جریان لحظه به لحظه روند مذاکرات قرار دادند و به این ترتیب حمایت و همراهی ایشان را به عنوان برگ برنده مذاکرات در اختیار داشتند.

د- برخی از به اصطلاح " کاسه های داغ تر از آش " این روزها ماهیت خود را بیش از پیش هویدا می سازند. در حالیکه مردم فهیم ایران از روند این مذاکرات و توافق به وجود آمده خوشحالند و افق سربلندی و موفقیت ملت ایران بیش از پیش نمایان شده و نوید رفع تنگناها و مشکلات اقتصادی و اجتماعی، همگان را شاد و مسرور ساخته و همچنین رهبری معظم و همه شخصیتهای نامدار انقلاب و نظام همچون حضرت آیت الله هاشمی رفسنجانی و حضرت حجه الاسلام و المسلمین سید محمد خاتمی نیز از این فرایند راضی و خرسند هستند و حمایت خود را از تیم مذاکره کننده کشورمان اعلام داشته اند، بر طبل مخالفت می کوبند و از این دستاورد ابراز ناراحتی می کنند و سعی در کمرنگ جلوه دادن این موفقیت می نمایند! جای تعجب است که چرا این افراد که از قضا ادعای پیروی از ولایت و رهبری آنها گوش فلک را نیز کر کرده، اینچنین از این موفقیت و خوشحالی مردم ناراحتند؟! آیا جز این است که ایشان حیات و منافع خود را در بحران و تنش و آب گل آلود جستجو می کنند؟ آیا جز این است که اکنون می بینند با رسیدن پرونده هسته ای ایران به نقطه نهایی حل و فصل مشکلات و عادی شدن روند روابط خارجی کشورمان با همه کشورهای مشروع جهان و عبور از ورطه تنش و بحران جهانی و دستیابی مردم به ساحل امن آرامش اجتماعی ، آنها دیگر بهانه ای برای ابراز وجود، داد و بیداد و قال و قیل ندارند؟ البته برخی از ایشان نیز از مسیر تنش و قطع روابط ما با دنیا و گرفتاریهای اقتصادی و تحریمها، منافع مالی چرب و نرمی را دنبال می کرده اند که اکنون این منافع به خطر افتاده است.
ه: آنچه رخ داد، با نگاهی عمیق تر، نه به " افراط گرایی " بود. چه در عرصه بین المللی و چه در عرصه داخلی. افراطیون ، در هر کجای این عالم باید بدانند که زبان گفتگو، ادب، درایت و مفاهمه به مراتب کارساز تر و راهگشاتر از زبان جنگ و خشونت و توهین و تندروی است. مسیر افراط گرایی و تندروی، ثمری جز نفرت پراکنی و خشونت طلبی و جنگ افروزی و به باد دادن رویاهای شیرین و آینده زیبای مردمان ندارد و راه به جایی نخواهد برد. سیاست خارجی دولت جمهوری اسلامی در زمان حال، بر مبنای احترام متقابل، تنش زدایی ، گفتگو و اعتماد سازی و دوری از بحران، ابهام و خشونت طلبی است و این، همان سیاستیست که بر مبنای " مشی اعتدال " و در مسیر " گفتمان اصلاح طلبی" حاصل می شود.
و: این پیروزی و دستیابی به این موفقیت بزرگ را باید متعلق به " همه " مردم ایران دانست. با هر طرز تفکر، دیدگاه و برداشتی که دارند. شاید به جز عده اندکی که همواره بر طبل خشونت و افراط گرایی و تنش زایی می کوبند و همانگونه که گفته شد، حیات خود را در بحران جستجو می کنند، بقیه آحاد مردم ، - که البته گرایشات سیاسی گوناگون و دیدگاه های مختلف دارند- از این موفقیت خرسندند، چرا که می دانند در سایه آرامش و پرهیز از حواشی و تنش است که کارها به سامان می رسد و مشکلات و گرفتاریها حل و فصل می گردد.
ز: و به عنوان آخرین کلام حیفم می آید که از این دستاورد شیرین یاد کنم و آنگاه فراموش نمایم که قریب به یک دهه قبل، که نه پرونده هسته ای ما به شورای امنیت رفته بود و نه این همه قطعنامه ریز و درشت علیه ما صادر شده بود و نه اینگونه درگیر تحریمهای گوناگون دارویی و مالی و اقتصادی بودیم و نه اینقدر مردم ما از مسیر این تحریمها دچار تنش های روحی و جسمی شده بودند، دولت اصلاحات به ریاست سید محمد خاتمی، قصد داشت تا همین مسیر را – صد البته با عزت و قدرتی بیشتر- بپیماید و کار را به سامان برساند که البته به دلایلی که بحثش از حوصله این نوشتار خارج است، مانع آن شدند و سالها تنش و دلهره و آسیب و ... از مسیر برخی سیاستهای غلط بر این مردم و نظام و کشور تحمیل شد که به نظر می رسد اکنون آن روند متوقف شده و کارها به روال خود بازگشته است.

امیدوارم، این سیاست، تداوم یابد و ایران اسلامی عزیز ما در عرصه جهانی، به همان جایگاه رفیع و عزت مقتدرانه ای که مد نظر رهبر معظم انقلاب و مردم رشید ایران است دست یابد و جهان، هر روز بیش از روز قبل برای افراطیون و خشونت طلبان و جنگ افروزان، تنگ و تنگ تر شود.
آنچه " ظریف " کرد و " زخمت" ها نکردند، کاریست کارستان که باید تا رسیدن به نقطه نهایی و حصول نتیجه کلی تداوم یابد و به پیش رود.