اعتیاد یك بیماری زیست شناختی، روانشناختی و اجتماعی است عوامل متعددی در اتیولوژی سوء مصرف و اعتیاد موثر هستند كه در تعامل با یكدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می شوند. عوامل موثر بر فرد، محیط فرد و كلیه علل و عوامل درهم بافته ای هستند كه بر یكدیگر تاثیر می گذارند. درك كلیه علل و عوامل زمینه ای موجب می شود تا روند پیشگیری، شناسایی، درمان و پیگیری به طور هدفمند طرح ریزی شود.

بنابراین، آشنایی با عوامل زمینه ساز مستعد كننده در مقابل آن از دو جهت ضرورت دارد:

1- شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدامهای پیشگیرانه لازم برای آنان؛

2- انتخاب نوع درمان و اقدامهای خدماتی، حمایتی و مشاوره ای لازم برای معتادان.

عوامل مخاطره آمیز

عوامل مخاطره آمیز مصرف مواد شامل عوامل فردی، عوامل بین فردی و محیطی و عوامل اجتماعی است.

عوامل مخاطره آمیز فردی

□ دوره نوجوانی       □ استعداد ارثی      

□ صفات شخصیتی:      

● صفات ضد اجتماعی   ● پرخاشگری     ● اعتماد به نفس پایین    

□ اختلالهای روانی:

● افسردگی اساسی      ● فوبی

□ نگرش مثبت به مواد

□ موقعیتهای مخاطره آمیز:

● ترك تحصیل     ● بی سرپرستی

□ تاثیر مثبت مواد بر فرد

در اینجا به شرح هر یك از عوامل فوق می پردازیم:

دوره نوجوانی

مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد دوره نوجوانی است. نوجوانی دوره انتقال از كودكی به بزرگسالی و كسب هویت فردی و اجتماعی است. در این دوره، میل به استقلال و مخالفت با والدین به اوج می رسد و نوجوان برای اثبات بلوغ و فردیت خود ارزشهای خانواده را زیر سوال می برد و سعی در ایجاد و تحلیل ارزشهای جدید خود دارد. مجموعه این عوامل، علاوه بر حس كنجكاوی و نیاز به تحرك، تنوع و هیجان، فرد را مستعد مصرف مواد می نماید.

ژنتیك

شواهد مختلفی از استعداد ارثی اعتیاد به الكل و مواد وجود دارد. تاثیر مستقیم عوامل ژنتیكی عمدتاً از طریق اثرات فارماكوكینتیك و فاركودینامیك مواد در بدن می باشد كه تعیین كننده تاثیر ماده بر فرد است. برخی از عوامل مخاطره آمیز دیگر نیز تحت نفوذ عوامل ژنتیكی هستند مانند برخی اختلالهای شخصیتی و روانی و عملكرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلالهای یادگیری.

صفات شخصیتی

عوامل مختلف شخصیتی با مصرف مواد ارتباط دارند. از این میان، برخی از صفات بیشتر پیش بینی كننده احتمال اعتیاد هستند و به طور كلی فردی را تصویر می كنند كه با ارزشها یا ساختارهای اجتماعی مانند خانواده، مدرسه و مذهب پیوندی ندارد و یا از عهده انطباق، كنترل یا ابراز احساسهای دردناكی مثل احساس گناه، خشم و اضطراب بر نمی آید. این صفات عبارتند از: عدم پذیرش ارزشهای سنتی و رایج، مقاومت در مقابل منابع قدرت، نیاز شدید، احساس فقدان كنترل بر زندگی خود، اعتماد به نفس پایین، فقدان مهارت در برابر پیشنهادهای خلاف دیگران، فقدان مهارتهای اجتماعی و انطباقی. از آنجا كه اولین مصرف مواد، معمولاً از محیطهای اجتماعی شروع می شود هر قدر فرد قدرت تصمیم گیری و مهارت ارتباطی بیشتری داشته باشد، بهتر می تواند در مقابل فشار همسالان مقاومت كند.

اختلالهای روانی

در حدود 70 درصد موارد، همراه با اعتیاد اختلالهای دیگر روانپزشكی نیز وجود دارد. شایع ترین تشخیصها عبارتند از: افسردگی اساسی، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، فوبی، دیس تایمی، اختلال وسواسی- جبری، اختلال پانیك، مانیا، اسكیزوفرنی.

نگرش مثبت به مواد

افرادی كه نگرشها و باورهای مثبت و یا خنثی به مواد مخدر دارند، احتمال مصرف و اعتیادشان بیش از كسانی است كه نگرشهای منفی دارند. این نگرشهای مثبت معمولاً عبارتند از: كسب بزرگی و تشخص، رفع دردهای جسمی و خستگی، كسب آرامش روانی، توانایی مصرف مواد بدون ابتلا به اعتیاد.

موقعیتهای مخاطره آمیز فردی

بعضی از نوجوانان و جوانان در موقعیتها یا شرایطی قرار دارند كه آنان را در معرض خطر مصرف مواد قرار می دهد. مهمترین این موقعیتها عبارتند از: در معرض خشونت قرار گرفتن در دوران كودكی و نوجوانی، ترك تحصیل، بی سرپرستی یا بی خانمانی، فرار از خانه، معلولیت جسمی، ابتلا به بیماریها یا دردهای مزمن. حوادثی مانند از دست دادن نزدیكان یا بلایای طبیعی ناگهانی نیز ممكن است منجر به واكنشهای حاد روانی شوند. در این حالت فرد برای كاهش درد و رنج و انطباق با آن از مواد استفاده می كند.

تاثیر مواد بر فرد

این متغیر وقتی وارد عمل می شود كه ماده حداقل یك بار مصرف شده باشد. چگونگی تاثیر یك ماده بر فرد، تابع خواص ذاتی ماده مصرفی و تعامل آن با فرد و موقعیت فرد مصرف كننده است. تاثیر مواد بر فرد مصرف كننده، به میزان قابل توجهی، به مشخصات او بستگی دارد. این مشخصات عبارتند از: شرایط جسمی فرد، انتظار فرد از مواد، تجربیات قبلی تاثیر مواد و مواد دیگری كه هم زمان مصرف شده اند. مواد مختلف نیز تاثیرهای متفاوتی بر وضعیت فیزیولوژیك و روانی فرد دارند، مثلاً: هروئین و كوكائین سرخوشی شدید، الكل آرامش و نیكوتین مختصری هشیاری و آرامش ایجاد می كند.

عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی

□ عوامل مربوط به خانواده:

● غفلت از فرزندان    ● وجود الگوی نامناسب در خانواده    ● خانواده آشفته    

□ عوامل مربوط به دوستان:

● دوستان مصرف كننده مواد

□ عوامل مربوط به مدرسه:

● فقدان محدودیت    ● فقدان حمایت    

□ عوامل مربوط به محل سكونت:

● شیوع خشونت و اعمال خلاف

عوامل مربوط به خانواده

خانواده اولین مكان رشد شخصیت، باورها و الگوهای رفتاری فرد است. خانواده علاوه بر اینكه، محل حفظ و رشد افراد و كمك به حل استرس و پاتولوژی است، منبعی برای تنش، شكل و اختلال نیز می باشد. نا آگاهی والدین، ارتباط ضعیف والدین و كودك، فقدان انضباط در خانواده، خانواده متشنج یا آشفته و از هم گسیخته، احتمال ارتكاب به انواع بزهكاریها مانند سوء مصرف مواد را افزایش می دهد. همچنین والدینی كه مصرف كننده مواد هستند باعث می شوند فرزندان با الگوبرداری از رفتار آنان مصرف مواد را یك رفتار بهنجار تلقی و رفتار مشابهی پیشه كنند.

تاثیر دوستان

تقریباً در 60 درصد موارد، اولین مصرف مواد به دنبال تعارف دوستان رخ می دهد. ارتباط و دوستی با همسالان مبتلا به سوء مصرف مواد، عامل مستعد كننده قوی برای ابتلای نوجوانان به اعتیاد است. مصرف كنندگان مواد، برای گرفتن تایید رفتار خود از دوستان، سعی می كنند آنان را وادار به همراهی با خود نمایند. گروه«همسالان» به خصوص، در شروع شروع مصرف سیگار و حشیش بسیار موثر هستند. بعضی از دوستیها، صرفاً حول محور مصرف مواد شكل می گیرد. نوجوانان به تعلق به یك گروه نیازمندند و اغلب پیوستن به گروههایی كه مواد مصرف می كنند، بسیار آسان است. هر چند پیوند فرد با خانواده، مدرسه و اجتماعات سالم كمتر باشد، احتمال پیوند او با این قبیل گروهها بیشتر می شود.

عوامل مربوط به مدرسه

از آنجا كه مدرسه بعد از خانواده، مهم ترین نهاد آموزشی و تربیتی است، می تواند از راههایی زیر زمینه ساز مصرف مواد در نوجوانان باشد:

بی توجهی به مصرف مواد و فقدان محدودیت یا مقررات جدی منع مصرف در مدرسه، استرسهای شدید تحصیلی و محیطی، فقدان حمایت معلمان و مسئولان از نیازهای عاطفی و روانی به خصوص به هنگام بروز مشكلات و طرد شدن از طرف آنان.

عوامل مربوط به محل سكونت

عوامل متعددی در محیط مسكونی می تواند موجب گرایش افراد به مصرف مواد شود: فقدان ارزشهای مذهبی و اخلاقی، شیوع خشونت و اعمال خلاف، وفور مشاغل كاذب، آشفتگی و ضعف همبستگی بین افراد محل و حاشیه نشینی از جمله این عوامل هستند.

عوامل مخاطره آمیز اجتماعی

□ فقدان قوانین و مقررات جدی ضد مواد مخدر

□ بازار مواد

□ مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی

□ كمبود فعالیتهای جایگزین

□ كمبود امكانات حمایتی، مشاوره ای و درمانی

□ توسعه صنعتی، محرومیت اجتماعی- اقتصادی

مشخصات فردی و عوامل محیطی بخشی از علل اعتیاد هستند و بخش دیگر را بازارهای بین المللی مواد و عوامل اجتماعی- اقتصادی حاكم بر جامعه تشكیل می دهند. این عوامل عبارتند از:

قوانین

فقدان قوانین جدی منع تولید، خرید و فروش، حمل و مصرف مواد، موجب وفور و ارزانی آن می شود.

بازار مواد

میزان مصرف مواد، با قیمت آن نسبت معكوس دارد. هر چه قیمت مواد كاهش یابد، تعداد افرادی كه بتوانند آن را تهیه كنند افزایش می یابد. همچنین سهل الوصول بودن مواد به تعداد مصرف كنندگان آن می افزاید.

مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی

در جوامعی كه مصرف مواد نه تنها ضد ارزش تلقی نمی شود، بلكه جزیی از آداب و سنن جامعه و یا نشان تمدن و تشخیص و وسیله احترام و پذیرایی است، مقاومتی برای مصرف مواد وجود ندارد و سوء مصرف و اعتیاد شیوع بیشتری دارد.

كمبود امكانات فرهنگی، ورزشی، تفریحی

كمبود امكانات لازم برای ارضای نیازهای طبیعی روانی و اجتماعی نوجوانان و جوانان از قبیل كنجكاوی، تنوع طلبی، هیجان، ماجراجویی، مورد تایید و پذیرش قرار گرفتن و كسب موفقیت بین همسالان، موجب گرایش آنان به كسب لذت و تفنن از طریق مصرف مواد و عضویت در گروههای غیر سالم می شود.

عدم دسترسی به سیستمهای خدماتی، حمایتی، مشاوره ای و درمانی

در زندگی افراد، موقعیتها و مشكلاتی پیش می آید كه آنان را از جهات مختلف در معرض خطر قرار می دهد. فقدان امكانات لازم یا عدم دسترسی به خدماتی كه در چنین مواقعی بتواند فرد را از نظر روانی، مالی، شعلی، بهداشتی، اجتماعی حمایت نماید، فرد را تنها و بی پناه، بدون وجود سطح مقاومت اجتماعی رها می كند.

توسعه صنعتی جامعه، مهاجرت، كمبود فرصتهای شغلی و محرومیت اقتصادی- اجتماعی

توسعه صنعتی، جوامع را به سمت شهری شدن و مهاجرت از روستاها به شهرها سوق می دهد. مهاجرت باعث می شود تا فرد، برای اولین بار، با موانع جدیدی برخورد نماید. جدایی از خانواده، ارزشهای سنتی و ساختار حمایتی قبلی به تنهایی، به انزوا و ناامیدی فرد می انجامد. كم سوادی، فقدان مهارتهای شغلی، عدم دسترسی به مشاغل مناسب و به دنبال آن محدودیت در تامین نیازهای حیاتی و اساسی زندگی و تلاش برای بقا، فرد را به مشاغل كاذب یا خرید و فروش مواد می كشاند و یا برای انطباق با زندگی سخت روزمره و شیوه جدید زندگی به استفاده از شیوه های مصنوعی مانند مصرف مواد سوق می دهد( رحیمی موقر، آفرین؛ و همكاران، 1376).

انواع مواد مخدر

:این مواد كند كننده فعالیتهای سیستم اعصاب مركزی، جزو گروه مواد سستی زا، مسكن درد و شدیدا اعتیاد آور می باشند. معمولا ایجاد حالت سرخوشی و نشاط می كنند. برخی از این مواد به صورت طبیعی وجود دارند، مانند تریاك كه از بوته خشخاش بدست می آید. بقیه به طور مصنوعی و شیمیایی در آزمایشگاهها ساخته می شود. برخی از مخدرها مانند كدیین ارزش استفاده پزشكی و درمانی دارند، ولی مصرف بی رویه و نابجای آنها بدون تجویز پزشك، خطراتی را به دنبال دارد. به علت اینكه مصرف این گونه مواد مشكلات جدی فردی و اجتماعی را موجب می گردد، این داروها تحت كنترل شدید قانونی می باشند.

مواد مخدر افیونی و تركیبات آن عبارتند از:

الف- تریـــاك  ب- كدیین  پ- مرفین  ت- هروئین   ث- متادون  ج- پتیدین (دمرول)   

چ- پیركدان  ح- دیلاودید   خ- دارون   د- دیفن اكسیلات (لوموتیل)   ذ- هیدرو مرفین

ر- هیدرو كدیین و كلیه داروهایی كه هیدرو كدیین دارند

هروئین

هروئین كه نام شیمیایی آن "دی استیل ـ مورفین" است و در سال 1900 به عنوان وسیله‌ای برای درمان مؤثر اعتیاد به مورفین ارائه شد. اما افسوس كه این امید واهی خیلی زود به یأس مبدل گشت. زیرا متوجه شدند، گرچه هروئین خواب‌آوری كمتری دارد، اما قدرت مسموم كنندگی آن پنج برابر مورفین است.

هروئین با عمل تقطیر از مرفین استخراج می‌شود. هروئین پودر كریستالی سفید رنگی است كه در سال 1874 توسط دانشمند انگلیسی در بیمارستان سنت مری كشف شد. دانشمند قوی این ماده را تترااستیل مرفین خواند تا اینكه در حدود سال 1890 دانشمند آلمانی بنام درسر و چند دانشمند دیگر مطالعات بیشتری روی آن انجام دادند و دریافتند كه این مشتق دی استیله است و آن را برای معالجه اشخاص مبتلا به سل و سایر بیماریهای جهاز تنفسی و همچنین برای ترك اعتیاد به مرفین پیشنهاد و عمل كردند.

كارخانه بایر آلمان دست به تهیه تجارتی آن زد و به آن نام هروئین داد شاید بایر كلمه هروئین را از كلمه كه در زبان آلمانی به معنی‌ عامل بسیار قوی و بسیار موثر كه مقدار كم آن اثر زیاد دارد، اقتباس كرده است. از طرفی شاید چون مصرف هروئین می‌تواند اثر اعتیاد مرفین را از بین ببرد (چون یك مخدر قوی‌تر می‌تواند اثرارت فیزیولوژیكی داروی مخدر قبلی را از بین ببرد و خود جانشین آن بشود)در ضمن چون پس از مصرف هروئین البته فقط در شروع و اوایل مصرف آن اعمال روانی و جسمانی به شدت تقویت می‌شود و شخص می‌تواند كار چند روزه را در یك روز تمام كند به این ماده نام هروئین مشتق از كلمه به معنی قهرمان دادند.

پودر هروئین در رنگ سفید

                                                                            پودر هروئین در رنگ قهوه ای

هروئین اعتیاد شدید فیزیكی را در كمتر از 21 روز در 97 درصد اشخاصی كه آن را مورد مصرف قرار داده بودند، به وجود آورد. هروئین ماده مخدری قوی است، كه آخرین پله نردبان اعتیاد را در مصرف مواد مخدر به خود اختصاص داده است و شخص را به سفری می برد كه كمتر كسی از آن به سلامت بازگشته است!

فردی كه پس از سیر در مصرف انواع مواد مخدر به هروئین روی می‌آورد. ابتدا آن را استنشاق می‌كند، اما كمی بعد جهت تأثیر فوری و افزایش دادن اثر آن، به سرنگ روی می‌آورد و در رگ تزریق می‌كند.

هروئین تزریق شده احساس لذت عمومی و سریع و شدید را تولید می‌كند. متخصصان این حالت را شبیه اوج در جماع توصیف نموده ولی در اصطلاح، معتادان آنرا فلش (Flash) یعنی چیزی شدید و آنی همانند نور فلش دوربین عكاسی می‌نامند.

فلش عكس‌العملی است ناگهانی، زنده و عمیق كه ارگانیسم نسبت به ورود ماده نشان می‌دهد. این حالت كه حداكثر در حدود 10 ثانیه طول می‌كشد برای معتاد همیشه عالی است. هروئین كه قدرت خواب‌آوری كمتری دارد، تولید برانگیختگی‌های شدید و خشنی می‌كند، لیكن سهولت تفكر و تصور تریاك را تولید نمی‌نماید،شاید به همین علت است که مصرف این ماده بیشتر در بین مردها متداول است. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد كه در برابر هر 5 مرد معتاد فقط یك زن معتاد وجود دارد.

هروئین از مورفین مستبدتر است و كمبود آن زودتر احساس می شود. به طوریكه معتاد را مجبور می‌سازد در فواصل زمانی مشخص ( 3 تا 5 ساعت برای هروئین و 8 تا 12 ساعت برای تریاك) از این ماده استفاده كند، تا اضطراب غیرقابل تحمل ناشی از كمبود را از بین ببرد.

مضافا اینكه پس از مدتی، مصرف هروئین به جز رفع احتیاج، اثر دیگری ندارد و مكانیسم وابستگی، ریتم تزریق و مقدار مصرف را رفته رفته افزایش می‌دهد و زوال و نابودی فرد را سرعت می‌بخشد.
اعتیاد به هروئین بندگی مطلق است و معتاد فقط برای هروئین و توسط آن زنده است. شخص معتاد به علت آگاهی از اعتیاد خود رنج فراوان می‌برد، اما ظاهرا كاری از دستش بر نمی‌آید.

باید دانست هروئین برخلاف الكل كه بعضی از رفتارهای سركوب شده را آزاد می‌سازد، تعدادی از رفتارهای پایه، مانند رفتارهای جنسی، خشونتی و تهاجمی و حتی رفتارهای رفع گرسنگی را سركوب كرده و از قدرت اصلی آن می‌كاهد. ایجاد حالت كرخی در معتاد باعث می گردد كه فشار مختلف و دردهای جسمانی خصوصا دلواپسی و اضطراب وی بهبود یابد.

وابستگی فیزیكی بسیار شدید است، معتاد می‌بایست حداقل هر 8 تا 12 ساعت یكبار از این ماده مصرف كند تا از بروز علائم كمبود جلوگیری نماید.

تجربیات حاصله نشان می‌دهد كه مصرف روزانه 60 میلی‌گرم هروئین می‌تواند در مدت دو هفته فرد را كاملا معتاد سازد. زیرا در این مدت ارگانیسم بدن خود را با ماده مخدر وفق داده و با آن سازگار می‌گردد، و وقتی شخص از نظر فیزیكی كاملا معتاد شد، كمبود مصرف یا عدم دستیابی باعث بروز علائمی ‌می‌شود. تقریبا 12 ساعت بعد از آخرین مصرف، معتاد خود را بدحال حس می‌كند، احساس ضعفی به او دست داده و خمیازه می‌كشد، می‌لرزد و عرق می‌كند، از بینی و چشمهایش ترشحات زیادی خارج می‌شود. این علائم توام با حالت آشفتگی به مدت چند ساعت ادامه یافته و پس از آن معتاد به خوبی ناآرام فرو می‌رود. در موقع بیداری یعنی 18 تا 24 ساعت بعد از آخرین تزریق فرد معتاد وارد عمق جهنم زندگیش می‌شود. خمیازه ها آنچنان شدید می گردد كه می‌توانند فكهایش را از هم جدا سازند. ترشحات بینی همچنان ادامه می‌یابد، موهای بدن سیخ می‌شود و انقباضات شدیدی در معده و روده‌ها پدید می‌آید، كه باعث ایجاد اسهال و استفراغ شدید می‌شود.
حدود 36 ساعت بعد از آخرین تزریق، معتاد خود را با پتوهای متعدد می‌پوشاند. زیرا بدنش به شدت می‌لرزد و پاهایش بی‌اختیاد دچار لرزشهای شدیدی می گردد. به طوری كه قادر به خوابیدن نیست، بلند می‌شود، راه می‌رود، روی زمین دراز می‌كشد و فریاد می‌زند.

ریزش ترشحات از بینی همچنان ادامه می‌یابد و سرعت و میزان آن باور نكردنی است، زیرا فقط تعریق او باعث خیس شدن دائم لباسها و رختخوابش می‌شود.

در این مرحله ضعف جسمانی به حدی است كه فرد قادر به بلند كردن سر از روی بالش نمی‌باشد و گاهی متخصصان از بیم جان بیمار به هراس می‌افتد و مقداری هروئین به وی تزریق می‌كنند. تزریق مقدار كمی هروئین تقریبا تمام علائم را به سرعت از بین می‌برد.

هاریس ایزبل در این مورد می‌نویسد "منظره شگفت انگیزی است، زیرا شخصی كه به شدت مریض است، نیم ساعت پس از تزریق به صورت آدمی سالم، خنده رو، خوشحال و مرتب در می‌آید."
البته اگر تزریق انجام نگیرد تمام علائم فوق پس از 6 تا 7 روز از بین می‌رود، زیرا بدن پس از این مدت دوباره قابلیت عدم نیاز به هروئین را باز می‌یابد.

حشیش چیست؟

حشیش صمغ چسبناك از بوته كانابیس است كه معمولا به صورت تكه های جامد مكعبی شكل فروخته می شود و در رنگهای مختلف از قهوه ای كم رنگ تا سیاه دیده شده، در ساختمان تركیبی اش به صورت انواع مختلف از خشك و سخت گرفته تا نرم و شكننده دیده می شود. معمولا آن را خرد و ریز كرده و در پیپ و یا سیگارهایی كه با دست درست می كنند، می پیچند و با ماری جوانا یا توتون مصرف می كنند. حشیش به صورت خشت پخته می شود.

نامهای خیابانی آن (Pot, Smoke, grass, Hash) می باشد. از نظر طبقه بندی فارماكولوژی، تضعیف كننده یا محرك سیستم اعصاب مركزی است.

مصرف پزشكی:

حشیش به عنوان مسكن و ماده رفع بی خوابی كه ایجاد آرامش می كند و THC و دیگر مشتقات برای درمان برخی از بیماریها از جمله آسم و صرع می تواند مورد استفاده قرار گیرد، ولی در حال حاضر فقط در درمان حالت تهوع و استفراغ ناشی از شیمی تراپی در درمان سرطان، استفاده می شود.

اثرات كوتاه مدت:

باید دانست كه اثرات حشیش با توجه به مقدار و نوع استفاده (كشیدن یا خوردن) متفاوت است. وضعیت جسمی و سلامت فرد از جمله وزن، اندازه، خلق و خوی فرد، درجه تحمل و ... فرق می كند. اثرات كشیدن حشیش در عرض چند دقیقه پس از مصرف ظاهر می شود و 2 تا 4 ساعت باقی می ماند. در صورت خوردن هضم آن به طور بطی و كند صورت می گیرد. لذا اثر آن به تدریج و طولانی تر می گردد، معمولا فرد پس از مصرف حشیش احساس آرامش و راحتی می كند، قوه درك و احساس او افزایش می یابد، رنگها به نظرش شفاف تر و روشن تر می آیند، صدها به نظر از فاصله دورتر به گوش می رسد. به هر حال در ادراكات حسی به خصوص بینایی و شنوایی تحریف به وجود می آید، اشتها افزایش می یابد، مخصوصا در مورد غذاهای شیرین.

حشیش                                           روغن حشیش:

از اثرات كوتاه مدت دیگر مصرف حشیش عبارتند از: خواب آلودگی ، قرمز شدن چشمها، افزایش ضربان قلب، خشكی دهان و گلو، گشادگی مردمك چشم، مختل شدن قوه حافظه و تمركز فكری به طور موقت، اختلال درك زمان و مكان، اضطراب، افسردگی، هیجان، تحرك زیاد، تحریك پذیری، تند مزاجی، بی قراری، پر حرفی، خنده های بی دلیل، احساس طرد شدگی، ترس و وحشت، دگرگونی و تغییر شكل فضا و زمان – اختلال در هماهنگی و تعادل در راه رفتن، احتمالا اوهام كه اغلب توام با حالت پارانویایی به خصوص در مصرف مقدار زیاد آن همراه است. دوز معمولی آن، مهارتهای كاربردهای ماشینی را لطمه می زند، از این رو به خصوص رانندگی در حین مصرف حشیش بسیار خطرناك است ، ماده T. H. C. كه تركیب فعال حشیش است در بدن افرادی كه تصادفات شدید رانندگی داشته اند و منجر به جراحات سختی گردیده، دیده شده است.

اثرات عمده بلند مدت:

تحقیقات نشان می دهد كه اثرات سوء مصرف حشیش به خصوص در بین جوانان و بزرگسالان حتمی است از جمله: از دست دادن انگیزه و علایق، آسیب به حافظه و تمركز فكر، عدم قابلیت رانندگی، كاهش قوای دفاعی بدن در برابر عفونتها و بیماریها، گیجی و سردرگمی، فقدان انرژی و ... در اثر استفاده مرتب و مداوم حشیش پیش می آید.

هم چنین خطر ابتلا به برونشیت مزمن، سرطان ریه و بیماریهای دستگاه تنفسی در مصرف كنندگان منظم حشیش بیش از دیگر گروههاست. كشیدن سیگار ماری جوانا و حشیش آسیب شدیدی به دستگاه تنفسی می زند، زیرا تار موجود در آن، دو برابر قوی تر از تار موجود در سیگار معمولی است. هم جنین عوامل ایجاد كننده سرطان در تار موجود در حشیش خیلی بیش از سیگارهای معمولی است.

مطالعات و تحقیقات نشان می دهد كه رشد طبیعی بك نوزاد به وسیله مصرف مرتب حشیش یا ماری جوانا به وسیله مادر، در دوران بارداری می تواند به طور جدی آسیب ببیند. آزمایشات بر روی حیوانات نشان داد كه نوزادان حیوانات آزمایشگاهی كه در دوران بارداری تحت مصرف این ماده قرار گرفته بودند، دارای برخی از ناهنجاریها و رفتار غیر عادی بودند، در اثر مصرف مداوم وابستگی روانی و تحمل ایجاد می شود، نشانه های ترك شامل اضطراب، عصبانیت، از دست دادن اشتها و بی خواب و بد خوابی است.

روغــــن غلیظ سبزه تیره یا قهوه ای مایـــــل به قرمز است كه از تصفیه حشیش با یك ماده محلل ارگانیك بدست می آید و معمولا آن را به توتون داخــــل سیگار مالیده و به صورت دود كردنی مصرف می شود.

تی. اچ. سی. (T. H. C.)

یك تركیب حلال در حشیش است و به طور خالص، یك تركیب شیمیایی است. THC به ندرت در خیابان قابل دسترسی و خرید و فروش است و آنچه كه به نام THC فروخته می شود، معمولا پی. سی. پی یا ال. اس. دی است.

THC مخفف (Tetra Hydro Cannabinol) یكی از عناصر فعال شاهدانه است. THC یك ماده قوی توهم زاست، و اثرات شیمیایی آن شباهتهایی به L. S. D. دارد كه عبارتند از تغییرات در رفتار، اختلال در حس زمان و حواس بینایی و شنوایی، از خود بی خود شدن. با این همه شواهدی وجود دارد كه نشان می دهد احتمالا این دو دارو از طریق مكانیسم های بیوشیمیایی مختلفی عمل می كنند و اثرات آنها روی عملكرد مغز متفاوت است.

آیا تا بحال نام اکستاسی را شنیده اید؟ آیا تا به حال در میهمانیهائی موسوم به اکس پارتی شرکت کرده اید؟ احتمالاً در بین دوستان شما کسانی هستند که اسم این ماده را شنیده اند یا آنرا مصرف کرده اند ؟! اکستاسی در قالب قرص های شادی بخش به طاعون خفتۀ عصر ما تبدیل می شود.
ایدۀ ابتدائی نوشتار این مطالب نگرانی جمعی از دانشجویان پزشکی است که با توجه به شیوع مصرف این ماده در بین جوانان بر آن شدند تا تحقیقی جامع در این زمینه از بررسی عوارض مصرف تا بررسی میزان مصرف انجام دهند. آنچه در این نوشتار مشاهده می کنید نتیجۀ تحقیقات این جمع است که به منظور اطلاع رسانی عمومی خدمتتان عرضه می شود.

● آیا می دانید در صورت دستگیری فرد مصرف کننده یا توزیع کننده قرصهای اکس این فرد به دادگاه انقلاب ارجاع می شود و در این موارد حکم تعزیری صادر می شود ؟

قرص اكس

اکستاسی چیست ؟

تركیب MDMA یا 3 و 4 متیلن دی اكسی مت امفتامین كه به نامهای اكستاسی، اكستازی، XTC ، E (ای) ،X (اکس) هم معروف است. در ایران به نام قرص شادی هم شناخته می‌شود. این ماده در 1914 در آلمان به عنوان كم كننده اشتها مورد استفاده قرار گرفت كه به علت اثرات آن از رده مصرف خارج شد. در دهه 70 میلادی این دارو كاربرد مجدد یافت و در روان درمانی برای كمك به بیان احساسات بیماران استفاده شد كه در 1984 با اثبات اثرات آن روی مغز حیوانات آزمایشگاهی، از رده خارج شد. در 1985 در آمریكا، مصرف آن ممنوع اعلام شد. در سالهای اخیر مصرف آن در آمریكا، در پارتی‌های شبانه موسوم به Raves به شدت افزایش یافته است كه باعث نگرانی دولت امریكا شده است. در دوره زمانی خاصی در اروپا، مصرف این مواد انرژی زا و شادی‌بخش برای كاهش مصرف سایر مواد مخدر مثل هروئین تشویق شده است بطوری كه مصرف آن در اروپا در 1995 از 500 هزار قرص در سال به 30 میلیون قرص در دو سال بعد رسیده است.

2 درصد مردم امریكا حداقل یكبار این تركیب را مصرف كرده‌اند. حداقل یازده و هفت دهم درصد دانش‌اموزان كلاس آخر دبیرستان در آمریكا یكبار “اكس” مصرف كرده‌اند مصرف این قرصها در ایران به خصوص در یكسال اخیر در پارتی‌های شبانه به شدت افزایش یافته است. جوانان تحصیل كرده و مرفه مصرفكنندگان اصلی این داروها هستند. لازم است عموم مردم و پزشكان با اثرات سوء مصرف این دارو آشنا شوند میزان مراجعه به اورژانس‌ها در امریكا در اثر سوء مصرف این دارو به شدت افزایش یافته است. (از 1143 مورد در 1998 به 4511 مورد در سال 2000)
همچنانكه ذكر خواهد شد مشكل اصلی در مصرف این مواد عوارض مزمن آن می‌باشد. عوارض حاد مصرف بیشتر در مرتبه اول مصرف و در صورت تداخل با بعضی داروهای ضدافسردگی پیش می‌آید.

ترکیب شیمیائی

3 , 4 MethylendioxyMethAmphetamine یا N, Alpha, DiMethyl 1,3 Benzodiazoxide 5 Ethamine با فرمول C11H15N2O که بنامهای MDMA یا اکستاسی معروف است.

اشکال رایج داروئی

دارو در امریكا بصورت قرصهای خوراكی و جویدنی، كپسول و مواد تدخینی و تزریقی موجود است. قیمت هر قرص بین 10 تا 30 دلار است در ایران قیمت قرص بین 4 تا 20 هزار تومان (متوسط 10 هزار تومان) است كه با ماركهای مرسدس بنز و میستوبیشی، $ ، KO ، صلیب، موجود است و به علت قابلیت ساخت آن كه براحتی انجام می‌شود در لابراتورهای داخلی هم ساخته می‌شود كه خطر وجود مواد اضافی در آن و عوارض آن است. هر قرص خوراكی حاوی 80 تا 160 میلیگرم MDMA است. پس از بلعیدن اثرات قرص پس از 20 تا 90 دقیقه بعد ظاهر شده و حدود 2 تا 3 ساعت اثرات آن در یك حد حفظ شده و بعد افت می کند و از 3 تا 24 ساعت اثرات آن باقیست.

اپیدمیولوژی

میزان مصرف این قرص‌ها در آمریكا به شدت میان جوانان و نوجوانان در حال افزایش است طبق آخرین آمار تعداد كسانی كه برای حداقل یكبار از این ماده استفاده كرده‌اند بین دانش‌آموزان كلاس آخر دبیرستان در آمریکا از نه درصد به دوازده درصد افزایش یافته است.
دو درصد از کل حمعیت ایالات متحده حداقل یکبار اکستاسی مصرف کرده اند.
نحوۀ اثر در مغز

آمین‌های مغز – بویژه نوراپی نفرین و سرتونین نوروترانسیمترهای مسیرهایی هستند كه كارشان بروز خلق است. با توجه به فرضیه آمینی، كاهش عملكرد این آمین‌ها باعث افسردگی خواهد شد و افزایش فعالیت‌ آنها باعث بالا رفتن خلق می‌شود.

MDMA از طرقی كه ذكر خواهد شد باعث افزایش خلق و احساس نشاط می‌شود.

فرضیه تاثیر MDMA (اکستاسی) بر مغز:

1 - افزایش آزادسازی سروتونین در سیناپس‌های مغزی       2 - بلوك بازجذب سروتونین
3 - افت میزان سروتونین مغز         4 - اثرات غیرمستقیم بر میزان دوپاین مغز

عوارض پس از مصرف اكستاسی:

●● اثرات مثبت:

● افزایش شدید احساس خوب بودن در فرد   ● افزایش انرژی در فرد
● احساس تمایل برای ارتباط با دیگران و احساس تعلق و نزدیكی به دیگران
● احساس عشق و سرخوشی   ● دست و دلبازی   ● افزایش هوشیاری و درك موسیقی
● افزایش حسهای بویایی و چشایی   ● احساس تجربیات و حالات روحی جدید در زندگی
● احساس روشنایی   ● تمایل برای آغوش گرفتن و بوسیدن دیگران
● به علت افزایش انرژی در افراد مصرف كنندگان تمایل برای فعالیت شدید و رقصهای طولانی دارند.
● یك تجربه: الكساندر شوگیلین بیوشیمیت آمریكایی كه برای اولین بار روی عوارض این دارو كار می‌كرد پس از یكبار مصرف اكستاسی مینویسد كوهی كه نزدیك منزلم بود و هر روز آنرا می‌دیدم پس از مصرف اكستاسی طوری به نظرم می‌آمد كه دوست داشتم ساعتها آنرا تماشا كنم؟!

●● اثرات منفی:

● كاهش اشتها     ● تغییرات بینایی

● گشاد شدن مردمكها (میدریاز) افراد مصرف كننده در محل‌های مصرف مثل پارتی‌ها با وجود كم بودن نور مجبور به استفاده از عینكهای آفتابی در شب هستند كه علت آن تحریك‌پذیری با نور است.
● حركات غیرطبیعی چشم (نیستاگموس)

● توهم بینایی (هالوسیناسیون)

● افزایش ضربان قلب و فشار خون (تاكی‌كاردی و هیپرتانسیون)

● تغییر در نظم حفظ دمای بدن

● فك زدنهای طولانی (افراد مصرف كننده برای جلوگیری از حالت قفل شدن فك مجبور به مصرف آدامس هستند، تا ساعتها پس از مصرف این حالت فك زدنهای غیر طبیعی موجود است).
● لرزیدن، عصبی شدن، عدم تمایل برای استراحت
● تمایل شدید برای مصرف مجدد این ماده پس از افت تاثیر اولیه
●● اثرات منفی شدید:

● اثرات شدید احساسی، اختلال خواب، كابوسهای شبانه حملات ناگهانی اضطراب (Panic Attack)، دیوانگی (Psychosis)

● انقباض شدید فك و پارگی زبان در اثر فك زدنهای طولانی (Trisma){در صورت بروز این حالت باید از آمپول دیازپام و یا قرصهای خوراکی آن استفاده کرد.
● عدم تمركز، فراموشی، اختلال در یادگیری (Confusion)
● افزایش دمای بدن و كاهش آب بدن (در پارتی‌هایی كه این دارو مصرف می‌شود افراد مجبور به مصرف آب فراوان و مكرر هستند و این مساله خطرات خاص خود را به دنبال دارد).
● اختلال در مكانیسم نعوظ و نرسیدن به اوج لذت جنسی (ارگاسم)

● تهوع و استفراغ      ● كاهش سدیم خون در اثر مصرف زیاد مایعات (هیپوناترمی)
● سردرد و سرگیجه و تشنج    ● آنمی آپلاستیک (سرکوب شدید خونسازی مغز استخوان)
● افت شدید خلق در روزهای پس از مصرف   ● خستگی و افسردگی شدید تا یك هفته پس از مصرف

● احتمال اعتیاد جسمی كم است ولی احتمال اعتیاد روانی بسیار زیاد است.

● احتمال سمیت كبدی   ● صدمه به اعصاب مغزی

● بزرگ شدن پستان در آقایان (ژنیكوماستی)    ● احتباس ادراری (Retension)
● تخریب عضلات مخطط (رابدومیولیز) که در نتیجۀ افزایش دمای بدن رخ می دهد و می تواند بعلت رسوب مواد حاصل از این تخریب در کلیه باعث آسیب به این ارگان شود.
● میزان بروز مرگ در اثر مصرف اكستاسی 2 در 100000 مصرف كننده است.
●● دختران جوان بعلت اثرات هورمونهای جنسی زنانه، در صورت مصرف اكستاسی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به افت سدیم خون و بدنبال آن تشنج هستند. (میزان بروز SIADH در ارتباط با استروژن خون افزایش می‌یابد).

●● موارد منع مصرف:

با توجه به اثرات اكستاسی در افزایش فشار خون و تعداد نبض و با توجه به اینكه گروهی از مردم پاسخ و واكنش بیشتری نسبت به این ماده نشان می‌دهند افراد با سابقه فشار خون بالا، مشكلات قلبی (اختلالات ضربان قلب و…) یا افراد با سابقه سكته قلبی نباید از این ماده استفاده كنند. افراد با سابقه مشكل كبدی و كلیوی نیز منع مصرف قطعی دارند.

كسانی كه از داروهای ضد افسردگی مثل فنلزین، ترانیل سیپرومین و ضد افسردگی‌هایی مثل پروزاك و زولوفت (Zoloft) هم استفاده می‌كنند به هیچ‌وجه نباید از اكستاسی استفاده كننده موارد مرگ ناشی از مصرف همزمان این داروها با اكستاسی گزارش شده است.
علائم مسمومیت با اكستاسی (مربوط به بالا رفتن بیش از حد غلظت دارو در خون) به شكل افزایش شدید ضربان قلب، فشارخون، خستگی، گرفتگی عضلانی یا حملات حاد ترس (Panic Attack) می‌باشد. در صورت بروز علائم فوق شخص باید فعالیت را كنار گذاشته، بنشیند و مایعات (آب و آب میوه) به میزان كافی مصرف كند. در صورت بروز علائم مثل تشنج، كاهش سطح هوشیاری و … هرچه سریعتر به مراكز درمانی مراجعه شود. در صورت مصرف همزمان قرص‌های اكستاسی با الكل عوارض ناشی از دهیدراتاسیون و كاهش آب بدن تشدید می‌‌شود و در عین حال عوارض اكستاسی بر خلق كاهش می‌یابد

●● نتایج آخرین تحقیقات:

در یك بررسی انجام شده یا كمك اسكن(PET (Positron Emission Tomography كه روی 2 گروه 14 نفری از مصرف كنندگان اكستاسی (حداقل 3 هفته مصرف) كه هیچ داروی روان‌گردان دیگری مصرف نكرده‌اند و 15 نفر كه هیچ دارویی مصرف نمی‌كنند نشان داده شد كه میزان سروتونین در مغز بشدت كاهش یافته است و سلولهای عصبی حاوی سروتونین آسیب دیده‌اند. لازم به ذكر است كه افراد مورد مطالعه از لحاظ سن و تعداد زن و مرد مشابه بوده‌اند.

●●  در مقاله ای که در مجله نوروساینس در 15 ژوئن 1999 به چاپ رسید، نتایج یك تحقیق بر روی میمونها به چاپ رسید. در بررسی این میمونها كه برای مدت 4 روز و روزی 2 بار قرص Ecstasy محلول در مایعی را مصرف كرده بودند و میمونهای كه فقط همین مایع را استفاده كرده بودند و پس از 7 سال كالبد شكافی شده بودند مشاهده شد كه تغییراتی در سلولهای سروتونینی مغز ایجاد شده است كه در لوب فرونتال و نواحی مربوط به فكر كردن، ناحیه هیپوكامپ و نقاط عمقی مغز مربوط به حافظه بوده است. پس مشاهده می‌شود كه مصرف اكستاسی در دراز مدت باعث ایجاد اختلال در قوه تفكر و حافظه و قابلیت یادگیری در فرد می‌شود. در تحقیقی دیگر مشاهده شد كه پس از مصرف دارو، میزان سروتونین در مغز به میزان بیست تا شصت درصد كاهش می‌یابد و مشاهده شد كه اثرات مخرب مغزی غیرقابل بازگشت است و تغییراتی در نورونهای دوپامینرژیك مشاهده شد.

درمان اعتیاد:
شامل پرهیز از مصرف و حمایت روانی فرد می‌باشد.از داروهای ضد اضطراب و ضدافسردگی نیز استفاده می‌شود.

کوکائین و کراک چیستند؟
كوكایین، آلكالوئید اصلی برگ كوكا است كه از برگهای بوته ای به نام (Ergthroxglom Coca) بدست می آید، كه مركز اصلی رویش آن آمریكای جنوبی است. كوكایین به عنوان ماده موثر در سالهای 60- 1859 م. از برگ كوكا (تصویر 1) مجزا و استحصال شد. كراك را نیز از كوكایین تهیه و در اواخر تابستان و اوایل پاییز سال 1985 م. به بازار شهر نیویورك عرضه كردند. كراك خطرناكترین ماده اعتیاد آوری است كه تا كنون به بازار آمده و به حدی وابستگی آور است كه یك بار مصرف آن، فرد را معتاد می كند. از نظر طبقه بندی فارماكولوژی، محرك سیستم اعصاب مركزی است.

كوكایین پودر سفید نرم شفاف كریستالی با طعمی تلخ است كه اغلب با پودر تالك، یا ملین ها یا شكر مخلوط می شود و معمولا به صورت استنشاق، تزریقی، خوراكی یا دود كردن و گاهی هم به طریق پاشیدن روی دستگاه تناسلی مصرف می كنند.

دود معمولی آن برای انفیه و استنشاق 30 تا 100 میلی گرم است و 10 تا 25 میلی گرم آن برای تزریق استفاده می گردد. كوكایین بی حس كننده موضعی است و به ندرت برای برخی از اعمال جراحی استفاده می شود.

نامهای خیابانی آن Coke مخفف كلمه كوكایین (Cocaine)، Candy (شیرینی) ، Nose (بینی) ،Snow (برف) ، Happy (خوشحال، خوشبخت) و Dust (مواد گردی، گرد و خاك) می باشد.
                                                        تصویر1- گیاه کوکا

استعمال كوكا قرنها است در كشورهای هند، پرو و بولیوی معمول بوده، برگهای رنگ كوكا را برای لذت و خوش بودن می جوند، مردم این كشورها برای قادر شدن به انجام كارهای سخت و جدی و راه رفتن و تحمل گرسنگی و تشنگی از جویدن كوكا یاری می گیرند.
تا آنجا كه به تاریخچه كوكا مربوط می شود، این عادت در میان ساكنان كوه های آند رایج بوده است. در تابوت های (Huacas) باستانی پرو، مجسمه های در حال استعمال كوكا كشف شده اند. روشن ترین علامتی كه بر چهره معتادان كوكا دیده می شود فرو رفتگی گونه هاست كه در اثر مكیدن برگ كوكا به وجود می آید.

پودر کوکائین
 

                                                                                      کراک
اثرات كوتاه مدت:

اثرات كوتاه مدت آن مشابه آمفتامین است ولی با مدت زمان كوتاهتر، احساس افزایش انرژی، چابكی و سرخوشی زیاد می كند، از جمله اثرات آن پس از مصرف عبارت است از: افزایش ضربان قلب، نبض، تنفس، درجه حرارت بدن، فشار خون، گشادگی مردمك چشم، پریدگی رنگ، كاهش اشتها، تعرق شدید، تحریك و هیجان، بی قراری، لرزش به خصوص در دستها، توهمات شدید حسی، عدم هماهنگی حركات، اغتشاش دماغی، گیجی، درد پا، فشار قفسه سینه، تهوع، تیرگی بینایی، تب، اسپاسم عضله، تشنج و مرگ.

در حالت قطع ماده نیز افسردگی شدید حادث می شود. ناخالصی كوكایین خیابان اغلب موجب حساسیت و آلرژی شدید می شود كه معمولا با آب ریزش بینی و بی خوابی شدید همراه است. در مسمومیت حاد با كوكایین، فرد مصرف كننده دچار بی قراری و تشویش، هیجان، شوریدگی فكر و اختلال تنفسی می گردد. ضربان، تنفس و فشار خون فرد افزایش می یابد.

اثرات دراز مدت:

از جمله اثرات بلند مدت آن از دست دادن وزن بدن، یبوست، بی خواب، ضعف جنسی، دپرسیون تنفسی، اشكال در ادرار كردن، تهوع، كم خونی، رنگ پریدگی، تعرق شدید، دردهای شكمی و اسهال، اختلالات در هضم و دستگاه گوارشی، سردرد، لرزش دست ها، لرزش و تشنج، پریدن عضلات و سفتی آنها، هپاتیت، آب ریزش دائمی بینی، ایجاد زخم، آماس و جوشهای پوستی به خصوص اطراف مخاط گوش و بینی، زخم مخاط بینی (در مصرف به صورت انفیه)، اضطراب، بی قراری، تشنج پذیری شدید، سوء ظن، گیجی، اختلالات درك زمان و مكان، رفتار تهاجمی، تحریك پذیری شدید، افسردگی، پرخاشگری، تمایل به خود كشی، توهمات و اختلال در حواس (به خصوص بینایی، شنوایی، و لامسه)، افكار هذیانی، و گاهی اشتهای كاذب و سرانجام ناراحتی جدی دماغی و روانی به نام سایكوز و كوكایین.

تحمل و ایجاد وابستگی كوكایین مشابه آمفتامین است وابستگی شدید روانی ایجاد می كند كه این وابستگی در عصاره كوكایین یعنی كراك شدیدتر می باشد.

در آزمایشاتی كه برای تحقیق پیرامون اثر كوكایین بر روی موش و میمون انجام شده، پس از قطع مصرف آن، نشانه های ترك از جمله ضعف شدید، بد خوابی، افسردگی، تحریك پذیری، گرسنگی زیاد دیده شده است.

مصرف كننده، كراك را چه به طریق استنشاق یا پاشیدن روی توتون و ماری جوانا و چه از راه كشیدن با پیپ استعمال كند، دیگر نمی تواند از مصرف آن خودداری كند و باید پی در پی آن را استعمال نماید. خیلی سریع جذب ریه گشته و به مغز می رسد و حالت تهاجمی به مصرف كننده دست داده، باعث بزرگ شدن قلب، افزایش فشار خون می شود، به گونه ای شدیدتر از كراك پدیدار می گردد. اصولا فردی كه كراك مصرف می كند، دیگر بر خود تسلط ندارد و گویا خودی خود را گم كرده است.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا