محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور برای سومین بار در حدود یک ماه و نیم اخیر در جمع فعالان اقتصادی کشور حضور یافت. او تکرار حضور در این جمع را ناشی از درک مشترک ایجاد شده بین بخش‌خصوصی و دیپلماسی دانست. صحبت‌های ظریف در این همایش سه گروه را مورد خطاب قرار داد. گروه نخست سفرای ایران در کشورهای دیگر بودند که به آنها ماموریت داد تا برای توسعه صادرات غیرنفتی تلاش کنند. گروه دوم اروپایی‌ها بودند که وزیر امورخارجه خواستار تصمیم‌گیری صریح و مشخص آنها در شرایط جدید شد. او عنوان کرد که شرکت‌های اروپایی باید ببینند منافع اروپا برایشان مهم‌تر است یا منافع ترامپ. گروه سوم هم فعالان بخش‌خصوصی بودند. ظریف اظهار کرد که آمریکا به تحریم کردن دیگران اعتیاد دارد، اما بخش‌خصوصی ایران می‌تواند با توسعه تولید و افزایش صادرات غیرنفتی، ظرف چند ماه آینده به آمریکا نشان دهد که این اعتیاد را باید ترک کنند. در همین حال رئیس اتاق ایران نیز به نمایندگی از فعالان اقتصادی سه پیشنهاد را در این جمع مطرح کرد که عبارتند از: «ایجاد کمیته‌ای با حضور مسوولان و کارشناسان اتاق بازرگانی و نمایندگان معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت‌خارجه به منظور تربیت مذاکره‌کنندگان اقتصادی»، «امکان‌سنجی برقراری تجارت آزاد یا ترجیحی با کشورهای هدف» و «تمرکز دیپلماسی اقتصادی بر تجارت و سرمایه‌گذاری، رفع قوانین و مقررات مخل در دو بخش و تسهیل حضور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی.»

ظریف روز گذشته در نخستین همایش مشترک سفرا و نمایندگی‌های ایران با فعالان اقتصادی بخش‌خصوصی در اتاق ایران عنوان کرد: وظیفه ما و دولت‌های آینده تصدی‌گری در حوزه اقتصاد نیست بلکه تسهیل‌گری در این حوزه مهم است. مسیر ارتباطات ما با بخش‌خصوصی دوطرفه است. از یکسو نماینده‌های ما در خارج از کشور اطلاعاتی دارند و برای تسهیل امور کمک‌هایی را می‌توانند به شما ارائه دهند. اما مهم تر از آن ما به شما نیاز داریم که به ما بگویید به چه اقداماتی نیاز دارید؛ چه کارهایی امکان‌پذیر است و در چه حوزه‌هایی توانمندی رقابت و مزیت نسبی داریم. ما در وزارت امورخارجه حتی در عناوینی که در معاونت دیپلماسی اقتصادی انتخاب کردیم، تلاش داشتیم خدمتگزاری خود را در این حوزه نشان دهیم. بنابراین این ابتکار برای همایش مشترک میان بخش‌خصوصی و دستگاه دیپلماسی را باید به فال‌نیک گرفت که این درک مشترک میان ما و شما به‌وجود آمده است.

ظریف افزود: از طرفی شما به اطلاعات نمایندگی‌های خارج از کشور و کمک‌هایی که آنها می‌توانند برای تسهیل و پیگیری کار شما انجام دهند، نیاز دارید و مهم‌تر از آن، ما به شما نیاز داریم تا شما به ما بگویید که در چه حوزه‌هایی مزیت رقابتی داریم و در چه نقاطی می‌توانیم حضور بهتری داشته باشیم. مسیر برای ارتقا و توسعه اقتصادی کشور به‌ویژه برای بخش‌خصوصی گرچه دشوار است اما فرصت‌های زیادی را در شرایط کنونی ایجاد کرده است.

او در ادامه به انزوای آمریکا اشاره داشت و عنوان کرد:‌ امروز آمریکا به‌رغم تمام قدرت سیاسی و اقتصادی، خود را در انزوا احساس می‌کند. آمریکا احساس می‌کند برای رسیدن به اهدافش نیازمند به فشارهای بسیار آشکار سیاسی است. سابق بر این زمانی که آمریکا تحریم‌هایی را در برابر ایران اعمال می‌کرد، نه تنها با مقاومتی مواجه نمی‌شد، بلکه سایرین هم علاوه بر تحریم‌های آمریکا، تحریم‌های خودشان را اعمال می‌کردند و فراتر از همه آنها تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران بود که نه تنها تحریم‌های آمریکا را تکمیل می‌کرد، بلکه چتر مقبولیت جهانی به این تحریم‌ها می‌داد. چراکه آمریکایی‌ها می‌توانستند به کشورهای مختلف مراجعه کنند و بگویند این تحریم‌هایی که ما اعمال می‌کنیم، در پرتو سازمان ملل متحد و شورای امنیت مقبولیت و مشروعیت دارد. اما امروز آمریکایی‌ها نه تنها این شرایط را ندارند، بلکه تلاش می‌کنند بنگاه‌ها و کشورهای مختلف را مجبور کنند که آنها مخالف شورای امنیت عمل کنند. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت از همه کشورها، سازمان‌های بین‌المللی و موسسات می‌خواهد که اقداماتی را انجام ندهند که مانع اجرای این قطعنامه باشد. یعنی امروز آمریکا نه تنها نمی‌تواند به هیچ نهاد و کشوری بگوید که براساس مقررات بین‌المللی موظف هستید با ایران برخورد داشته باشید، بلکه مجبور است به آنها فشار وارد کند که بر خلاف تعهدات بین‌المللی‌شان عمل کنند و این برای دنیا دشوار است که یک کشور بخواهد این تعهدات را زیر پا بگذارد. به گفته ظریف،‌ آمریکا در گذشته مدعی نمایندگی نظام جهانی بود. حال مشکلی که برای اروپا و آمریکا پیش آمده این است که آمریکا نظم لیبرالی را که ۷۰ سال برای استقرار آن تلاش کرده بود، در برابر نظم لیبرالی جهانی قرار داده است. از این‌رو رقابت و مقابله‌ای در این حوزه درحال شکل‌گیری است. البته نباید توقع داشته باشیم که این مقابله فورا مشخص شود. به این دلیل که قدرت اقتصادی آمریکا و حضور بنگاه‌های مختلف در آمریکا و نیاز آنها به بازار آمریکا مانعی را ایجاد کرده که اجازه داده این کشور بتواند قلدری غیرقانونی و خلاف مقررات بین‌المللی خود را تا حدی پیش ببرد. اما دنیا در برابر یک انتخاب قرار گرفته است.

وزیر امورخارجه با اشاره به اینکه امروز برای همه دنیا این انتخاب کاملا آشکار است، بیان کرد: البته ما بیش از چهل سال است که این انتخاب برایمان روشن شده که باید بین حیثیت خودمان و دنباله‌روی از آمریکا یکی را انتخاب کنیم. اما امروز این انتخاب برای دنیا هم روشن شده است. اروپایی‌ها امروز باید تصمیم بگیرند که آیا قرار است فعال اقتصادی اروپایی و بانک و شرکت‌های اروپایی منافع اروپا را دنبال کند یا منافع شخص آقای ترامپ را علیه منافع اروپا ترجیح دهد.

او ضمن بیان اینکه ما باید از این فرصت استفاده کنیم، اظهار کرد: البته من خام نیستم که فکر کنم ما می‌توانیم بین آمریکا و اروپا یک درگیری ایجاد کنیم. بلکه معتقدم هم اکنون یک شکاف بین آمریکا و اروپا وجود دارد و ما می‌توانیم در این حوزه فعال باشیم؛ نیازی نداریم که پل شکاف بین اروپا و آمریکا باشیم. در گذشته در شرایطی به خصوص در سال‌های ۸۵-۸۴ ما به‌عنوان پل حل اختلاف آمریکا و اروپا عمل کردیم. اما درایت حکم می‌کند که الان این‌طور نباشد. هم اروپا و هم کشورهای مهم جهانی نیز به این نتیجه رسیده‌اند. امروز از آفریقا و آمریکای لاتین تا آسیا و اروپا شاهد آن هستید که روند کنونی که آمریکا قصد دارد در دنیا اعمال کند، خطرناک است. حال میزان مقابله و مقاومت آنها در مقابله با این روند، به این بستگی دارد که ما راه‌های استفاده از این شرایط را پیدا کنیم. نباید دنیا را مجبور کنیم که بین ما و فشار اقتصادی یکی را انتخاب کند.

ظریف ادامه داد: راه‌هایی داریم که بتوانیم از امکانات ویژه‌ای که فراهم شده در این زمینه استفاده کنیم. چه بسا این امکانات یک فرصت ویژه برای ایران باشد. امکان کار با شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی یک فرصت ویژه برای بخش‌خصوصی ایران است. فرصتی است که می‌تواند به پویایی و رشد و نمو بیشتر بخش‌خصوصی ایران کمک کند. به این دلیل که طرف اصلی شرکت‌های کوچک و متوسط باید بخش‌خصوصی باشند. اگر شرکت‌های کوچک و متوسط را درست شناسایی کنیم، موفق می‌شویم. درخواستی که از همکاران و بخش‌خصوصی دارم این است که در این حوزه تمرکز کنند که چگونه می‌شود از امکانات این شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی برای توسعه بخش‌خصوصی ایران استفاده کنند. همکاران من موظف هستند در نمایندگی‌های ایران در کشورهای خارجی برای توسعه صادرات غیرنفتی تمام تلاش خود را به کار ببندند. نیاز است در این حوزه ابتکار داشته باشیم. او به برخی از ظرفیت‌ها و مشتری‌های جدید برای ایران اشاره کرد و گفت: شاهد هستیم که در برخی از موارد ظرفیت‌های جدیدی برای کشور ایجاد می‌شود و مشتری‌های جدیدی هم هستند که در گذشته زمینه‌ای برای همکاری با آنها نبود و امروز این شرایط فراهم شده است. کار کردن با شرکای قدیمی و سنتی حتما برای شما راحت‌تر است؛ اما در حوزه‌های جدید می‌توان شرکای بهتری نیز پیدا کرد. بنابراین می‌توانیم همفکری کنیم که ما چه شرکایی را می‌توانیم به شما معرفی کنیم و شما هم می‌توانید روی امکانات سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌های ما برای شناسایی این شرکای جدید حساب کنید. زمینه برای رشد صادرات غیرنفتی و تولید داخلی زیاد است.  آمریکایی‌ها تقریبا آن‌قدر به ابزار تحریم آغشته شده‌اند که برای آنها مانند اعتیاد شده است. آمریکایی‌ها معتاد به تحریم هستند. اگر تاریخ روابط خارجی آمریکا را نگاه کنید، در هر نقطه‌ای از تاریخ، آمریکا بیشترین تعداد تحریم‌ها علیه بیشترین کشورها را داشته است. این‌طور نیست که آمریکا فقط علیه ایران تحریم‌هایی را اعمال کرده باشد. بنابراین در دولت اوباما هم این اعتیاد مانع از این می‌شد که آنها وظایف و تعهدات خود را اجرا کنند. بیشترین نگرانی‌شان بر حفظ تحریم‌هایی بود که تعهد نکرده بودند که آنها را حذف کنند. شما در سال‌های گذشته هم با شرایط باز بانکی مواجه نبودید. البته به برخی هم که کم لطفی می‌کنند و می‌گویند برجام کاری نکرد، می‌گویم شرایط الان را با دو سال گذشته مقایسه کنند. اما ما شرایط امروز را از هر روز بهتر می‌کنیم. چون دنیا در کنار ما است. برخی کفران نعمت کردند. باید شکر نعمت می‌کردیم و البته امروز هم باید شاکر باشیم.

او به شرایط ویژه کشور اشاره کرد و گفت: امروز شرایط ویژه‌ای داریم و تمامی قوای کشور برای اینکه از این برهه خطیر عبور کنیم، منسجم و متحد شده‌اند. بنابراین نیاز به همکاری با بخش‌خصوصی بیش از هر زمان دیگری وجود دارد. می‌توانیم از هر فرصتی برای توسعه تولید و افزایش صادرات غیرنفتی استفاده کنیم. من یقین دارم این امکان برای ما فراهم خواهد بود.  ظریف تصریح کرد: با این دو راه می‌توانیم ظرف چند ماه آینده به آمریکا نشان بدهیم که این اعتیاد را باید ترک کند. من واقعا باور دارم که دنیا به این نتیجه رسیده که آمریکا باید اعتیادش را ترک کند. ما کشوری هستیم که به‌رغم فشار آمریکا، امنیت داریم. این درحالی است که همسایه‌های ما مشروعیت، امنیت و حیاتشان به بیرون از کشورشان وابسته است. البته از این موضوع متاثر می‌شویم؛ چون دلمان نمی‌خواهد برادران و خواهران مسلمانمان این‌قدر تحقیر شوند که رئیس‌جمهور تازه کار یک کشور دیگر (ترامپ) به آنها بگوید که اگر ما دو هفته از شما حمایت نکنیم، باقی نمی‌مانید. آمریکایی‌ها ۴۰ سال است که به ما فشار آوردند، ما را تحریم و علیه ما جنگ کردند. ۴۰ سال سعی کردند دنیا را علیه ما تحریک کنند. اما هر روز به لطف خدا و به همت مردم ایران، پیشرفت بیشتری کردیم و سربلند و استوارتر شدیم. سختی‌ها را تحمل کردیم. من سختی‌ها را می‌بینم. اما تصور کنید که کسی به شما بگوید اگر دو هفته نباشم، شما دوام نمی‌آورید. حاضرید این حرف را با همه منابع عالم عوض کنید یا نه؟ این سربلندی آسان به‌دست نیامده است. این سربلندی امروز بیشتر از هر زمان دیگری نیاز به همدلی و همراهی دارد. باید بپذیریم که از این مرحله عبور می‌کنیم و به دنیا نشان می‌دهیم که مردم ایران بزرگ‌تر از کسانی هستند که آنها را تهدید کرده‌اند. ما مانده‌ایم و آنها رفته‌اند و ما می‌مانیم و آنها خواهند رفت.

غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران نیز هدف از برگزاری این همایش را توضیح داد و گفت: هدف از برگزاری این گردهمایی تخصصی چندوجه دارد؛ نخست آنکه سفرا فرصتی برای تعامل رو در رو با فعالان بخش‌خصوصی خواهند داشت تا بتوانند مشکلات را از زبان آنان مستقیما بشنوند و مشترکا به راه‌حل‌های سریع، سهل‌الوصول و قابل اجرا دست یابند. دوم آنکه فرصتی طلایی برای مدیران و فعالان بخش‌خصوصی فراهم کرده‌ایم تا از تجربیات سفرا و روسای نمایندگی‌های سیاسی ایران در خارج از کشور بهره برده و چگونگی ارتقای فعالیت‌های تجاری- اقتصادی در جهان را با کمک آنان تعریف و قدم‌های سازنده‌ای در ارتقای جایگاه بخش‌خصوصی در بازار رقابتی منطقه و فراتر از آن بردارند؛ نکته آخر آنکه تنها با تلاش‌های مشترک است که می‌توان بر مشکلات فایق آمد. صنفی‌گرایی در زمانی‌که تهدیدها موجودیت‌مان را نشانه گرفته جز خسران‌جمعی عواقبی در برنخواهد داشت. او در ادامه تحلیلی از وضعیت کنونی ارائه داد و عنوان کرد: خروج آمریکا از برجام ایران را در شرایط اقتصادی و سیاسی جدیدی قرار داده است. اقدام ترامپ این پرسش را فراروی فعالان بازار قرار می‌دهد که خروج یکجانبه آمریکا از توافق‌نامه برجام، شرایط کنونی را تا چه حد به شرایط پیش از برجام نزدیک خواهد کرد؟ در این راستا نقش‌آفرینی اتحادیه اروپا و دیگر شرکای برجام در بازداشتن آمریکا از اعمال تحریم‌های همه‌جانبه، اثر خروج آمریکا از توافق‌نامه برجام را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. درحال‌حاضر به‌رغم خروج آمریکا از برجام سه کشور اروپایی، چین و روسیه پایبندی خود به برجام را اعلام و نیز خواستار ادامه پایبندی ایران به تعهدات برجامی خود شده‌اند. در مقابل ایران برای باقی‌ماندن در برجام خواستار ارائه تضمین‌های اجرایی از طرف اروپایی‌ها مبنی بر تداوم فعالیت‌های اقتصادی ایران در سطح بین‌الملل شده است.

شافعی با بیان اینکه به‌نظر می‌رسد گره‌های ایجاد شده در جریان ارتباطات مالی و بانکی ایران با دنیا به سادگی قابل گشایش نباشد، گفت: ما باید به فکر روش‌های بی‌اثر کردن تحریم‌های مالی آمریکا باشیم و از پیمان‌های پولی دوجانبه و استفاده از فضای مالی چین و روسیه در حدی که بتوان به آنان اعتماد کرد، بهره‌مند شویم. از سوی دیگر تحریم فروش فولاد و فلزات اساسی، محصولات پتروشیمی، پالایشی و ... به‌دلیل پراکندگی فروشندگان و حضور فعال بخش‌خصوصی در آن دشوار به‌نظر می‌رسد. در واقع تجربه تحریم‌های قبلی نشان می‌دهد تحریم کامل این گروه از صنایع تا حد زیادی ناممکن است و تبعات تحریم بیشتر به شکل افزایش هزینه‌های فروش برای صادرکنندگان بروز خواهد کرد. باید توجه داشت که اغلب صادرکنندگان ایرانی درحال‌حاضر و در کل دوره پسابرجام نیز از ارتباطات بانکی محروم بودند، ولی به دادوستد و فروش محصولات خود ادامه دادند. بنابراین با توجه به زمان‌بندی آغاز تحریم‌ها می‌توان امیدوار بود که صادرات غیرنفتی با افت شدیدی مواجه نشود. اگرچه قضاوت اثرات درازمدت تحریم‌ها نیازمند گذر زمان است.

به گفته رئیس اتاق ایران، یکی از توفیقات دولت روحانی ورود به بحث دیپلماسی اقتصادی است. این موضوع برای اولین بار در ساختار وزارت‌خارجه گنجانده شد و در سطح معاونت وزیر شروع به‌کار کرد. اطلاع داریم که دیپلماسی اقتصادی در دهه ۹۰ میلادی به خصوص در آستانه دور مذاکرات اروگوئه به‌ویژه بین کشورهای درحال توسعه و نوظهور اقتصادی مطرح شد. این ابزاری بسیار کارآمد است که تضمین حضور کشورهای درحال توسعه در بازارهای جهانی و بهره‌گیری از منابع جهانی را به آنها می‌دهد. نکته مهم درخصوص دیپلماسی اقتصادی این است که تمام فعالیت‌های اقتصادی دولت باید در خدمت فعالان بخش‌خصوصی سامان‌دهی شود. دیپلماسی اقتصادی ترکیب مفهوم دولت و بازار است. به این معنا که دیپلماسی وظیفه دولت است و بازار نماد اصلی اقتصاد است که توسط فعالان بخش‌خصوصی مدیریت می‌شود. به عبارتی دولت از طریق ابزارهای دیپلماسی فضا را برای بهره‌برداری بخش‌خصوصی از امکانات اقتصاد جهانی فراهم می‌سازد.

شافعی در ادامه گفت: اگرچه در سال‌های بعد از برجام همکاری‌های ارزشمندی بین وزارت‌خارجه و اتاق بازرگانی برقرار بوده ولی تا رسیدن به یک دیپلماسی قوی، موثر و کارآمد فاصله زیادی داریم. انتظار ما این است که وزارت خارجه به‌عنوان متولی اصلی این بحث بسترها و فضا را به‌گونه‌ای فراهم کند و در مذاکرات اقتصادی به کمک فعالان و ذی‌نفعان اقتصادی به شکلی عمل کند که اقتصاد خارجی کشور عملا توسط نیروهای بخش‌خصوصی اداره شود، نه اینکه دیپلماسی اقتصادی در خدمت بنگاه‌ها و شرکت‌های دولتی قرار گیرد.

شافعی در این نشست پیشنهادهایی را نیز ارائه داد. او گفت: نخستین پیشنهاد این است که باتوجه به اینکه مقوله دیپلماسی اقتصادی تاکنون مغفول مانده و تعداد مذاکره‌کنندگان اقتصادی چه در بخش‌خصوصی یا دولتی بسیار قلیل‌ هستند، نیاز به تربیت آنان به شدت احساس می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم در این خصوص کمیته‌ای با حضور مسوولان و کارشناسان اتاق بازرگانی و نمایندگان معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه تشکیل شود و در اسرع وقت شروع به کار کند. دومین پیشنهاد ما امکان‌سنجی برقراری تجارت آزاد یا ترجیحی با کشورهای هدف است که می‌تواند یکی از دستاوردهای مهم دیپلماسی اقتصادی قلمداد شود. در نهایت اینکه معمولا اقتصاد یک کشور از طریق تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی با اقتصاد جهانی متصل می‌شود و از این نظر ضروری است دیپلماسی اقتصادی بر هر دو حوزه مزبور متمرکز شده و قوانین و مقررات مخل دو بخش را برطرف کرده و مسیر حضور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی را تسهیل کند.  رئیس اتاق ایران به محورهای عمده فعالیت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی نیز به‌منظور بهبود فضای همکاری‌های متقابل اشاره کرد و گفت: فعالیت‌های اتاق‌های مشترک بازرگانی با اولویت کشورهای هدف و تاسیس اتاق‌های مشترک جدید، همکاری‌ در سامانه جذب فعالان اقتصادی ایرانی در خارج از کشور مستقر در اتاق، تهیه بانک اطلاعاتی ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری و اقتصادی کشور و استفاده از ظرفیت‌های اتاق‌های استانی در قالب ۳۴ اتاق معین با شرح وظایف معلوم بخشی از این اقدامات است.  همچنین به‌منظور اجتناب از تشتت در امور و موازی کاری در هماهنگی با نمایندگی‌های ایران، کلیه برنامه‌های اعزام و پذیرش هیات‌ها که از طریق اتاق‌های مشترک، اتاق‌های معین و تشکل‌ها برنامه‌ریزی می‌شود، باید با هماهنگی معاونت امور بین‌الملل اتاق ایران صورت گیرد. او عنوان کرد: آنچه از صحبت‌های آقای ظریف برداشت می‌شود، این دو نهاد یعنی اتاق بازرگانی و زیر مجموعه‌اش از یکسو و دستگاه دیپلماسی کشور به همراه دیپلمات‌ها، کارشناسان و متخصصان با تجربه‌اش از سوی دیگر، برای پیشبرد اهداف عالیه نظام لازم و ملزوم یکدیگرند. شافعی خطاب به ظریف عنوان کرد: ما به شما و توانمندی سیاسی و مذاکرات‌تان برای گشودن بازارهای جهانی به روی محصولات و کالاهای ایرانی‌ نیازمندیم و شما نیز برای ار تقای جایگاه ایران در صحنه بین‌الملل که از وظایف اولیه دستگاه سیاست خارجی محسوب می‌‌شود، با اتکا به تقویت بنیه اقتصادی و حمایت از توانمندی‌های بخش‌خصوصی کشور در زمینه‌های مختلف نیاز دارید.

منبع:

روزنامه دنیای اقتصاد