مقدمه:

این روزها موضوع شبکه ملی اطلاعات یا همان شبکه اینترانت ملی که به اشتباه با نام “اینترنت ملی” را از زبان مسئولان و دست‌اندرکاران حوزه فناوری اطلاعات زیاد می‌شنویدکه خوراک رسانه‌ای خوبی برای شبکه‌های خبری داخلی و خارجی به شمار می‌رود.. شبکه‌ای که در آن می‌توان به راحتی در فضای وب گردش کرد و دیگر خبری از آلودگی‌های اینترنتی نیست.

اما این شبکه ملی اطلاعات یا همان اینترانت ملی چیست و چگونه قرار است کار کند؟ برخی کارشناسان معتقدند که شبکه ملی اطلاعات همان فیلترینگ معروف خودمان است که به شما اجازه ورود به فضاهای آلوده در وب و سایت‌هایی را که به هر دلیلی جلوی فعالیت آنها گرفته شده استنمی‌دهد.

تاریخچه:

اولین زمزمه‌ها در مورد شبکه ملی اطلاعات (جایگزین صحیحی برای عبارت غلط اینترنت ملی) در سال ۱۳۸۴ به گوش رسید. زمانی کهمهندس عبدالمجید ریاضی، سمت‌ معاونت فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات و همچنین دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات را بر عهده داشت و ایده‌ی شبکه ملی اطلاعات را مطرح نمود.

از نظر مهندس ریاضی، مهمترین دلیل پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات، کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت است. بدین معنا که تجهیزات و زیرساخت‌های لازم برای مدیریت یک شبکه‌ی سراسری اطلاعاتی و ارتباطی ملی در کشور فراهم باشد تا چنانچه جامعه‌ی جهانی، ایران را از دسترسی به شبکه جهانی اینترنت محروم کرد (همانند باقی انواع تحریم که علیه کشورمان صورت می گیرد) و یا به دلیل رخدادهای فیزیکی (قطع کابل‌ها و …) دسترسی به شبه جهانی قطع شد، ما بتوانیم تا حد زیادی به توانایی‌های خود متکی بوده و مستقل عمل کنیم.

البته هدف از طرح ایده‌ی شبکه‌ی ملی اطلاعات این نیست که ایران قصد داشته باشد از اینترنت جهانی جدا شود بلکه کاهش هزینه‌های خرید پهنای باند، افزایش امنیت اطلاعات ملی، توسعه تجهیزاتی و اطلاعاتی، تبدیل شدن به هاب و شاهراه انتقال اطلاعات منطقه، توسعه نرم‌افزاری و مقوله‌هایی از این دست در این طرح مورد توجه هستند.

در همین زمینه، شهرام شریف، خبرنگار روزنامه دنیای اقتصاد در تاریخ ۱۳۸۴/۱۲/۲۶ مصاحبه‌ای را با آقای مهندس ریاضی ترتیب داد و در مورد این طرح از ایشان سوالاتی پرسید که همین مصاحبه، بهترین منبع برای شناخت طرح اینترنت ملی آن زمان که امروز با تکمیل مفهوم و کاربرد، شبکه ملی اطلاعات نام گرفته است به شمار می‌رود چون در این مطلب از زبان ایده‌پرداز این طرح به توصیف آن پرداخته شده است. متن کامل این مصاحبه را می‌توانید در وب‌سایت رسمی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور مطالعه نمایید.

این طرح در تیرماه ۱۳۸۵ به مرکز تحقیقات مخابرات ایران سپرده شد تا ضمن تحقیق در مورد مشخصات فنی پیاده‌سازی آن، پس از تکمیل اسناد مفهومی و عملیاتی و پس از انتخاب پیمانکاران، اجرا شود.

در دی‌ماه ۱۳۸۵ در ادامه‌ی پیگیری پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات، بودجه‌ای ۱۰ میلیارد تومانی در کمیسیون صنایع و معادن برای آن به تصویب رسید. این بودجه سپس به کمیسیون تلفیق فرستاده شد و این کمیسیون به دلیل توجیه نبودن در مورد مفهوم شبکه ملی اطلاعات، آن را تصویب نکرد و این بودجه در صحن علنی مجلس هم تصویب نشد. اما پس از چند ماه و با پیگیری طرح، در خرداد ۱۳۸۶، اجازه‌ی اختصاص مبلغ ۵۶۶ میلیارد تومان بین سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸ برای اجرای این طرح به شرکت مخابرات ایران، شرکت ارتباطات زیرساخت و شرکت‌های وابسته صادر شد. کمی بعد در تاریخ ۲۸‌ مرداد ماه‌ ۱۳۸۶ شورای اقتصاد موافقت کرد که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مبلغ ۳۵۰ میلیارد تومان را به این طرح اختصاص دهد. یعنی مجموعا بیش از ۹۱۰ میلیارد تومان بودجه به این طرح اختصاص یافت.

این بودجه صرف توسعه شبکه زیرساخت فیبر نوری کشور، توسعه و تجهیز دیتاسنترهای ملی، توسعه نرم‌افزاری و سرویس های مبتنی بر شبکه، توسعه شبکه‌های مخابراتی استانی و … شده است و هم اکنون تا حد زیادی زیرساختهای لازم برای تکمیل طرح فراهم است.

در سال ۱۳۸۹ اخبار زیادی در مورد زمان اجرای فاز اول شبکه ملی اطلاعات به گوش می‌رسید و از همان ابتدای سال، قول و قرارهایی از سمت مسوولان در مورد اجرای طرح به مردم داده می‌شد اما هر بار این مسأله به دلایلی به تعویق می‌افتاد. اما در نهایت در دهه‌ی فجر این سال فاز اول این شبکه با شروع به کار شبکه یکپارچه ملی مدارس راه‌اندازی شد.

با ابلاغ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه و تأکید بر اجرای طرح شبکه ملی اطلاعات در ماده ۴۶ از فصل چهارم این برنامه، می‌توان گفت که امروز شبکه ملی اطلاعات از یک طرح مفهومی به واقعیتی تبدیل شده که تا اجرای کامل آن زمان زیادی باقی نمانده است و همانطور که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور به آن اشاره می‌کند، احتمالا فاز نهایی شبکه ملی اطلاعات تا سال ۱۳۹۲ اجرایی خواهد شد.

بخشی از ماده ۴۶ قانون پنجم برنامه توسعه اینگونه نوشته شده است:

ماده۴۶: به منظور بسط خدمات دولت الکترونیک، صنعت فناوری اطلاعات، سواد اطلاعاتی و افزایش بهره‎وری در حوزه‎های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اقدامات زیر انجام می‎شود:

الف ـ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف است نسبت به ایجاد و توسعه شبکه ملی اطلاعات و مراکز داده داخلی امن و پایدار با پهنای باند مناسب با رعایت موازین شرعی و امنیتی کشور مناسب اقدام و با استفاده از توان و ظرفیت بخشهای عمومی غیردولتی، خصوصی و تعاونی، امکان دسترسی پرسرعت مبتنی بر توافقنامه سطح خدمات را به صورتی فراهم نماید که تا پایان سال دوم کلیه دستگاههای اجرائی و واحدهای تابعه و وابسته و تا پایان برنامه، شصت درصد (۶۰%) خانوارها و کلیه کسب و کارها بتوانند به شبکه ملی اطلاعات و اینترنت متصل شوند.

میزان پهنای باند اینترنت بین‎الملل و شاخص آمادگی الکترونیک و شاخص توسعه دولت الکترونیک باید به گونه‎ای طراحی شود که سرانه پهنای باند و سایر شاخصهای ارتباطات و فناوری اطلاعات در پایان برنامه در رتبه دوم منطقه قرار گیرد. حمایت از بخشهای عمومی غیردولتی، خصوصی و تعاونی در صنعت فناوری اطلاعات کشور به ویژه بخش نرم‎افزار و امنیت باید به گونه‎ای ساماندهی شود که سهم این صنعت در تولید ناخالص داخلی در سال آخر برنامه به دو درصد (۲%) برسد.

آئین‎نامه اجرائی این بند مشتمل بر حمایت از صنعت فناوری اطلاعات توسط وزارتخانه‎های ارتباطات و فناوری اطلاعات، صنایع و معادن و بازرگانی و معاونت ظرف شش ماه اول برنامه تهیه و به تصویب هیأت وزیران می‎رسد.

ب ـ کلیه دستگاههای اجرائی مکلفند ضمن اتصال به شبکه ملی اطلاعات و توسعه و تکمیل پایگاههای اطلاعاتی خود حداکثر تا پایان سال دوم برنامه بر اساس فصل پنجم قانون مدیریت خدمات کشوری اطلاعات خود را در مراکز داده داخلی با رعایت مقررات امنیتی و استانداردهای لازم نگهداری و به‌روزرسانی نمایند و بر اساس آئین‎نامه اجرائی که در شش ماهه اول برنامه توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و وزارت اطلاعات و معاونت، تهیه و به تصویب هیأت‎وزیران خواهد رسید نسبت به تبادل و به اشتراک‎گذاری رایگان اطلاعات به منظور ایجاد سامانه‎های اطلاعاتی و کاهش تولید و نگهداری اطلاعات تکراری در این شبکه با تأمین و حفظ امنیت تولید، پردازش و نگهداری اطلاعات اقدام نمایند.

جدول مصوبات راه اندازی شبکه ملی اینترانت

شبکه ملی اطلاعات چیست؟

"اینترنت” واژه‌ای است که به بزرگترین شبکه‌ی اطلاعاتی جهانی اشاره می‌کند. واژه‌ی اینترنت یک اسم خاص است و برای تمام مردم دنیا همین معنی ذکر شده را دارد. حال اگر بگوییم اینترنت ملی، یعنی شبکه‌ی جهانی کشوری! و این عبارت، صحیح نیست. بهتر است به جای شبکه اینترنت ملی گفته شود شبکه ملی اطلاعات یا اگر خیلی اصرار به ذکر واژه‌های غربی داریم، می‌توانیم بگوییم شبکه اینترانت ملی.

شبکه‌ی ملی اطلاعات، شبکه‌ای بومی و متشکل از مراکز داده ملی، زیرساختهای ارتباطی و سرویس‌های نرم‌افزاری است که در سراسر ایران مستقر خواهد شد و خدمات دولت الکترونیکی و سرویس‌های رفاهی و اجتماعی را از طریق بستر فیبر نوری و با پهنای باند حداقل ۱۲ مگابیت بر ثانیه به مردم ایران ارائه خواهد کرد. این شبکه مستقل از اینترنت جهانی عمل کرده اما به آن متصل است تا مردم علاوه بر دریافت خدمات ملی از طریق شبکه‌ی ملی اطلاعات، بتوانند از خدمات اینترنت جهانی نیز بهره‌مند باشند.”

در واقع در طرح شبکه ملی اطلاعات، قرار است شبکه‌های مختلفی مثل شبکه ملی مدارس، شبکه ملی بانکداری الکترونیکی، شبکه ملی کنترل ترافیک، شبکه ملی دانشگاه‌ها، شبکه ملی بیمارستانها و درمانگاه‌ها، شبکه‌ ملی سازمانها و اداره‌ها، شبکه علمی کشور، شبکه ملی بازرگانی و … به هم متصل شده و به صورت یکپارچه، خدمات دولت الکترونیکی را به مردم ایران ارائه کنند.

وجود چنین شبکه‌ای علاوه بر تضمین دسترسی امن و پایدار به سرویس‌های ملی، کاربران را از پهنای باند بسیار بالایی برای ارتباط و انتقال اطلاعات بهره‌مند خواهد کرد. چرا که بستر اجرای این طرح، شبکه ملی فیبر نوری ایران است که توسط شرکت ارتباطات زیرساخت توسعه داده شده و در پایان سال ۱۳۸۹ به بیش از ۱۵۵ هزار کیلومتر در سراسر کشور گسترش یافته است.

شبکه‌ای که از آن به عنوان ملی یاد می‌شود باید دارای محتوای ملی و داخلی باشد چراکه اگر از سایر منابع موجود بر روی پایگاه‌های مجازی خارج از کشور استفاده شود، دیگر ملی نخواهد بود.

اینترنت ملی ایران پروژه‌ای که توسط سازمان تبلیغات اسلامی راه‌اندازی شده‌است. در این پروژه موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیاناینترانتی را در اکثر شهرهای کشور راه اندازی نموده‌است و قرار است کم‌کم با اتصال تمام شهرهای کشور به هم یک اینترانت سراسری ایجاد شود.

شبکه ملی اطلاعات ۳ پیش‌نیاز اساسی و مهم دارد که تنها با حضور و تأمین این پیش‌نیازها می‌تواند بازده حداکثری خود را به نمایش بگذارد. این پیش‌نیازها عبارتند از:

بستر و زیرساخت انتقال اطلاعات (شبکه ملی فیبر نوری)
بستر و زیرساخت ذخیره اطلاعات (مراکز داده ملی)
بستر و زیرساخت نرم‌افزاری (سرویس‌ها و نرم‌افزارهای مبتنی بر شبکه

شبکه ملی اطلاعات به عنوان یک راه حل اساسی به منظور افزایش امنیت در فضای سایبر، ایجاد خواهد شد. با ایجاد شبکه ملی اطلاعات شبکه های داخلی از اینترنت جدا خواهند شد. بر همین اساس در کنار شبکه ملی اطلاعات، اینترنت به منظور استفاده های کاربردی عمومی و دریافت اطلاعات مورد نیاز که در شبکه داخلی در دسترس نیست، استفاده خواهد شد.

امنیت موضوعی است که همراه هر پدیده و تکنولوژی باید تعریف شود و بحث پدافند غیر عامل نیز در کنار امنیت می بایست مورد توجه قرار گیرد.

آنچه در پدافند غیر عامل می بایست مورد توجه قرار گیرد، فناوری اطلاعات در بخش های مختلف نظیر فناوری اطلاعات در صنعت است.

اجزای شبکه ملی اطلاعات:

تامین پهنای باند ورودی به کشور بخشی از زیرساخت کشور را در شبکه ملی اطلاعات تشکیل می‌دهد تا شرکت‌های ‌PAP و دیگر شرکت‌های اینترنتی در لایه دسترسی مشکلی نداشته باشند.

علی حکیم‌جوادی - رییس سازمان فن‌آوری درباره ویژگی شبکه‌ ملی اطلاعات اظهار کرد: این شبکه مجموعه‌ای از شبکه‌هاست که شامل تمامی شبکه‌های جامع علمی، بازرگانی، دولت، مالیات و گمرک می‌شود، به‌گونه‌ای که با اتصال‌های خود به شبکه‌ی ملی اطلاعات تحت مدیریتی یکپارچه درمی‌آیند.

وی عنوان کرد: باید هر شبکه‌ای که در داخل راه‌اندازی می‌شود را جزئی از شبکه‌ی ملی اطلاعات دانست که در این راستا یکی از اقدامات ضروری و مهم، انتقال میزبانی از خارج به داخل کشور است که به IDC‌ یا دیتاسنتر ملی نیاز دارد که بخشی از زیرساخت هم مورد نیاز خواهد بود.

او ابراز کرد: راه‌اندازی دیتاسنتر داخلی در دستور کار سازمان است و بخشی از آن در استان‌ها در حال شکل‌گیری و تکمیل است البته بخش‌هایی از آن نیز به بهره‌برداری رسیده است.

به گفته او تامین پهنای باند ورودی به کشور بخش دیگر زیرساخت را تشکیل خواهد داد تا شرکت‌های ‌PAP و اینترنتی در لایه دسترسی مشکلی نداشته باشند که البته در این حوزه نیازمند کار کارشناسی و کمک دست‌اندرکاران این حوزه هستیم.
رییس سازمان فن‌آوری اطلاعات شبکه‌ی ملی اطلاعات را دارای معماری یکپارچه دانست و اظهار کرد: این شبکه که دارای معماری یکپارچه است با کل توانمندی داخلی شکل خواهد گرفت.

اهدف ایجاد شبکه ملی اطلاعات:

- ایجاد بستر مناسب برای همه اقدامات در جهت افزایش سطح رفاه عمومی مردم در سراسر کشور، توسعه دسترسی به شبکه جهانی اینترنت، برخورداری از پهنای باند وسیع، دسترسی همگانی، آسان، پر سرعت و ارزان به منابع اطلاعاتی و کاربردی داخل کشور از جمله این اهداف بر شمرده شده است.

- همچنین فراهم کردن زیرساخت مطمئن برای اجرای کاربردهای دولت ، تجارت، آموزش و سلامت الکترونیکی و سایر کاربردهای خدمات الکترونیکی و ایجاد یکپارچگی در کل شبکه در سراسر کشور و برقراری ارتباط و تبادل اطلاعات بین شبکه‌های خصوصی از جمله این اهداف عنوان شده است.

- از دیگر اهداف راه اندازی شبکه اینترنت ملی را دسترسی عادلانه همه آحاد مردم به شبکه و امکانات آن، امکان میزبانی سایت‌های داخلی و خارجی در داخل کشور، فراهم کردن زمینه تحقق هاب منطقه در کشور و زمینه‌سازی برای ایجاد بستر مشترک فناوری اطلاعات در کشورهای اسلامی عنوان کرده است.

- همچنین توسعه امنیت و پایداری شبکه و افزایش ضریب اطمینان آن برای کاربردهای مختلف، امکان مدیریت جامع بر کل شبکه، فراهم کردن زمینه ایجاد میلیون‌ها شغل جدید، زیر ساخت لازم برای رسیدن به جامعه اطلاعاتی و جامعه دانایی محور و توسعه و ارتقا، توان علمی و فناوری کشور از دیگر اهداف راه اندازی شبکه اینترانت ملی ذکر شده است.

- از بارزترین و مهمترین اهداف اینترانت ملی، وابسته نبودن به شبکه جهانی اینترنت است. در اینترانت ملی مدیریت و کنترل آن بصورت کامل در دست ما است و با توجه به عدم وابستگی، از نظر پایداری و امنیت نیز قابل اعتماد است از طرفی در شبکه اینترانت ملی کاربران داخلی اگر بخواهند با منابع و خدمات داخلی کشور ارتباط برقرار کنند، با سرعت و اطمینان بالا ، پایداری مناسب وبدون نیاز به اینترنت به اطلاعات داخلی کشور دسترسی پیدا می کند.

مزایای شبکه ملی اطلاعات:

- برخورداری از یک شبکه پایدار و امن ملی، افزایش سطح رفاه عمومی مردم از طریق عرضه خدمات الکترونیکی، نظیر آموزش، دولت، تجارت و سلامت الکترونیکی با این شبکه محقق می‌شود.

- امکان اشتراک و ارتباط نقاط مختلف کشور ، اتصال تمامی مراکز دولتی و خصوصی، مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز علمی، تحقیقاتی به شبکه برای بهره برداری شبکه اینترانت ملی در صورت قطع خطوط ارتباطی با خارج از کشور از دیگر مزایای این شبکه است.

- کاهش هزینه اینترنت در صورت راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات: برخورداری از بزرگراه‌های اطلاعاتی در سطح کشور، امکان تخصیص پهنای باند وسیع به کاربرهای خانگی و شرکت‌های تجاری با قیمت مناسب و برخورداری از استانداردها و مشخصات یکنواخت در سراسر شبکه از دیگر مزایای شبکه اینترانت ملی است.

همانطور که پیشتر ذکر شد، یکی از دلایل راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، کاهش میزان مصرف پهنای باند اینترنت کشور است. فرض کنید قرار است از وب‌سایت درج اطلاعات خانوار در طرح هدفمند کردن یارانه‌ها www.refahi.ir بازدید کنید. در صورتی که هاست و مراکز داده‌ی مربوط به این وب‌سایت در داخل کشور قرار داشته باشد، ظرفیت دسترسی به اینترنت کشور برای این امر استفاده نمی‌شود و ترافیک اینترنتی کشور کاهش می‌یابد.

اگر تمام تراکنش های اطلاعاتی که در داخل کشور شروع شده، انجام می‌پذیرد و خاتمه می‌یابد، درون کشور خودمات صورت بگیرد و به مراکز داده‌ی خارج از کشور انتقال نیابد، پهنای باند مصرفی کشور تا حد بسیار زیادی کاهش پیدا کرده، ارز خارج شده از کشور کم شده و دولت می‌تواند اینترنت با کیفیت بهتری را با قیمت بسیار کمتر به مردم عرضه کند. کارشناسان معتقدند با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، قیمت اینترنت حتما کاهش پیدا خواهد کرد و کیفیت و سرعت آن برای افراد بهتر خواهد شد چون بار ترافیکی زیادی از دوش درگاه‌های ورودی و خروجی اطلاعات کشور برداشته خواهد شد و دولت هزینه‌ی کمتری برای خرید پهنای باند اینترنت خواهد پرداخت.

معایب شبکه ملی اطلاعات:

- شبکه اینترانت ملی یک مجموعه با ارزش و عالی با پتانسیل و قابلیت های بالا است که در صورت تفکیک آن از بستر اینترنت و ارتباط اینترنت کاربران، هیچ ضرر و تهدیدی برای کاربران، جامعه و کشور ندارد و با توجه به تعاریف و امکاناتی که برای استفاده در بستر شبکه اینترنت ملی تعریف شده یک انقلاب فرهنگی در عرصه ارتباطات، اطلاعات و تکنولوژی محسوب می شود.

- باید توجه داشت که شبکه اینترانت ملی یک شبکه در کنار اینترنت است و بر اساس سیاستهای سازمانهای مرتبط میتواند به اینترنت جهانی متصل باشد یا اینکه ارتباط آن قطع باشد در صورت قطع ارتباط شبکه اینترانت ملی کاربران کشورهای دیگر و کاربران خارج از کشور که به شبکه اینترانت ملی دسترسی ندارند نمیتوانند به سایتها و منابع به اشتراک گذاشته شده توسط هر یک از زیر مجموعه های شبکه اینترانت ملی دسترسی پیدا کنند.

نتیجه گیری:

می‌توان نتیجه گرفت که راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات از تمامی جهات به نفع کشور و مردم ایران بوده و باعت پیشرفت کشور خواهد شد. قطعا راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات بر خلاف نگرانی‌های عمومی، گامی بلند برای افزایش امنیت پایگاه های اطلاعات و داده و رسیدن به توسعه دانش و تولید محتوا در کشور، ایجاد اشتغال و کاهش وابستگی به کشورهای دیگر در تولید اطلاعات خواهد بود.

راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات به معنای قطع شدن دسترسی به اینترنت جهانی نیست بلکه این دو در کنار هم فعالیت خواهند کرد.

منابع: