مطلب وارده به یزدفردا :
 
قلعه­ی مهرپادین مهريز؛ در آستانه­ی ویرانی
 
(دكتر علي يزداني راد)
در میانه­ ی کشتخوان محله­ ی مهرپادین، که بنا بر متون تاریخی قدیمی ­ترین محله ­ی مهریز است،[1]  بنایی موسوم به «قلعه­ ی مهرپادین» سر برافراشته که بی­ تردید شاخص­ ترین و دیدنی­ ترین بنای تاریخیِ شهرستان مهریز و در عین حال یکی از زیباترین و ارزشمند­ترینِ قلاع تاریخی استان یزد است.
بر طبق روایات محلی، سازنده­ ی این بنای ارزشمند، «میرزا حسین»­نامی از بازمانده­ های فاجعه­ ی هجوم افاغنه به مهریز و مهرپادین می­باشد. در واقع همزمان با تاخت و تاز افاغنه به ایران در پایان عهد صفوی، مهریز (که در آن روزها مهری جرد نامیده می­شده و محوریت آن با محله­ ی مهرپادین بوده است) نیز از ویرانگری­ های آن­ها در امان نمی­ماند و شدت خشونت و ناجوانمردیِ آن­ها به اندازه­ای بوده که هنوز هم انعکاس آن در اذهان کهنسالانِ محله­ ی مهرپادین بر جای مانده است؛ بر این اساس، در پيِ هجوم افاغنه، اهالي مهرپادين با دارايي­ هاي خود در قلعة قديم مهرپادين (که همان حسينية ارشاد فعلي واقع در مجموعة تاريخي مهرپادين می­باشد) متحصن شده و از تسليم شدن به افاغنه خودداري مي­كنند. در نهايت مهاجمان با سوء استفاده از ايمان دينيِ مردم، به پاره ­آجري پيچيده­ شده در پارچه- در عوض قرآن مجيد- سوگند ياد مي­كنند كه در صورت تسليم شدنِ مردم، متعرض جان و ناموس ايشان نگردند. مع­هذا، با خروج مردم از قلعه، مهاجمان دست به غارتگري و قتل­ عامي گسترده مي­زنند كه آثار اين كشتار، در پيِ عمليات عمرانيِ چند دهه­ی پيش بر روي اين مجموعه، بصورت اجساد فراوان و درهم زنان و مردان و كودكانِ جامه بر تن، در محلي از اين مجموعة تاريخي كه موسوم به كشته­ خانه است، ديده شده است.
به هر حال «ميرزا حسين»، که به هنگام این هجوم کودکی خردسال بوده و به طریقی از این قتل و غارت جان سالم به در می ­بَرَد، بعدها (یعنی در اوایل عهد افشاری) به منظور تأمين هرچه بيشترِ امنيت جاني و مالي سكنة مهرپادين در برابر يورش­ هاي مشابه و غارتگري­ هاي راهزنان و ياغيان، قلعه ­اي استوار را در میان کشت خوان مهرپادین بنا مي­ نهد، و البته زیباترین قسمت قلعه را به خود اختصاص می­دهد که هنوز هم در میان مردم به خانه­ ی «میرزا حسینی» معروف است.
قلعه­ ی مهرپادین تا چند دهه ­ی پیش همچنان مورد استفاده­ ی اهالیِ محله­ ی مهرپادین بود؛ خواه به عنوان سکنه­ ی این قلعه، خواه به عنوان پناهگاه آن­ها به هنگام بروز خطر و تاخت و تاز راه زنان، و یا به عنوان محل نگه داری و انبار کالاها و محصولات کشاورزی. اما همزمان با تخلیه ­ی کاملِ این بنا از سکنه و نیز بلا استفاده ماندن آن، روند تخریب این اثر ارزشمند تاریخی بر اثرِ کوتاهی در مراقبت از مسیرهای عبور آب­ های ناشی از بارندگی، آغاز شده و در سال ­های اخیر و با شدت یافتنِ تب گنج­ یابی، به اوج رسیده است. به عبارتی دیگر دو عامل اصلیِ تخریب این بنا، یکی عامل طبیعت یا همان بارندگی است و دیگری عامل انسانی یا همان حفاران غیر مجاز. البته مقابله با این دو عامل ویرانیِ روزافزون قلعه­ی مهرپادین، با دو راه حلّ امکان­پذیر است؛ یکی موقت و زودگذر و دیگری دایم و همیشگی.
راه حلّ موقت که البته در ضرورت و فوریّت آن تردیدی نیست، آنست که ضمنِ تقویت گشت ­های پاسداران میراث فرهنگی، دست به برخی تعمیرات اساسی، به ویژه در معابر آب باران و شکاف­ های ایجاد شده در چارچوب اصلیِ بنا، زد. در این زمینه میراث فرهنگی در سال­های گذشته اقداماتی انجام داده است که متأسفانه چندان توأم با برنامه­ ریزی، هوشمندی و دلسوزی نبوده است و چه بسا که سرعت تخریب تعمیرات جدید میراث فرهنگی بیش از آهنگ تخریب بنایِ قدیمی و اصلیِ قلعه­ی مهرپادین است![2]
در واقع، هم عامل طبیعی و هم عامل انسانی ویرانیِ روزافزون قلعه ­ی مهرپادین خود ریشه در بلااستفاده رها شدن آن دارد. و لذا، راه حلّ دایمی و همیشگیِ آن، تعریف کاربریِ نوین و مطابق با شرایط این بنا و سلایقِ جامعه­ ی امروزی است. اما این راه حلّ با یک مانع اساسی روبروست که آن وضعيت پيچيده و دشوار مالكيت این اثر تاریخی می­باشد. متأسفانه به سبب كثرت مالكين، مجهول بودنِ مالكيت برخي بخش­ها، در دسترس نبودنِ اكثريت مالكين و سودجويي­هاي فردي برخي ديگر از مالكين، موفقيت در خور توجهي در اين زمينه حاصل نشده است.
به نظر می رسد کلید حلّ این مشکل اساسی، تنها در دست مسئولین کاردان و شایسته ­ی «سازمان میراث فرهنگی و گردشگریِ استان یزد» است تا از حقوق قانوني خود و قوانيني كه در اين موارد تدبير شده است، بهره جسته و جهت روشن نمودن وضعيت مالكيت اين بنا اقدام نموده و بدین­ ترتیب، زمینه ­ی لازم برای تغییر کاربریِ این بنا با مشارکت بخش خصوصی را فراهم نمایند.
 
 
[1] - پایه­گذاریِ مهریز در همه­ی متون تاریخی به مهریجرد، دختر انوشیروان شاهنشاه دادگرِ ساسانی (531- 579 ميلادي)، نسبت داده شده است و هم اوست که بانیِ قنات مهرپادین و محله­ی مهرآباد (خرده­محله­ی محوریِ بزرگ­محله­ی مهرپادین)، به شمار می­رود.
[2] - یادآور می­شود که این موضوع ارتباطی با مدیریت شایسته­ی فعلیِ سازمان میراث فرهنگی استان یزد، ندارد.
  • نویسنده : یزد فردا
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا