یزدفردا | نسخه چاپی | قلعه ی مهرپادین مهريز؛ در آستانه ی ویرانی

^{مطلب وارده به یزدفردا :}

قلعهی مهرپادین مهريز؛ در آستانهی ویرانی

(دكتر علي يزداني راد)

در میانه ی کشتخوان محله ی مهرپادین، که بنا بر متون تاریخی قدیمی ترین محله ی مهریز است،[1] بنایی موسوم به «قلعه ی مهرپادین» سر برافراشته که بی تردید شاخص ترین و دیدنی ترین بنای تاریخیِ شهرستان مهریز و در عین حال یکی از زیباترین و ارزشمندترینِ قلاع تاریخی استان یزد است.

بر طبق روایات محلی، سازنده ی این بنای ارزشمند، «میرزا حسین»نامی از بازمانده های فاجعه ی هجوم افاغنه به مهریز و مهرپادین میباشد. در واقع همزمان با تاخت و تاز افاغنه به ایران در پایان عهد صفوی، مهریز (که در آن روزها مهری جرد نامیده میشده و محوریت آن با محله ی مهرپادین بوده است) نیز از ویرانگری های آنها در امان نمیماند و شدت خشونت و ناجوانمردیِ آنها به اندازهای بوده که هنوز هم انعکاس آن در اذهان کهنسالانِ محله ی مهرپادین بر جای مانده است؛ بر این اساس، در پيِ هجوم افاغنه، اهالي مهرپادين با دارايي هاي خود در قلعة قديم مهرپادين (که همان حسينية ارشاد فعلي واقع در مجموعة تاريخي مهرپادين میباشد) متحصن شده و از تسليم شدن به افاغنه خودداري ميكنند. در نهايت مهاجمان با سوء استفاده از ايمان دينيِ مردم، به پاره آجري پيچيده شده در پارچه- در عوض قرآن مجيد- سوگند ياد ميكنند كه در صورت تسليم شدنِ مردم، متعرض جان و ناموس ايشان نگردند. معهذا، با خروج مردم از قلعه، مهاجمان دست به غارتگري و قتل عامي گسترده ميزنند كه آثار اين كشتار، در پيِ عمليات عمرانيِ چند دههی پيش بر روي اين مجموعه، بصورت اجساد فراوان و درهم زنان و مردان و كودكانِ جامه بر تن، در محلي از اين مجموعة تاريخي كه موسوم به كشته خانه است، ديده شده است.

به هر حال «ميرزا حسين»، که به هنگام این هجوم کودکی خردسال بوده و به طریقی از این قتل و غارت جان سالم به در می بَرَد، بعدها (یعنی در اوایل عهد افشاری) به منظور تأمين هرچه بيشترِ امنيت جاني و مالي سكنة مهرپادين در برابر يورش هاي مشابه و غارتگري هاي راهزنان و ياغيان، قلعه اي استوار را در میان کشت خوان مهرپادین بنا مي نهد، و البته زیباترین قسمت قلعه را به خود اختصاص میدهد که هنوز هم در میان مردم به خانه ی «میرزا حسینی» معروف است.

قلعه ی مهرپادین تا چند دهه ی پیش همچنان مورد استفاده ی اهالیِ محله ی مهرپادین بود؛ خواه به عنوان سکنه ی این قلعه، خواه به عنوان پناهگاه آنها به هنگام بروز خطر و تاخت و تاز راه زنان، و یا به عنوان محل نگه داری و انبار کالاها و محصولات کشاورزی. اما همزمان با تخلیه ی کاملِ این بنا از سکنه و نیز بلا استفاده ماندن آن، روند تخریب این اثر ارزشمند تاریخی بر اثرِ کوتاهی در مراقبت از مسیرهای عبور آب های ناشی از بارندگی، آغاز شده و در سال های اخیر و با شدت یافتنِ تب گنج یابی، به اوج رسیده است. به عبارتی دیگر دو عامل اصلیِ تخریب این بنا، یکی عامل طبیعت یا همان بارندگی است و دیگری عامل انسانی یا همان حفاران غیر مجاز. البته مقابله با این دو عامل ویرانیِ روزافزون قلعهی مهرپادین، با دو راه حلّ امکانپذیر است؛ یکی موقت و زودگذر و دیگری دایم و همیشگی.

راه حلّ موقت که البته در ضرورت و فوریّت آن تردیدی نیست، آنست که ضمنِ تقویت گشت های پاسداران میراث فرهنگی، دست به برخی تعمیرات اساسی، به ویژه در معابر آب باران و شکاف های ایجاد شده در چارچوب اصلیِ بنا، زد. در این زمینه میراث فرهنگی در سالهای گذشته اقداماتی انجام داده است که متأسفانه چندان توأم با برنامه ریزی، هوشمندی و دلسوزی نبوده است و چه بسا که سرعت تخریب تعمیرات جدید میراث فرهنگی بیش از آهنگ تخریب بنایِ قدیمی و اصلیِ قلعهی مهرپادین است![2]

در واقع، هم عامل طبیعی و هم عامل انسانی ویرانیِ روزافزون قلعه ی مهرپادین خود ریشه در بلااستفاده رها شدن آن دارد. و لذا، راه حلّ دایمی و همیشگیِ آن، تعریف کاربریِ نوین و مطابق با شرایط این بنا و سلایقِ جامعه ی امروزی است. اما این راه حلّ با یک مانع اساسی روبروست که آن وضعيت پيچيده و دشوار مالكيت این اثر تاریخی میباشد. متأسفانه به سبب كثرت مالكين، مجهول بودنِ مالكيت برخي بخشها، در دسترس نبودنِ اكثريت مالكين و سودجوييهاي فردي برخي ديگر از مالكين، موفقيت در خور توجهي در اين زمينه حاصل نشده است.

به نظر می رسد کلید حلّ این مشکل اساسی، تنها در دست مسئولین کاردان و شایسته ی «سازمان میراث فرهنگی و گردشگریِ استان یزد» است تا از حقوق قانوني خود و قوانيني كه در اين موارد تدبير شده است، بهره جسته و جهت روشن نمودن وضعيت مالكيت اين بنا اقدام نموده و بدین ترتیب، زمینه ی لازم برای تغییر کاربریِ این بنا با مشارکت بخش خصوصی را فراهم نمایند.

[1] - پایهگذاریِ مهریز در همهی متون تاریخی به مهریجرد، دختر انوشیروان شاهنشاه دادگرِ ساسانی (531- 579 ميلادي)، نسبت داده شده است و هم اوست که بانیِ قنات مهرپادین و محلهی مهرآباد (خردهمحلهی محوریِ بزرگمحلهی مهرپادین)، به شمار میرود.

[2] - یادآور میشود که این موضوع ارتباطی با مدیریت شایستهی فعلیِ سازمان میراث فرهنگی استان یزد، ندارد.