معدن سنگ اورانيوم ساغند در 189 كيلومتري از فرودگاه يزد در جاده يزد - طبس قرار دارد. كوير ساغند با كوه‌هايي كم ارتفاع، آب و هوايي خشك، كم بارش و خالي از پوشش گياهي است.40 كيلومتري معدن از مسيري خاكي در سمت راست جاده به روستاي كويري و بسيار قديمي ساغند وارد مي‌شويم ناصر خسرو قبادياني روزگاري در اين روستا اطراق كرده است، روستايي با 20 خانوار. در حدود نيم ساعت در مسير كناره در جاده‌اي سنگلاخي كه بي‌شباهت به مسير مسابقات رالي ماشين سواري در دل كوير نيست، عبور مي‌كنيم. معدن ساغند در دامنه كوهي كم ارتفاع از مجموعه كوه‌هايي كه در اين منطقه به كوه‌هاي ساغند موسوم است قرار دارد. اين معدن در ارتفاع 1334 متري از سطح دريا قرار دارد. ماده معدني سنگ اورانيوم به مساحت 180 كيلومتر مربع است.
"ساغند" در اصطلاح محلي‌اش "ساقند" يا "سوقند" به معناي آب شيرين در زبان تركي است؛ البته اين چشمه آنقدر كم آب است كه تنها كفاف روستاي كوچك ساغند را مي‌دهد. اين‌كه چرا "ساقند" را "ساغند" مي‌نويسند، سوالي است كه جوابي براي آن نيافتيم.
در نزديكي معدن ساغند، منطقه‌ي اكتشافي "خشومي" قرار دارد.(به غير از خشومي در ناريگان نيز منابعي از سنگ اورانيوم كشف شده است.) به طور كلي منطقه‌ي ساغند يزد و بندرعباس دو نقطه بالايي و پاييني منطقه‌ي اورانيوم خيز كشور است.
در حاشيه‌ي منطقه‌ي اكتشافي "خشومي" باغچه‌اي نقلي كه در آن درختان سيب، انار و انگور و ... براي مصرف كاركنان معدن كاشته شده است، وجود دارد. ديدن اين باغچه كوچك در دل كوير خالي از لطف نيست.
آب مورد نياز معدن ساغند توسط چاهي در فاصله‌ي 70 كيلومتري از معدن تامين مي‌شود كه درسال 84 حفر شده است و به وسيله‌ي تانكر به معدن حمل مي‌شود. در تمام مراحل کار به خصوص استخراج به منابع آب زيادي نياز است.
به گزارش ايسنا، با توجه به هزينه بالا، دشوار و زمان بر بودن استخراج سنگ اورانيوم از معادن زير زميني كه معدن ساغند نيز دراين زمره قرار دارد، طراحي اين معدن توسط روس ها به گونه‌اي صورت گرفته است كه پرسنل معدن تا وقتي كه كار حفر و احداث تونل‌ها تا محل اصلي ذخاير سنگ اورانيوم تمام نشده است، در معرض تشعشات راديواكتيو و ديگر گازهاي سمي قرار نگيرند.
ماده معدني سنگ اورانيوم در پروسه اكتشاف از طريق نقشه‌هاي ژئوفيزيك و ژئوشيمي و زمين‌شناسي و حفر گمانه‌هاي متعدد از نظر سطح و عمق شناسايي شده است. اكتشاف و طراحي معدن ساغند يزد از سال 1373 در دولت هاشمي رفسنجاني با طراحي روسها و اجراي بخشي از پروژه توسط چيني‌ها آغاز شد، امروز بعداز سيزده سال اين معدن در مرحله تجهيز - ابزار و وسايل تا حفاري‌هاي مورد نظر براي نزديك شدن به محل اصلي ذخاير سنگ اورانيوم - قرار دارد. مرحله‌ي تجهيز پايان سال 88 پايان مي‌يابد و مرحله‌ي بهرهبرداري از فاز اول معدن سنگ اورانيوم ساغند، طبق برنامه‌ي تدوين شده در دولت محمد خاتمي در ابتداي سال 1389 آغاز خواهد شد. معدن ساغند در سه فاز به بهرهبرداري نهايي مي‌رسد كه هر مرحله حدود يكسال به طول مي‌انجامد - چنانچه بهرهبرداري از اين معدن طبق برنامه تعيين شده پيش رود در پايان سال 1392 سه فاز بهرهبرداري پايان مي‌پذيرد.
پيش از اين در حدود 50 تا 60 تن سنگ اورانيوم با عيار متوسط 300 PPM(صد گرم در تن) براي توليد كيك زرد و نهايتا توليد اورانيوم غني شده در سطح پايلوت (نطنز) به كارخانه اردكان يزد، ارسال شده است.»
كيفيت كيك زرد توليدي از كارخانه اردكان و ارتباط آن با عيار سنگ اورانيوم ساغند،
هيچ ارتباطي بين كيفيت كيك زرد با عيار سنگ اورانيوم وجود ندارد، بلكه به كيفيت كار و تكنولوژي در كارخانه‌ي تبديل سنگ اورانيوم به كيك زرد - اردكان يزد - بستگي دارد.»
«كارخانه‌ي توليد كيك زرد اردكان بر اساس عيار 553 PPM تنظيم شده است.»
تعيين رقم نهايي ظرفيت معدن به طور دقيق امكان پذير نيست؛ چرا كه پس از مرحله اكتشاف اوليه و تجهيز، در مرحله بهرهبرداري (استخراج) نيز اكتشاف هم صورت مي‌گيرد و امكان افزايش ظرفيت معدن تا 25 درصد از كل ظرفيت معدن نيز وجود دارد.»
سنگ اورانيوم در ساغند به رنگ زرد قناري با رگه‌هايي مايل به سبز و قهوه‌اي است. عيار متوسط سنگ اورانيوم ساغند 300 PPM است كه به گفته‌ي كارشناسان معدن تا عيار 1000 و بالاتر هم به دست آمده است.
در خصوص ظرفيت توليد سالانه معدن به خبرنگار ايسنا، گفت:«سالانه 120هزار تن سنگ اورانيوم در فاز 3 و نهايي بهرهبرداري، توليد خواهد شد.»
يكي از كارشناسان حاضر در معدن نيز در اين باره گفت:«اين معدن ظرفيت توليد سنگ اورانيوم براي حدودا 20 سال را دارد و ايران در حال حاضر تصميمي براي صادرات اين ماده معدني ارزشمند ندارد.»
به گزارش ايسنا، هر كيلوگرم سنگ اورانيوم در بازار بين‌المللي 220 دلار به فروش مي‌رسد و روزانه تقاضا براي سنگ اورانيوم در دنيا بيشتر مي‌شود.
معدن ساغند، متشكل از دو چاه اصلي و فرعي به طول 5/346 متر و قطر 4 است. حفر اين چاه‌ها براي اولين باز در كشور بعد از انقلاب و در مجموعه‌ي معدن ساغند يزد انجام شده است. حفر اين دو چاه در سال 82 پايان يافته است.
طراحي چاه‌ها توسط روسها انجام شده و بعد از خروج آنها از اين پروژه چيني‌ها براي حفر چاه اول پا به كوير مركزي ايران گذاشتند. حفر چاه اول 22ماه به طول انجاميد، اما چاه دوم كه توسط نيروهاي متخصص ايراني و با نظارت چيني‌ها حفر شد 26 ماه به طول انجاميد.
از چاه اول (اصلي) به منظور تهويه هواي تازه و حمل و نقل ماده معدني در مرحله استخراج استفاده مي‌شود و چاه دوم (فرعي) براي حمل و نقل پرسنل و تجهيزات. در هر يك در اين دو چاه شش تونل به شكل افقي طراحي شده است كه مجموعا دوازده تونل را تشكيل مي‌دهد. اين دو چاه در تمام افق‌ها يا لنز‌ها (تونل‌ها) به يكديگر مرتبط هستند. اين تونل‌ها از دو بخش بازكننده اصلي (مسير سبز) و بخش بازكننده‌ي توسعه‌اي (مسير زرد) كه به تناسب وجود ذخاير سنگ اورانيوم در مسيرهاي كوتاه و بلند و پيچ در پيچ بر روي نقشه ديده مي‌شوند، تشكيل شده است. بخش بازكننده‌هاي اصلي هر دوازده افق (تونل) مشابه يكديگرند.
هر يك از دو افق (تونل) در چاه‌ها در بخشي كه از آن با نام "كارگاه" ياد مي شود در قالب اتاقکي کوچک به يکديگر متصل مي‌شوند. در بازكننده‌ي توسعه‌اي (مسير زرد) چاه اصلي پنج کارگاه طراحي شده است، سنگ‌هاي اورانيوم استخراجي در مرحله‌ي بهرهبرداري در اين كارگاه‌ها كه هر دو افق را به يكديگر متصل مي‌كند جمع مي‌شود و از آنجا به وسيله‌ي آسانسور به بيرون منتقل مي‌شود.
در حال حاضر تنها بخش بازكننده تونل شماره‌ي دو (مسير سبز) از چاه اصلي به طور كامل حفر و احداث شده است و انتهاي اين بخش كه آغاز مرحله‌ي بازكنننده‌ي توسعه‌اي مي‌باشد، فعلا مسدود است و هيچ معدن كاري در اين بخش ديده نمي‌شود.
در پايان مرحله‌ي تجهيز معدن كه حفر بخش‌هاي بازكننده (مسير سبز) جزو آن محسوب مي‌شود، تنها فازهاي دو، سه و چهار حفر مي‌شوند.
، «ايران در اكتشاف و استخراج معادن سنگ اورانيوم به استقلال كامل رسيده است.»
با توجه حفر و احداث چاه فرعي شماره دو معدن ساغند،«چاه دوم با طراحي روسها و نظارت چيني‌ها و اجراي صد در صد آن توسط نيروهاي ايراني حفر و احداث شد.»
با عنایت به انجام عمليات استخراج در معدن روزميني توليد سنگ اورانيوم بندرعباس افزود:«تمامي مراحل اكتشاف و استخراج معدن بندرعباس توسط نيروهاي داخلي صورت گرفته است و به طور كلي هيچ وابستگي در كار معدن به دنياي خارج نداريم؛ چه در زمينه تجهيزات و چه تكنيك‌كار.»
سنگ هاي اورانيوم در مرحله‌ي استخراج پس از انتقال به بيرون در بخش (20-7) طي عملياتي جداسازي مي‌شوند. سنگ‌هاي با عيار پايين‌تر از 300 PPM از سنگ‌هاي با عيار بالا جدا مي‌شوند. استخراج در معدن ساغند به سه روش جبهه کار طولاني Long Wall، اتاق و پايه Room And Pilleir، سيستم معدن کاري اتاقي Room Mining System انجام مي گيرد.
به گزارش ايسنا، 9 تن از كارشناسان و مهندسان جوان كشورمان كه بعضي از آنها بومي كوير نيستند، درباره‌ي بخش‌هاي مختلف مراحل كار در معدن توضيحاتي را از روي نقشه ارايه مي‌كنند. بعضي از نقشه‌ها به زبان روسي است.هرچند معدن ساغند نسبت به تاسيسات فرآوري اورانيوم اصفهان و نطنز از حساسيت كمتري برخوردار است، با اين حال كارشناسان حاضر در اين جلسه در بيان سخنانشان احتياط مي‌كنند. معدن ساغند از جمله مراكز هسته‌يي است كه حساسيت بين‌المللي كمتري نسبت به آن وجود دارد. به گفته‌ي سرپرست معدن ساغند تاكنون دو بار بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از اين مركز به طور معمول بازديد داشته‌اند. علاوه بر اين نظارت بر كار و ايمني معدن بر عهده‌ي كارشناسان و متخصصان ايراني است و هيچ نيازي به نظارت آژانس نيست. پس از آن در قالب يك تيم براي بازديد از بخش‌هاي مختلف معدن آماده مي‌شويم. با وجود آنكه پوشيدن لباس‌هاي معدن سخت و مردانه است، اما هيجان خاص خود را دارد و اين هيجان وقتي قرار است به عمق 350 متري زمين بروي بيشتر هم مي‌شود. لباس آبي رنگ دو تيكه، چكمه‌اي بزرگ به رنگ زرد، كلاه ايمني، دستكش و ماسك كه استفاده از آنها براي وارد شدن به بخش زيرزميني معدن الزامي است؛ چكمه‌ها آنقدر بزرگ است كه نمي‌توان به راحتي با آنها راه رفت و ناگزير پرسنل معدن چكمه‌اي با سايز كوچكتر برايم مي‌آورند. در حالي كه تعدادي از همراهان چراغ كلاه ايمني‌شان را روشن كرده‌اند و براي برخي ديگر شارژ ندارد، از آسانسور چاه اصلي پايين مي‌رويم.
ايستگاه اول- تونل شماره دو، 170 متري زمين
فضاي تونل با لامپ‌هاي فلورسنت روشن است، آنقدر كه مي‌توانيم به راحتي جلوي پايمان را ببينيم. مهندس حسين‌علي بنار، كارشناس ايمني ساغند به همراه ديگر مهندسان در جريان بازديد علاوه بر توضيحات لازم به سوالات ما پاسخ مي‌دهند.
حفر و احداث بخش بازكننده‌ي اصلي تونل شماره دو به طور كامل پايان يافته است. مسير توسعه‌اي كه بعد از بخش پذيرنده قرار دارد كه بر روي نقشه به رنگ زرد نشان داده شده است. تا آغاز مرحله‌ي حفر بازكننده‌هاي توسعه‌اي كه با پايان يافتن مرحله‌ي تجهيز آغاز مي‌شود از تونل بازكننده اصلي به لحاظ هرگونه ريزش و غيره نگهداري مي‌شود. تونل به طور كامل ريل‌گذاري شده است. در بخش‌هايي دهانه‌ي تونل به دليل ريل‌گذاري دو طرفه بزرگتر است. زير پايمان زمين خيس است. در كناره‌هاي تونل جوي بسيار باريكي است كه آب‌هاي زيرزميني را به عمق 350 متري هدايت مي‌كند، تا از آنجا با فشار هوا به بالا منتقل شود. آب‌هاي زير زميني يكي از مهمترين دلايل ريزش تونل‌ها هستند كه به گفته‌ي مهندسان معدن اين مساله به خوبي در معدن ساغند كنترل شده است.
ايستگاه دوم- تونل شماره سه، 210متري زمين
80 درصد از حفر و محكم سازي اين تونل در بخش بازكننده اصلي (مسير سبز) انجام شده است. سر كارگر معدن در اين بخش به تيم ما ملحق مي‌شود. در مسير خط ريل به سمت محلي كه كارگران مشغول به كار هستند حركت مي‌كنيم. فضاي تونل شماره سه تاريك‌تر از تونل شماره دو است، به گونه‌اي كه در برخي نقاط نور كلاه‌هاي مسير را روشن مي‌كند.
سر كارگر معدن درباره‌ي نحوه حفر تونل‌ها توضيح مي‌دهد كه در هر بار عمليات انفجاري در حدود يك متر و 60 سانتي متر تونل حفر مي‌شود كه با برداشتن سنگ‌هاي باطله يك متر و نيم پيشروي مي‌كنند. حفر تونل با كار گذاشتن مواد انفجاري در محوطه‌ي مورد نظر كه با فرمولي خاص انجام مي‌شود، صورت مي‌گيرد.
سنگ‌هاي باطله‌اي كه در اثر انفجار به وجود مي‌آيد توسط ماشيني كه در اصطلاح به "خاك بر سر" معروف است و با كاربري خرد كردن سنگ‌هاي بزرگ و انتقال آنها به داخل واگن حمل سنگ كه در پشت اين ماشين قرار گرفته است به سمت آسانسور براي انتقال به بيرون هدايت مي‌شود. حمل واگن‌ها تا آسانسور توسط كارگران صورت مي‌گيرد. يكي از مهمترين مراحل كار محكم سازي ديواره‌ها و سقفل تونل پس از حفر است. اين كار به چند روش از جمله مش‌گذاري بر روي سقف و ديواره‌ها و نصب ميله‌هاي منحني شكل (قاب) با فاصله‌هايي نزديك به يكديگر انجام مي‌شود. در هر دو روش فوق ديواره و سقف با بتن در برابر ريزش‌هاي احتمالي مقاوم سازي مي‌شود.
كارگران معدن با اندام‌هاي لاغر اما قوي و نگاه‌هايي كه انگار تمام سكوت، تاريكي و بكر بودن اعماق زمين را در خود دارد، بي‌تفاوت از حضور ما به كار خود ادامه مي‌دهند. مرداني به سختي سنگ‌هاي عمق 210 متري و نرمي عمق 350 متري. فرصتي براي صحبت با آنها نيست، اما حرفهايشان را مي‌توان از روي ديوار نوشته‌هاي تونل شماره‌ي سه فهميد؛ يا علي مدد، عروس كوير و ...
آب‌هاي زيرزميني و گل‌آلود بودن خاك در اين تونل بيشتر است. تاريكي اين پايين ذهن را براي تمام تصورات و توهم‌هاي ترسناك فراهم مي‌كند. از سر كارگر معدن درباره‌ي اين بعد رواني از كار در معدن مي‌پرسم، با خنده پاسخ مي‌دهد كه" كار ما از جن و پري گذشته است..." ، به هر حال تاريكي است و هزار فكر و خيال و توهم ...!؟ با وجود ضرورت رعايت ايمني كار از سوي كارگران چه به لحاظ ماهيت كار معدن و چه حساسيت‌هاي مربوط به معادن سنگ اوارنيوم به دليل وجود تشعشات راديواكتيويته به نظر نمي‌آيد خيلي به ايمني خود اهميت دهند.
يكي از آسيب‌ها و خطرات جدي در معادن سنگ اورانيوم تشعشعات شديد راديو اكتيويته حاصل از سنگ اورانيوم است. با وجود آنكه در مرحله‌ي بهرهبرداري كارگران از مسيرهاي ويژه و استاندارد و با لباس‌هايي مخصوص تردد مي‌كنند، اما مساله‌ي هواي داخل چاه و تونل‌ها در حالي كه در قلب ذخاير سنگ اورانيوم قرار دارند، نگران‌كننده است. تهويه‌هاي موجود در تونل اكسيژن لازم در مرحله‌ي فعلي به داخل تونل و چاه وارد مي‌كند. ورود هواي تازه به داخل همچنين، گازهاي سمي را پراكنده مي‌سازد، با وارد شدن به منطقه‌ي ذخاير سنگ اورانيوم در مرحله‌ي بهرهبرداري تهويه‌اي بسيار قوي خريداري و در ديواره‌ي ورودي چاه اصلي نصب شده است.
كارگران که اغلب از شهرهاي اطراف براي کار به معدن مي آيند در روز شش ساعت‌و‌نيم كار مي‌كنند و متقابلا چهارده ساعت استراحت. متاسفانه حقوق ماهيانه كارگران نسبت به فعاليت سخت و زيان‌آورشان ناچيز است، طوري كه به سختي به 400 هزار تومان مي‌رسد. سرگرمي كارگران تنها غذا خوردن و دو ساعت استراحت ميان روز است.
ايستگاه سوم - تونل شماره شش- 340 متري زمين
از تونل شماره‌ي چهار در عمق 250متري عبور مي‌كنيم، اين تونل سومين تونلي است كه بايد تا پايان مرحله‌ي تجهيز پايان يابد. در حال حاضر 20 درصد از كار حفر تونل شماره‌ي چهار انجام شده است. كار حفر و احداث افق‌هاي يك، پنج و شش در حين بهرهبرداري انجام مي‌شود.
عمق 340 متري ايستگاه آخر است. ديگر از خيسي زمين خبري نيست؛ زمين كاملا گل‌آلود است و هواي تونل سرد و تاريك. كار حفاري در تونل شماره‌ي شش در مراحل آغازين است. در ده متري پاياني چاه اصلي آب‌هاي زيرزميني که از دو چاه جمع شده در آنجا جمع و از طريق لوله کشي و با فشار هوا به بيرون منتقل مي‌شود. در اين عمق سنگ‌ها از جنسي هستند كه به راحتي در دست پودر مي‌شوند، به همين دليل كار حفاري و مقاوم سازي تونل بسيار دقيق و حساس است.
پس از اتمام بازديدمان از مراحل حفر تونل‌ها در چاه اصلي از بخش هاي مختلف خدماتي، فني و پشتيباني معدن بازديد مي‌کنيم. در محوطه معدن آلاچيقي که به گفته‌ي حاضران نمادي از معدن است، قرار دارد که در ساعاتي از روز کارکنان در زير آن سايه مي‌گيرند. واحد برق و خدمات فني، کمپرسور خانه، تعميرگاه سنگين (دراين بخش مش‌ها و قاب ها و غيره که ابزار مقام سازي تونل هاست ساخته مي‌شود)، آزمايشگاه، درمانگاه، اتاق هاي ورود و خروج کارگران که - در آينده در مرحله‌ي شروع بهرهبرداري از معدن راه اندازي خواهد شد-؛ اين بخش کاملا مطابق با استاندارهاي جهاني طراحي و آماده سازي مي‌شود. همچنين بخش تهويه‌ي اصلي معدن که بر ديواره‌ي ورودي چاه اصلي نصب شده است. اين فن بزرگترين فن حال حاضر ايران است که از چين خريداري شده است. سيستم آن بر فعاليت دهشي تنظيم شده است در عين حال كه قابليت فعاليت همزمان دهشي و مکشي را هم دارد. موتور آن در دقيقه 740 دور مي‌چرخد و از 30 تا حداکثر 110 متر مکعب بر ثانيه قابليت توليد هوا دارد.
به گزارش ايسنا، سنگ اورانيوم در بخش‌هايي ديگر از معدن ساغند به شکل رو زميني کشف شده است. در اين بخش‌ها كه آنامالي نيز گفته مي‌شود تا عمق 60 متري امكان استخراج سنگ اورانيوم وجود دارد كه بر اين اساس رو زميني محسوب مي‌شود. در ساغند 9 آنامالي كشف شده است كه از اين تعداد دو آنامالي در مرحله‌ي اكتشاف تفضيلي قرار دارد. البته ذخاير اين آنامالي‌ها به طور دقيق مشخص نيست. بر اساس تخميني در اين خصوص براي مجموع 9 آنامالي در حدود پنج هزار تن و حتي بيشتر زده مي‌شود. براي حفر آنامالي‌ها نياز به چال زني يا تونل زني مثل دو چاه اصلي و فرعي نيست.
بازديد از معدن ساغند، در حالي انجام شد كه چند روز قبل از آن مهندس كلانتري، رييس شركت اكتشاف و تامين مواد اوليه و سوخت (امكا)، در راس هياتي براي بازديد از مراحل كار معدن به كوير آمده بودند. كلانتري از ابتداي سال 1386 با پايان دوران تصدي مهندس قاسم سليماني به عنوان معاون اكتشاف سازمان انرژي اتمي، مديريت شركت تازه تاسيس (امكا) را بر عهده گرفت. وي پيش از اين مجري طرح كارخانه اردكان يزد بوده است. متاسفانه، مهندس كلانتري حاضر نشد به سوالات ما در خصوص معدن ساغند در تهران پاسخ دهد.
- نویسنده : یزد فردا
- منبع خبر : خبرگزاری فردا
http://www.yazdfarda.com/news/af/80183/
دوشنبه 14,ژوئیه,2025