چهارشنبه سوری یکی از سنت های کهن ایرانیان

زردي من از تو ، سرخي تو از من - غم برو شادي بيا ، محنت برو روزي بيا - اي شب چهارشنبه ، اي كليه جاردنده ، بده مراد بنده

یکی از آیین های نوروزی مراسم چهارشنبه سوری است که در برخی از شهرها آن را چهارشنبه آخر سال نیزمی گویند و مردم با برگزاری مراسم جشن چهارشنبه سوری به استقبال بهار و عید نوروز می روند.

طبس - حمید رضا حجازی نمایندگی یزدفردا: چهارشنبه سوری از دو واژه چهارشنبه (یکی از روزهای هفته) و سوری به معنای سرخ تشکیل شده است.

این آیین باستانی قدمت کهنی دارد که ایرانیان ۱۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح تاکنون در پنج روز آخر هر سال، آن را با برافروختن آتش و جشن و شادی در کنار آن برگزار می‌کنند.

نخستین و کهن ‌ترین کتابی که در آن نام چنین آتش ‌افروزی آورده شده است، "تاریخ بخارا" نوشته ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی است، ولی در آن نامی از زمان برگزاری جشن آورده نشده است، ولي گزاره "هنوز سال تمام نشده بود" و نیز "شب سوری" آمده است.

دومین نوشتار کهن که نام جشن چارشنبه ‌سوری را مي آورد، شاهنامه فردوسی در سرگذشت سردار دلير ايران، بهرام چوبینه است.

بشد چارشنبه هم از بامداد بدان باغ که امروز باشیم شاد

...

ز جیهون همی آتش افروختند زمین و هوا را همی سوختند

عنصر آتش يكي از عناصر چهارگانه طبيعت در بين ما ايرانيان است و ايرانيان باستان نيز آن را مظهر پاكي از پليدي مي دانستند و زماني كه از بين بردن چرك و آلودگي لوازم خانه از طريق آب ميسر نبود به عنصر آتش پناه مي آوردند و با استفاده از آن ميكروب زدايي مي كردند تا بهار و سال نو را با پاكي و تميزي شروع كنند.

برگزاری چهارشنبه سوری در همه شهرها و روستاهای ایران بدین صورت است که شب آخرین چهارشنبه سال ( یعنی نزدیک غروب آفتاب روز سه شنبه)، مردم بیرون از خانه، جلو در، در فضایی مناسب، آتشی می افروزند، و اهل خانه، زن و مرد و کودک از روی آتش می پرند و با گفتن :

زردي من از تو ، سرخي تو از من

غم برو شادي بيا ، محنت برو روزي بيا

اي شب چهارشنبه ، اي كليه جاردنده ، بده مراد بنده

بیماری ها و ناراحتی ها و نگرانی های سال کهنه را به آتش می سپارند، تا سال نو را با آسودگی و شادی آغاز کنند.

تا زمانی که از ظرف های سفالی چون، کاسه و بشقاب و کوزه، در خانه استفاده می شد، پس از خانه تکانی، کوزه کهنه ای از پشت بام خانه به کوچه می انداختند؛کوزه ای که در آن آب و چند سکه ریخته بودند. اسفند دود کردن و آجیل خوردن، فال گرفتن، ” فال گوش ” ( در کوی و گذر به حرف عابران گوش دادن و از مضمون آن ها برای نیت خود تفاًول زدن. ) و ” قاشق زنی ” ( معمولا زنان روی خود را می پوشانند و با قاشق، یا کلید به خانه ها در می زنند، صاحب خانه شیرینی، میوه و یا پول در ظرف آنها می گذارد. ) نیز از باورها و رسم هایی است که در مورد چهارشنبه آخر سال وجود دارد.

جشن سوری در ایران قدیم در یکی از پنج روز آخر اسفندماه بر پا می‌گشت، چرا که ایرانیان شنبه و آدینه(جمعه) نداشتند و ماه را به هفته‌ها تقسیم نمی‌کردند؛ بلکه قبل از ورود اسلام به ایران هر سال ۱۲ ماه، و هر ماه ۳۰ روز بود که هر کدام از این ۳۰ روز نام مشخصی داشته‌است که به‌نام یکی از فرشتگان خوانده می‌شد. چون هرمزد روز، بهمن روز، اردیبهشت روز و غیره که پس از ورود اسلام به ایران تقسیمات هفته نیز به آن افزوده شد.

در ایران باستان در پایان هر ماه جشن و پایکوبی با نام سور مرسوم بوده‌است و از سوی دیگر چهارشنبه نزد اعراب ››یوم الارباع›› خوانده می‌شد و از روزهای شوم و نحس بشمار می‌رفت و بر این باور بودند که روزهای نحس و شوم را باید با عیش و شادمانی گذراند تا شیاطین و اجنه فرصت رخنه در وجود آدمیان را نیابند.

بدین ترتیب ایرانیان آخرین جشن آتش خود را به آخرین چهارشنبه سال انداختند و در آن به شادمانی و پایکوبی پرداختند.

در باورهای عامیانه، چهارشنبه روزی نامبارک است و به سفر و احوال پرسی نباید رفت.

با وجود تکنولوژی های جدید خانه سازی، ایجاد مجموعه های مسکونی، آپارتمان نشینی، در دسترس نبودن بوته و هیمه، در اختیار نداشتن کوزه و پشت بام و فضای مناسب جلوی در خانه، و دگرگونی های دیگر فرهنگی، مراسم چهارشنبه سوری هنوز چهرهً نمادین خود را با دشواری، به ویژه در شهرها و محله های سنتی نگه داشته است.

چهارشنبه سوري در طبس

مردم طبس نیز در سه شنبه شب آخر سال مراسم ويژه اي داشته اند که به تدریج کم رنگ شده ولی هنوز اجرا می شود.

مردم این خطه در گذشته ، اول غروب براي شام برنج تدارك مي ديدند و آب چلو را جمع كرده ، در كهنه ترين كوزه منزل یا به لهجه محلی همان طغول ،‌ مي ريختند؛ چند سكه ( پناباد ) درون آن مي انداختند و شب به بالاي پشت بام رفته و چند شاخه خرما ( پيشك ) را آتش زده و از بالاي بام پايين مي انداختند .پشت سرآن ، كوزه كهنه را مي انداختند تا آتش خاموش شود .

گاه خوراكي هايي نظير شكلات و نقل نيز مي ريختند و كودكان با شادي تمام مشغول جمع آوري پول و شكلات مي شدند.

گاهي نيز با پريدن از روي آتش سرخي او را طلب مي كردند و زردي خود را به او مي بخشيدند.

پس از اتمام این مراسم به خانه برگشته و دور هم جمع شده و پلوي چهارشنبه سوري را مي خوردند. ولی امروزه مردم به روشن كردن آتش و پريدن از روي آن بسنده مي كنند.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا