یزدفردا :بنا براعلام انجمن چارسوق کویر اردکان چهارشنبه گذشته تعدادی از افراد سودجو با تخریب کتیبه سردر کاروانسرای قلعه خرگوشی اردکان که به خط خطاط مشهور عصر صفوی استاد علی رضا عباسی است، صدمه ای دیگر بر پیکر صد چاک میراث فرهنگی وارد کردند. بر اساس پیگیری های به عمل آمده تعدادی از سودجویان عصر چهارشنبه دوم آذرماه با استفاده از موقعیت قرارگیری کاروانسرا و دورافتاده بودن آن، طمع برداشتن و فروش کتیبه طویل این بنا را داشتند که طی آن تعداد 5 قطعه از قطعات میانی این کتیبه 15 قطعه ای را از جای کنده و به دیواره اطراف آن نیز آسیب وارد نمودند.

این کتیبه، روی پانزده قطعه سنگ یشم سبز رنگ به طول هشت متر و عرض شصت سانتی متر و در سه ضلع مدخل نصب شده است و عبارت منقور بر آن بدین شرح است : « امر فرمودند بانشاء این رباط بندگان نواب کامیاب کلب آستانه حضرت امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام عباس الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان خلد الله ملکه ، و ثواب آن به روح جد بزرگوار خود پادشاه غفران پناه فردوس بارگاه شاه طهماسب انار الله برهانه هبه فرمودند . کتبه علی رضا عباسی ،1023 . »

خوشبختانه این بار از روی اتفاق و خوش شانسی گشت محیط زیست نسبت به این افراد مشکوک شده و با همکاری نیروی انتظامی، این افراد در همان شب دستگیر و پنج قطعه کنده شده کتیبه نیز ضبط می گردد. گفته می شود هم اکنون این قطعات در اختیار سازمان میراث فرهنگی یزد قرار گرفته است. اما در میان چند نکته قابل تامل است:

- کاروانسرای خرگوشی همچون نگینی در میانه بیابان بین اصفهان و یزد (شهرهای ورزنه، عقدا و ندوشن) قرار گرفته و به واسطه دوری از مناطق مسکون روز به روز بر میزان تخریب آن افزوده می شود و اگر به همین روند پیش رود مسلماً از این بنای باشکوه صفوی جز نامی در میان کتابها چیزی باقی نخواهد ماند؛

-کارشناسان میراث فرهنگی هزینه مرمت این بنا را چیزی بالغ بر چند صد میلیون تومان برآورد می کنند که این مبلغ از بودجه میراث فرهنگی شهرستان اردکان فراتر بوده و عملاً سازمان میراث فرهنگی بازسازی و احیاء این بنا را منوط به مشارکت بخش خصوصی می داند که با توجه به موقعیت قرار گیری این بنا تا کنون سرمایه گذاران بخش خصوصی رغبتی نشان نداده اند؛

- در این مسیر چند بنای منحصر بفرد دیگری نیز وجود دارد که کاروانسرای یغمیش با قدمتی نزدیک به 800 سال از شاخص ترین آنها ست که حال روزی بهتر از خرگوشی ندارند؛

- شهرستان اردکان با وسعت بیش از 24 هزار کیلومتر مربع و داشتن 3 شهر و صدها روستای تاریخی و داشتن بیش از 230 بنای ثبت شده در فهرست آثار ملی تنها دارای نمایندگی میراث فرهنگی است که تعداد کارمندان آن به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد و عملاً این سازمان برای حفاظت از این تعداد بنای تاریخی در این پهنه گسترده با کمبود شدید منابع مالی، نیروی انسانی و تجهیزات روبروست؛ پیگیری های مکرر به عمل آمده در خصوص اعطای نمایندگی میراث فرهنگی به بخش های تاریخی عقدا و خرانق تا کنون نتیجه ای در برنداشته است؛

- چند سال پیش و در پی بیم از ربوده شدن کتیبه کوچکتر این کاروانسرا، کتیبه مزبور به موزه مردم شناسی اردکان منتقل شد و پس از ربوده شدن چند کتیبه دیگر، میراث فرهنگی اردکان بسیاری از کتیبه های شهرستان را جمع آوری نمود تا پس از ساخت نمونه مولاژ آن، اصل کتیبه در اختیار موزه مردم شناسی اردکان قرار گیرد. ضروری است حال که امکان حفاظت از کتیبه ها در محل فراهم نیست، برای جلوگیری از تخریب و سرقت آن بقیه این کتیبه گرانقدر جمع آوری و همراه با قطعات ضبط شده که هم اکنون در یزد نگهداری می شود، به اردکان منتقل شده و در موزه مردمشناسی اردکان برای استفاده عموم نگهداری شود؛

- این بار لطف خدا همراه بود از خوش اقبالی گشت محیط زیست در آن محدوده بوده و با اقدام به موقع خود از به بار آمدن حسرتی دیگر جلوگیری نمود، اما همیشه این خوش شانسی همراهمان نخواهد بود، مسولان محترم تا دیر نشده فکری اساسی بردارید...

اما درباره کاروانسرای قلعه خرگوشی:

يكي از مهمترين ره هاي تجاري و ارتباطي در منطقه اردكان از دير باز راه هاي ارتباطي با مناطق شمالي از جمله شهر هاي هم جواري چون نايين و اصفهان مي باشد. در قديم از اردكان كه به راه می افتاديد به سمت شمال از روستا هاي احمد آباد و ترك آباد و سرو عليا و ارجنان كه گذر مي كرديد به روستاي زيبا و پرجاذبه عقدا با تمام راز و رمزش مي رسيدید. شما اكنون يك منزل را پشت سر گذارده و شب به اوايل خود نزديك شده. يك منزل در واقع چهار فرسخ يعني 32 كيلو متر مي باشد اين مسيري است كه انسان در طي حدودي 12 ساعت با پاي پياده مي تواند طي كرد. اين قاعده باعث ساخت كاروانسراهاي ايران و شايد تمامي جهان شده است. شما از كاروانسراي ابوالقاسم رشتي عقدا كه عبور كنيد براي رسيدن به كاروانسراي خرگوشي چهار منزل در راه داريد و براي رسيدن به ورزنه شش منزل ديگر. بعد از عقدا به ترتيب بايد از كاروانسراها و رباط هاي نارستان ، خليل آباد، شورآب، يغميش عبور كنيد تا به ميان دشتي باز و سنگلاخي به نام خرگوشي مي رسيد و در ميان آن در كنار راهي مالرو رباطي عجيب و زيباي خرگوشي برسيد و بعد از آن رباط هاي زيباي نه گنبد و در آخر ورزنه.

رباط خرگوشي با پايه هاي سنگي و بدنه سازي آجري يادگاري از دوران صفويه بوده و یکی از زیباترین 999 کاروانسرایی است كه به دستور شاه عباس صفوي ساخته شده است. رباطي كه يادگاري از علي رضا عباسي خطاط معروف دربار صفوي را بر سردر خود نگاه داشته است كه بر پانزده قطعه سنگ يشم به عرض شصت سانتی متر و طول هشت متر نوشته شده و متن كتيبه به اين شرح مي باشد: « امر فرمودند بانشاء اين رباط بندگان نواب كامياب كلب آستانه حضرت امير المؤمنين علي بي ابي طالب (ع) عباس الموسوي الصفوي بهادرخان خلد الله ملكه، و ثواب آن به روح جد بزرگوار خود پادشاه غفران پناه فردوس بارگاه شاه صهماسب انارالله برهانه هبه فرمودند ،كتبه عليرضا العباسي ، 1023 ». نگيني ارزشمند كه به دليل تغيير مسير راه اصفهان به يزد ساليان درازی است كه متروك و بي رونق مانده و به شترگاه ساربان منطقه تبديل شده و اين خود باعث تخريب سريعتر اين بناي ارزشمند شده است.

اين بنا كه در حوزه استحفاظي اردكان قرار دارد به شماره ثبتی 2236 تا سال 1386 در فهرست آثار ملي ندوشن ثبت گرديده بود كه با تلاش نمايندگي ميراث فرهنگي اردكان به فهرست آثار اين شهرستان منتقل گرديد.

اين رباط چهار ايواني بوده و در اضلاع شرق و غرب خود هفت طاق پوش دارد كه مركز ايوان و در هر سوي ايوان سه اتاق ديگر مي باشد. در اضلاع شمالي و جنوبي هفت طاق نما دارد كه كه در مركز ايوان ها و در طاق نماي هاي انتهايي به طويله هاي پشت اتاق ها راه مي يابد.

ايوان ضلع جنوبي داراي محراب بوده و اين نكته اي است كه قابل اهميت مي باشد. تا ارتفاع دو متري و تا پاي طاق قوس ها و سقف ها بنا از سنگ لاشه منطقه ساخته شده و ارتفاع بالا با آجر مي توان دليلش دوري را كوره هاي آجر پزي به بنا باشد و نيز سيل هاي احتمالي كه از منطقه مي گذشته. از اثار نفيس ديگر بنا بايد به دو قطعه سنگ سياه رنگ اشاره كرد كه در ديوار ورودي رباط نصب گرديده بود كه يكي از آنها در سالهاي پيش روبوده شده و ديگري در موزه اردكان نگهداري مي شود.متن اين سنگ كه تاريخ ساخت بنا را اشاره دارد بدين شرح مي باشد«هوالله سبحانه،به سعي العبد الملك المعبود الا له اسد الله بن حسن خانه خواه،سنه 1023» .

اين رباط را ازسوي مي توان به كارباط يا خان هم ناميد وجود پنج برج نما در هر ضلع و حفره هاي تير انداز در بالاي ديوار ها خود يكي از اين دلايل است كه اين رباط علاوه بر كاربري خدماتي كاربري نظامي هم داشته است. يكي ديگر از دلايل وجود شاه نشين بر سر درب ورودي مي باشد كه هم محل اقامت بزرگان بوده و هم در زمان نبود كارواني در كارباط محل اقامت كاروان دار و كساني كه از بنا محافظت مي كردند.

اكنون بعد از گذشت 408 سال از ساخت اين بناي ارزشمند نشانه هاي تخريب ، مشاهده مي شود و بي توجه اي به با ارزش ترين مجموعه خدماتي اردكان و شايد هم مي توان گفت استان يزد چهره مريض و در خطري را به آن داده است. بنايي كه با مساحت 6400 متر مربعي فضاي عجيبي را در ميان بيابان ساخته است. وجود حيوانات و ريخت شدن فضولات آنها در پاي ديوار هاي بنا باعث تركيب شدن آمونياك موجود با باران شده و به همراه آهك ساخت بنا باعث از هم پاشيدگي ملات بنا شده و اين يعني ريزش و سستي تدريجي و نرم ديوار ها.به علاوه گياهان خودرو در ديوار ها باعث نفوذ و فشار به بخش هاي فوقاني شده اند.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا