پرونده‌ای بمناسبت۸۶ سالگی استاد محمدعلی اسلامی‌ندوشن و خدمات فرهنگی و پژوهشی او به ایرا ن

در ستایش فرهیختگی...

پژمان موسوي

مهم‌ترين فصل تاريخ فكر يك قوم، تاريخ «فكر معترض» است. يعني فكري كه رام و مرعوب قدرت نيست و مي‌كوشد تا خود را از جريان «باد موافق» كه همواره از جانب دستگاه قدرت وزانده مي‌شود مستقل و بي‌نياز نگه دارد.
(محمدعلي اسلامي‌ندوشن - ١٣٥٤)
از اسلامي‌ندوشن نوشتن سخت است؛ سخت است كه از استادي بنويسي كه تمام عمر نوشته است؛ نوشته‌هايي كه هركدام در زمانه خود نقطه عطفي بوده‌اند بر مباحث بي‌سرانجام جريانات فكري و روشنفكري ايران. آخر مگر نه‌اين است كه ما عادت كرده‌ايم كه يا از اين ور بوم بيفتيم يا از آن ور بوم؟ و باز هم مگر نه اينكه دكتر اسلامي در تمام طول سال‌هاي حياتش تلاش كرده است مهر ابطالي بزند بر تمامي اين يك‌جانبه ديدن‌ها و تك‌بعدي نگريستن‌ها؟ از ايران مي‌گويد اما ناسيوناليسم را در وجه مسلطي كه اكنون به خود گرفته است، يكسره رد مي‌كند و از اهميت فرهنگ و تمدن مي‌گويد و خاك‌پرستي را مردود مي‌شمارد؛ عشق به يك چنين برداشتي از ايران است كه در قلم و قدم استاد موج مي‌زند و هم منجر به گشايش‌هاي فراواني در مقاطعي از تاريخ براي آناني شده است كه به نوعي خود را در بحث‌هاي ناسيوناليستي گرفتار ديده بودند. استاد در مواجهه با مساله «غرب»هم يك چنين رويكردي دارد؛ شيفته و فريفته آن نشده است و همواره تلاش كرده است تا جانب اعتدال را در مواجهه با آن رعايت كند. همه اينها از يك مورد حكايت مي‌كند؛ استقلال فكر و عمل؛ آرماني كه سخت در بين جامعه روشنفكري ما يافت مي‌شود و اگر هم يافت شود يك چنين مختصاتي ندارد. استاد همواره چه در جايگاه شاعر، چه در جايگاه نويسنده، چه در جايگاه مترجم و چه در جايگاه پژوهشگر و سفرنامه‌نويس و چه در جايگاه يك‌شاهنامه‌پژوه تلاش كرده تا مستقل بماند. تلاشي كه به ثمر نشسته است و اين موضوعي است كه در تمامي آثار وي به خوبي مشهود است.
در كنار تمامي اينها او همواره سعي كرده است تا موضع انتقادي خود را در مواجهه با قدرت به معناي عام آن حفظ كند و ذره‌اي از آن عدول نكند. شايد همين ويژگي هم باشد كه او را در ميان مردمان محبوب‌تر كرده است و از او فرهيخته‌اي ساخته است با تمامي صفات و متعلقاتش. قلم شيوايش هم به ياري او آمده است تا آثار او «ديده» و «خوانده» شوند. آثاري كه او بر روي آنها وقت بسيار گذاشته و با حساسيت بالايي آنها را به دست چاپ سپرده است. محمدعلي اسلامي‌دوشن اين روزها كه در حال گذر از 86 سالگي است، همچنان مصمم و اميدوار مي‌نويسد، مهم هم نيست كه اين نوشتن در چه قالبي باشد؛ كتاب باشد يا مقاله، يادداشت باشد يا گفت‌وگو زيرا همين نوشتن است كه به باور او مهم است و منشاء تحول و آگاهي مردمان وطن مأنوسش

ضمیمه شرق/۲۱مهر۹۰