سواد رسانه ‏های اجتماعی، سواد دهه‏ جدید

نقش وب 0/2 در سواد اطلاعاتی نوشته محمدرضا نیازمند، نگاهی به مفهوم سواد اطلاعاتی نوشته محمد جواد اشتری، درآمدي بر آموزش سواد اطلاعاتي نوشته حسينعلي جاهد، سواد اطلاعاتی یا دستیابی به مهارت‌های لازم برای زندگی در جوامع اطلاعاتی نوشته دکتر فریده عصاره، گفت‌وگو با دکتر فریبرز خسروی مسؤول كارگروه سواد اطلاعاتي كميسيون نظام اطلاع رساني علم و فناوري، «يافت»؛ تکه گمشده پژوهش‌های سواد اطلاعاتی کشور نوشته دکتر مریم نظری، سواد رسانه‏های اجتماعی، سواد دهه‏ جدید نوشته محمد مهدی مولایی و مفاهیم اساسی سواد رسانه‌ای انتقادی نوشته امیر یزدیان از موضوعاتی است که در این پرونده مورد بررسی قرار گرفته است.

در مطلب محمد مهدی مولایی با عنوان سواد رسانه‏ های اجتماعی، سواد دهه‏ جدید با اشاره به اینکه عبارت «سواد رسانه‌های اجتماعی»، اصطلاح جدیدی در دنیای مطالعات رسانه و فضای مجازی محسوب می‏شود که هنوز در متون رسمی آکادمیک نیز وارد نشده و تنها در حد چند مقاله اینترنتی به آن پرداخته شده است آمده:

رسانه‌های اجتماعی؛ وب‌سایت‌ها و ابزارهای جدید دنیای اینترنت هستند که انواع گوناگونی از جمله وبلاگ‌ها، پادکست‌ها، ویکی‌ها، شبکه‌های اجتماعی و غیره را شامل می‌شوند. برخلاف رسانه‌های جمعی که مخاطبان‏شان صرفاً دریافت‌کننده پیام‏ها بودند، در رسانه‌های اجتماعی مخاطبان یا کاربران در تعامل با یکدیگر هستند و نقش فعال‌تری دارند. به همین نسبت کاربران رسانه‌های اجتماعی می‌توانند در معرض آسیب‌ها و مخاطرات بیشتری نیز باشند و از همین جاست که مبحث جدید سواد رسانه‌های اجتماعی مطرح می‌شود.

وی در ادامه مطلب خود با پاسخ به این پرسش که سواد رسانه‌های اجتماعی چیست؟ توضیح داده است: دسترسی به انواع متفاوت رسانه‌های اجتماعی تنها کسانی را توانمند می‌کند که بدانند چگونه این رسانه‌ها را به کار گیرند. از این رو فراتر از مهارت‌ها، در استفاده از رسانه‌های اجتماعی باید از سوادها سخن گفت. او (رین‌گلد) پنج سواد اصلی را در این حوزه برمی‌شمرد که شامل توجه و دقت (Attention)، مشارکت (Participation)، همکاری (Collaboration)، مصرف انتقادی (Critical Consumption) و آگاهی شبکه‌ای (Network Awareness) هستند .

این پژوهشگر یادآور شده است: انواع مختلف رسانه‌های اجتماعی، قابلیت اجتماعی‌سازی روابط، سازماندهی ارتباطات، یادگیری، بازی، و تبادل و تجارت را فراهم می‌کنند و بهره‌گیری مناسب در این مسیرها، مستلزم مجهز شدن به پنج گونه‌ سواد برشمرده شده است.

وی در مورد ضرورت توجه به سواد رسانه‌های اجتماعی نیز نوشته است: در طرح مسأله‌ سواد رسانه‌ای، قرار گرفتن مخاطب در موضع انفعال در برابر پیام‌های یک‌طرفه‌ رسانه‌ای دغدغه اصلی بود. سواد رسانه‌ای با هدف توانایی بخشیدن به مخاطبان جهت دفاع در برابر انواع رسانه‌ها مطرح شده بود. این ایده که رسانه‌ها بازتاب‌دهنده‌ ساده‌ دنیای واقع نیستند و «بازنمایی» انجام می‌دهند این پیامد را داشت که محتواهای به ‌ظاهر ساده‌ آنها دارای پیام‌های پنهان و سوگیرانه از منظر جنسیت، نژاد، طبقه و غیره است. سواد رسانه‌ای قرار بود مخاطب را به سوژه‌ فعالی تبدیل کند که توانایی شناختن و مقابله با این رسانه‌ها و پیام‌ها را داشته باشد.

حال در رسانه‌های اجتماعی مخاطب با وضعیت پیچیده‌تری روبه‌رو است. او در معرض پیام‌های بی‌شماری قرار دارد که تولیدکنندگان بخشی از آن، نه سازمان‌های رسانه‌ای که شهروندانی عادی هستند. علاوه بر توانایی‌های که لازم بود در گذشته شهروندان برای گزینش و مواجهه‌ انتقادی با پیام‌های رسانه‌های جمعی بیاموزند، در رسانه‌های اجتماعی مسائل تازه‏ای نیز ایجاد شده که برخورد صحیح با آنها مستلزم رسیدن به توان‌مندی‌های جدیدی است. حریم خصوصی، امنیت اطلاعات شخصی، هرزنامه‌ها و ده‌ها مورد دیگر مسائل نسبتاً جدیدی هستند که در رسانه‌های اجتماعی کاربران با آنها مواجه‌اند. از طرفی به مقدار انبوه اطلاعاتی که از سوی رسانه‌های جمعی در دسترس کاربران قرار داشت، حجم قابل توجهی اضافه شده که در رسانه‌های اجتماعی تولید می‌شود و از نظم و انسجام کمتری برخوردار است. استفاده مناسب از این نوع جدید اطلاعات بسیار مشکل‌تر است و به‌عبارتی مسأله‏ «اضافه بار اطلاعاتی» هم ابعاد تازه‌ای پیدا کرده است. از این‌رو حضور فعالانه و نقادانه کاربران در این رسانه‌های جدید مستلزم آموختن سواد جدیدی است. سواد رسانه‌های اجتماعی بخش جدید و پراهمیتی از سواد رسانه‌ای است که در کنار انواع دیگر سوادهای جدید قرار می‌گیرد. با فراگیرتر شدن مصرف اینترنت و گسترده‌تر شدن استفاده از رسانه‌های اجتماعی در میان شهروندان، سواد رسانه‌های اجتماعی در سال‌های آینده اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد. در چنین شرایطی تنها با پیگیری جدی پروژه سواد رسانه‌‌های اجتماعی است که شهروندان خواهند توانست در عصر حاضر دچار آسیب‌های کمتری از جانب این ابزارها شوند و به‌تبع آن مشکلات اجتماعی- فرهنگی- سیاسی کمتری از جانب فضای مجازی متوجه جامعه شود.

متن کامل و منابع این مطلب در پانزدهمین شماره ماهنامه مدیریت ارتباطات منتشر شده است.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا