آشنایی با مشاغل خانگی

علی اصغر قیومی/مدیر مرکز رشد فناوری ابرکوه

سید ناصر سجادی/مدیر مرکز رشد فناوری طبس

ابرکوه نمایندگی یزد فردا:هدف از جمع آوری مطالب این نوشتار، آشنایی با مبحث «مشاغل خانگی» و فرصت هایی است که این مشاغل می تواند در جهت رفع بیکاری از سویی و تولید ثروت از سوی دیگر ایجاد نمایند. حقیقت آن است که مشاغل خانگی به دلیل مزایای خاص خود در جهت رفع بیکاری بسیار موثر بوده و کشورهایی که برنامه هایی را برای تقویت این مشاغل به کار گرفته اند به نتایج موفقیت آمیزی نیز رسیده اند. ایجاد اشتغال با حداقل سرمایه، امکان کار کردن به صورت پاره وقت، دوره آموزشی کوتاه مدت، عدم نیاز به فضای خاص و ... قابلیت های انکارناپذیری است که این گونه مشاغل داشته و ضرورت توجه جدی به این مسئله را آشکارتر می سازند.

در کشور ما هرچند این گونه مشاغل سابقه تاریخی دارند ولی برنامه خاصی برای شناسایی، حمایت و یا نظارت بر آنها پیاده نشده و توانمندی و ظرفیت این مشاغل در پیشبرد اهداف اقتصادی کشور ناشناخته باقی مانده است و امیدواریم که این نوشتار فتح بابی برای توجه جدی تر مسئولان محلی به ظرفیت های این گونه مشاغل بوده و منجر به برداشتن گامی دیگر در جهت کاهش بیکاری در منطقه گردد.

تعاریف

کسب و کار خانگی (Home business) به آن بخشی از کسب و کارها گفته می شود که ممکن است لزوماً مشارکت همه اعضای خانواده را در بر نداشته و صرفاً یک یا چند نفر از اعضای خانواده در آن به فعالیت اقتصادی مشغول باشند. از نظر ILO (سازمان بین المللی کار) موقعیت مکانی یعنی وجود کسب و کار در منزل معیار تلقی نمودن آن به عنوان مشاغل خانگی است. این در حالی است که کسب و کار خانوادگی، به کسب و کارهایی اطلاق می شود که فعالیت های اجرایی (مدیریتی – مالی) و عملیاتی آن ها بر عهده اعضای یک یا چند خانواده باشد و تصمیمات استراتژیک و سرنوشت ساز در مورد شرکت یا کسب و کار توسط آن ها اتخاذ گردد.

به طور خلاصه می توان به مشاغلي كه با عضويت اعضاي خانواده در فضاي مسكوني و در قالب يك طرح كسب و كار مجاز بدون مزاحمت و ايجاد اخلال در آرامش واحدهاي مسكوني همجوار شكل مي گيرد، مشاغل خانگی گفت.

کسب و کارهای اقتصادی مبتنی بر خانه را به سه دسته تقسیم می کنند:

الف:كسب وكار خانگي (Home business)

در اين شيوه ، فرد شغل خود را به منـزل مي‌آورد و به جاي اين كه هزينـه‌هـاي زيادي براي اجاره يا خريد ساختمان بدهد، مي‌تواند در منزل خود ، كـار و شغل خود را به انجام برساند. در اين نوع كسب و كار ، ارزش افزودة كالاها و خدمات توليد شده، نصيب‌ صاحب خانه مي‌شود.

ب: كسب وكار مبتني بر خانه (Home based business)

در اين روش ، افراد كالاها و خدمات توليـد شده خود را در درب و يا در داخل منازل ديگران تحويل مي‌دهند. در اين نوع روش كسب و كار ، مهم نيست كه كالاها در كجا توليد شده ، بلكه معيار اين است كه كالاها و خدمات در منازل‌ مصرف‌كنندگان تحويـل داده ‌شود. در اين نوع كار خانگي ، ارزش افزودة كـالاها و خدمات ، نصيب كسـي مي‌شود كه از بيرون اين كالاها را مي‌آورد.

ج: كار‌آفريني مبتني بر خانه (home based entrepreneurship)

اين نوع كار‌آفريني عبارت است از فرآيند ايجاد اشتغال در خانه از راه تشكيل مجموعة منحصر به فردي از منابع به منظور بهره‌گيري از فرصتها.

انواع مشاغل خانگي:

به طور کلی می توان انواع مشاغل خانگی را در چهار دسته تقسیم بندی نمود:

1) رشته هاي صنايع دستي ( handicrafts)

می توان خانه ها را به محلی برای تولید صنایع دستی تبدیل نمود. چرا که اینگونه صنایع احتیاج به فضای زیاد و یا دستگاههایی خاص نداشته و به راحتی می توان اتاقی از منزل را به کارگاهی کوچک تبدیل نمود. کشور ما به دلیل پیشینه فرهنگی و تاریخی خود، کشوری توانمند در زمینه صنایع دستی ارزیابی می گردد به نحوی که ایران به همراه هند و چین ، سه قطب برتر صنایع دستی در جهان شناخته می شوند. در کشور ما حدود 240 رشته صنایع دستی وجود دارد که لزوم توجه بیشتر به این بخش را نمایان می سازد.

از ویژگی های تولید صنایع دستی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

- امكان فعاليت در فضاهاي محدود

- استفاده از مواد اوليه در دسترس

- ابزار و تكنولوژي ساده و ابتدايي

- مهارت مبتني بر آموزش سينه به سينه

- نیاز به سرمایه محدود

- تبلیغ و انتشار فرهنگ بومی

‍

2) فعاليت هاي به اصطلاح زير پله اي

غالباً، افراد شاغل در اين گروه انگيزه‌هاي غيرقانوني دارند، مانند توليد اجناس تقلبي، يا فعاليتهايي که انگيزه‌هايي مثل گريز از ماليات، عوارض، نظارتهاي بهداشتي و دلايلي از اين قبيل دارند. به طور مثال می توان از بسته بندی های مختلف مواد غذایی یا دارویی در منازل و ... نام برد

3) خدماتي كه در منزل قابل ارائه است: نظير آرايشگري، خياطي و ... و البته برخي مشاغل به صورت سنتي و با محوريت خانواده در خانه ها انجام مي گيرد. نظير برگزاري دوره هاي آموزشي، شيريني سازي، خشک نمودن سبزی، پخت انواع رب، تولید مرباهای خانگی، ترشي سازي و ...

4) خدمات اينترنتي قابل ارائه در منزل

با گسترش اينترنت اين گونه مشاغل نيز رونق ويژه اي گرفته است که در ادامه به آن می پردازیم.

مزاياي مشاغل خانگي:

طبق نظر پژوهشگران 3 مزیت شغلی بر کسب و کارهای خانگی مترتب است:

1- حفظ اصول انسانی در محل کار: مشاغل خانگی به راحتی می توانند سطوح بالاتری از حس انسان دوستی را نسبت به شرکت های معمولی از خود نشان دهند.

2- توجه به عملکرد بلند مدت: یک کسب و کار خانگی راحت تر از مدیرانی که باید به طور سالیانه حساب پس دهند، می توانند به کارهای بلند مدت بیندیشد.

3- تأکید بر کیفیت: کسب و کار های خانگی مدت هاست که مزیت ارائه کیفیت و بها دادن به مشتری را حفظ کرده اند.

علاوه بر موارد فوق از مزایای زیر به عنوان مهمترین دلایل رویکرد مردم به مشاغل خانگی یاد می شود:

1) پايين بودن هزينه راه اندازي

2)پايين بودن ميزان ريسك سرمايه گذاري

3) حذف هزينه هاي مربوط به خريد، رهن و اجاره كارگاه

4) حذف هزينه اياب و ذهاب

5) استفاده از نيروي كار ساير اعضاي خانواده

6) امكان كاركردن به صورت پاره وقت

7) تناسب با ويژگيهاي جسمي افراد معلول و كم توان

8) آزادي و استقلال عمل بيشتر

9) احتياج به آموزشهاي ساده و كوتاه مدت

10) ايجاد توازن بين مسئوليت خانوادگي زنان و اشتغال آنان

11) انعطاف پذيري كار

12) توسعه فرهنگ كار در خانواده

عوامل موثر بر مشاغل خانگی

تحقیقات بسیاری درباره کسب و کار خانگی و عوامل مؤثر بر آن صورت گرفته است که به طور کلی می توان این عوامل را به سه دسته تقسیم نمود:

عوامل مربوط به امورشخصی (ریسک پذیری، مهارت های مدیریتی، گرایش به نوآوری و ...)

عوامل مربوط به امور خانگی (تمایل اعضای خانواده برای پیوستن به کسب و کار، حاکمیت خانواده، تأثیر روابط خانواده بر روابط کاری و ...)

عوامل محیطی (محیط فرهنگی، اجتماعی، محیط قانونی و سیاسی، محیط کسب و کار، محیط فنی و اقتصادی و ...)

مشكلات شاغلين اين بخش:

هر چند مشاغل خانگی دارای ظرفیت ها و توانایی های قابل توجه برای ایجاد اشتغال می باشند ولی مشکلاتی نیز گریبانگیر افراد مرتبط با این مشاغل می باشد. شاید دلیل برخی از این مشکلات، نبود قانونی برای ساماندهی و شناسه دار کردن این مشاغل و عدم اعطای مشوقهای حمایتی و نظارتی دولتی (نظیر اعطای تسهیلات، تعریف جوایز، تعیین بیمه ها و ... ) در این زمینه باشد.

به هر تقدیر مهمترین مشکلاتی که شاغلین این بخش با آنها درگیر هستند شامل:

- تداخل كار و زندگي ممكن است برخي اوقات خوشايند ساير اعضاي خانواده نباشد.

- ارتباط با بازار و فروش محصولات محدود مي شود

- پايين بودن تيرا‍ژ توليدات و يا سطح خدمات قابل ارائه به دليل محدوديت تعداد نيروي انساني

- معمولادرآمد محدودتري دارند.

- تعريف نشدن بيمه هاي اجتماعي خاص اين مشاغل

مشاغل خانگی و اینترنت

یکی از شاخه های مهم مشاغل خانگی، مشاغل مرتبط با اینترنت است. این گونه مشاغل بر پایه استفاده از فضای مجازی اینترنت برای کسب درآمد در منزل استوار است.

تجارت الکترونيک (E-business) چيست؟

تعاريف مختلفي براي تجارت الکترونيک وجود دارد. عده اي معتقد اند تجارت الکترونيک يعني فروش کالا و خدمات با کامپيوتر از طريق اينترنت و عده اي ديگر بر اين اعتقادند که تجارت الکترونيک يعني کار و کسب و فعاليت هاي هدف مند و توام با داده هاي فني که به کمک وسايل الکترونيکي به انجام مي‌رسد. اما تعريف جامع و کامل تجارت الکترونيکي: انجام هر گونه خريد و فروش به کمکه شبکه جهاني وب مي باشد و تفاوت آن با تجارت سنتي فقط در استفاده از اينترنت به عنوان يک ابزار بوده و امروزه در تمام دنيا مورد تاييد و استفاده است.

به وسيله تجارت الکترونيک تبادل اطلاعات، خريد و فروش و بازاریابی تولیدات و خدمات، با زحمت کمتر و مبادلات بانکي با شتاب بيشتر انجام خواهد شد. شرکت‌ها براي ارتباط با يکديگر، محدوديت هاي فعلي را نخواهند داشت و ارتباط آنها با يکديگر ساده‌‌تر و سريع تر صورت مي‌پذيرد. تجارت الکترونيک بسيار گسترده است. حتي گاهي ممکن است ايده‌ها و نظرات خود را بفروشيم. خريداران بسياري حاضراند نظرات شخصي شما راجع به يک موضوع را بخرند. در تجارت الکترونيک يا تجارت بدون کاغذ، شما سرمايه اوليه خود را از سايت هايي بدست خواهيد آورد که براي انجام کارهاي ساده اي به شما پول نسبتا خوبي پرداخت مي کنند. مثلا بر روي تبليغات آن سايت کليک مي کنيد، ايميل‌هاي آنها را مي‌خوانيد، در سايتهايي که آنها معرفي

مي کنند ثبت نام مي کنيد در مسابقات آنها شرکت مي کنيد و از همه مهمتر ديگران را به عضويت اين سايت در مي‌آوريد.

تجارت خانگي اینترنتی چيست؟

تجارت خانگي (Internet Home Commerce) يک زير شاخه‌ي بسيار مهم از تجارت اينترنتي است و به کليه مشاغلي گفته مي‌شود که همگان در سراسر اين کره خاکي از طريق اينترنت مي توانند به آن اشتغال يابند و براي خود در آمد زايي کنند.

انواع تجارت خانگي اينترنتي :

نوع اول ( تجارت ساده

نوع دوم ( تجارت بر اساس سرمايه گذاري

نوع سوم ( خرده فروشي (retail)

تجارت ساده: تجارت با استفاده از برخي سايت هاي اينترنتي است که بدون در يافت هيچ پولي شما را به يک شغل اينترنتي مشغول مي کنند و در ازاي آن به شما حقوق مي‌دهند. وظيفه اصلي اين سايت ها در واقع افزايش ترافيک سايت هاي ديگر است.

تجارت بر اساس سرمايه گذاري: شغل هايي هستند که نياز به سرمايه اوليه دارند. در اينترنت صدها مرکز

سرمايه گذاري وجود دارد که سرمايه اوليه آن مبلغ ناچيزي نظير 5 تا 20 دلار است و از طرفي نياز به هزينه کردن جهت ايجاد دفاتر و شعبات نمايندگي نخواهد داشت و از اين رو صرفه جويي هزينه خواهيم کرد. تبليغات در مفهوم عام هر نوع فعاليت براي معرفي محصول و خدمات با در نظر گرفتن آيتم‌هاي جذب مخاطب و تحريک حس کنجکاوي در اينترنت است.

مشاغل اينترنتي

تاکيد ما بر پايه تجارت اينترنتي در خانه مي‌باشد بنابراين انواع مشاغل تجارت خانگي نوع اول را با هم مرور می کنیم:

ptc : کسب درآمد بواسطه بازديد ساده

:ptr کسب درآمد بواسطه خواندن ايميل ها

:offers کسب درآمد بواسطه عضويت ساده

referral : کسب درآمد بواسطه ايجاد زيرمجموعه هاي ارجاعي

:survey کسب درآمد بواسطه نظر سنجي

paid to surf : کسب درآمد بواسطه آنلاين بودن و گشت و گذار در اينترنت

:paid to search کسب درآمد بواسطه جستجو

paid to chat : کسب درآمد بواسطه چت کردن

:paid to listenکسب درآمد بواسطه گوش دادن به مطلبي خاص

:paid to advertiseکسب درآمد بواسطه همکاري در امر تبليغ

:website builde کسب درآمد بواسطه ايجاد وب سايت هاي رايگان

:banner hostingکسب درآمد بواسطه قرار دادن بنرهاي تبليغاتي در سايت ها و وبلاگهاي شخصي

تجربة موفق بعضی از كشورها در حوزة كسب و كارهاي خانگي

كسب و كارهاي خانگي طبق آمار و اطلاعات موجود، در كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه، سهم قابل ملاحظه‌اي در ايجاد اشتغال و ارزش افزوده و حتي در صادرات به خود اختصاص داده است. براي نمونه مي توان به موارد زير اشاره کرد:

ايتاليا

كشور ايتاليا از دو دهة قبل براي توسعه و صنعتي كردن و كاهش بيكاري در مناطقي كه كمتر توسعه يافته بود (مناطق جنوبي كه بعدها به ايتالياي سوم موسوم شد)، سياست توسعه و گسترش كسب و كارهاي كوچك و خانگي را در پيش گرفت. در مناطق جنوبي ايتاليا بيكاري حتي به بالاتر از نرخ 22 درصد رسيد. با توجه به مزيتي كه كشور ايتاليا در توليد كفشهاي چرمي دارد، سياستهاي حمايتي خود را در صنايع كوچك و خانگي و به ويژه در بخش توليدات كفش وكيف هاي چرمي متمركز كرد. بدين منظور در مناطق و محله‌هايي كه جمعيت از تراكم بالايي برخوردار بود، واحدهاي توليدي خانگي خود را در قالب خوشه‌هاي صنعتي تقسيم بندي نمود و با تعريف ارتباط واحدهاي توليد خانگي در قالب اين خوشه‌ها، توانست نرخ بيكاري را به 12 درصد برساند. در اين نواحي كه پراتو (prato) نام دارد، شبكه اي از واسطه‌ها كه به «ايمپاناتوري» معروف هستند، سفارش هاي بين‌المللي را ثبت نموده و اين سفارش ها را بين توليدكنندگان محلي تقسيم مي‌كنند. سياستگذاران اين كشور با تقسيم كار بين اين واحدها توانسته اند هم كارها را تخصصي نمايند و هم تعداد مناطق صنعتي را افزايش دهند . بدين منظور مسؤولان اين كشور شركت هاي بزرگ صنعتي را به افزايش حجم همكاري و توسعة پيمان كار با صنايع كوچك و خانگي ترغيب كردند .دولت همچنين امتيازات مالياتي براي آن دسته از واحدهاي توليدي كوچك و خانگي كه قابليت صد در صد صادرات توليدات خود را براي سه سال متوالي حفظ كنند در نظر گرفته است.

تايوان

نقطة جهش اقتصاد تايوان، پس از جدايي اين كشور از چين (بر مبناي شعار" هر خانه، كارخانه و هر كارخانه، خانه است")، از کسب و کارهاي خانگي آغاز شده است. امروزه اين شکل از فعاليت اقتصادي با بيش از هشتاد درصد از اقتصاد اين کشور به صورت مستقيم و غير مستقيم رابطه دارد. علل موفقيت اين كشور به طور خلاصه چنين مي باشد:

1- به كارگيري سياستهاي تشويقي و حمايتي از صنايع كوچك به خصوص توليدات خانگي و بهره‌گيري از آخرين پديده‌هاي فناوري

2- اتخاذ راهكارها و راهبردهاي توسعة صادرات توليدات خانگي

3- سياست هاي حمايت در بازاريابي، بازار شناسي و تبليغات در سطح جهاني

4- توسعة همه جانبة توانمنديهاي فني_ تكنولوژيكي از طريق برنامه‌هاي اجرايي در سطح كلان كشور

5- استفاده از شيوه‌هاي آموزشي جديد و آخرين يافته هاي آموزشي براي افزايش مهارتهاي فني_ تكنولوژيكي نيروهاي تخصصی شاغل در منازل

6- تشويق و ترغيب كارآفرينان خانگي (home based entrepreneurship) به استفاده از تكنيكهاي نوآوري و خلاقيتهاي توليد محصولات ويژه و منحصر به فرد و يا افزايش چشمگير كيفيت توليدات

7- تأمين نيازهاي مالي و اعتباري از طريق تعديل سياستهاي پولي - مالي براي تأمين نيازهاي مالي و امثال آن براي توليدات خانگي

8- بازنگري در مورد سياستهاي مالياتي، محدوديتهاي بازرگاني، صادراتي و قوانين حقوقي.

آمريکا:

در كشور آمريكا 2/43 ميليون نفر به صورت پاره‌وقت و 7/12 ميليون نفر به صورت تمام‌وقت در خانه به كسب درآمد مي‌پردازند و اين رقم 20 درصد كل شاغلين اين كشور را تشكيل مي دهد.

در آمريكا سازماني به نام ادارة كسب وكار كوچك (Small Business Administration) وجود دارد كه مساعدتهاي مالي و اعتباري دولت فدرال را به اين واحدها ارائه مي كند. اين مساعدتها فقط به كمكهاي مالي و اعتباري ختم نمي شود، بلكه وزارت بازرگاني اين كشور، دفاتر خاصي دارد كه از طريق آنها اطلاعات مورد نياز كسب و كارهاي خانگي و كوچك دربارة بازارهاي داخلي و خارجی را در اختيارشان قرار مي دهد.

استراليا :

در استراليا 6 تا 7 درصد كل شاغلين اين كشور در بخش كسب و كارهاي خانگي، مشغول به فعاليت هستند. این عده به طور متوسط سالانه بيش از 80 هزار دلار فروش دارند كه پس از كسر ماليات در حدود 25 درصد سود مي‌برند. همچنين در اين كشور هم اکنون 680 هزار واحد در بخش مشاغل خانگي به توليد و فعاليت مشغولند.

جمع بندی:

تجربه نشان داده است که توسعه کسب و کارهاي کوچک به دليل ساختار ساده، زود بازدهي و نياز اندک به سرمايه، در جهت متعادل کردن بازار کار مؤثر بوده است. در کشور ما با توجه به ترکيب جمعيتي، کسب و کارهاي کوچک خانگي مي تواند بازدهي مناسبي داشته و در میان مدت و حتي در کوتاه مدت در رفع مشکل بيکاري مؤثر باشد.

از اين رو سامان بخشيدن، به‌روز رساني و نظام‌مند كردن كسب كارهاي خانگي يك ضرورت آشكار است. در وضعيت كنوني، ‌به لحاظ مديريتي و سياست گذاري، هيچ سازماني به طور مشخص متولي كسب و كارهاي كوچك خانگي نيست. اين مشاغل عمدتاً‌ به صورت سنتي و بدون جهت گيري كلي در كشور رواج دارد. درحالي كه اگر بخواهيم اين مشاغل به صورت پايدار و در تراز جهاني ايجاد شوند، نيازمند برنامه‌هاي حمايتي و آموزشي و به روزرساني و استفاده از فناوری های نوین مي باشیم.

منابع:

- Hot Business Trends for Moms. "Entrepreneur.com" January 2008

- The Advantages to Working Online at Home in Your Own Business. "Entrepreneur.com" July 2010

- Remote Employees Work From Home Challenges And Issues." 123HelpMe.com. 12 May 2011

- كسب و كارهاي خانگي؛ عامل پويايي نظام اشتغال كشور،سيد نبي‌اله حسيني، از نظام جامع اطلاع رسانی اشتغال، 1386

- كسب و كارهاي خانگي و امنيت رواني، روزنامه تفاهم، 03/06/1386

- خانواده و راهكارهاي توسعه كارآفريني زنان ايراني، پروانه گلرد، پژوهش زنان شماره 2 دوره 7

-

- موانع و مشكلات اجتماعي و فرهنگي اشتغال زنان و پي آمدهاي ناشي از آن، دكتر خديجه سفيري و دكتر سعيد معيدفر ، 1379، با کد طرح 19-7902 – SOC و نظارت گروه علمی مطالعات اجتماعي كار وابسته به وزارت کار و امور اجتماعی جمهوری اسلامی ایران

- شروع جهاد اقتصادی از خانواده، داوودي، / تبیان بخش خانواده ايراني تبيان

- گسترش كارآفريني خانوادگي، بازار كار

- وب سایت وزارت کار و امور اجتماعی جمهوری اسلامی ایران

- مشاغل خانگی و رویای کاهش بیکاری در اقتصاد

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا