بند عباسي اولين سد تاريخي جهان

امير ترقي‌نژاد :بند عباسي يكي از جاذبه‌هاي تاريخي و گردشگري استان يزد است كه در بالادست چشمه آب گرم مرتضي علي در نزديكي روستاي خروان طبس قرار دارد. اين بناي بي‌نظير تاريخي در زمان شاه عباس صفوي براي كنترل سيلاب‌هاي فصلي در اين منطقه ساخته شد و به عنوان اولين و تاريخي‌ترين سد جهان شناحته شده است.

بند عباسي سال 1379 به شماره 3523 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است. البته از تاريخ ساخت اين بند اطلاعاتي در دست نيست و بخشي از طاق آجري آن كه در پايين بند وجود دارد در ناحيه تيزه از بين رفته و در نتيجه طرح كامل آن محو شده است.در كتاب‌هاي تاريخي روايات مختلفي درخصوص قدمت بند كريت نقل شده است؛ ازجمله «هانري گويلو» اين بنا را به دوره مغول نسبت داده است.

بند شاه عباسي به صورت طاق بند در محلي كه دره با ديوارسنگي باريك مي‌شود با آجر بسته شده است، اين سد طي چند دوره زماني ساخته شده به طوري كه قسمت فوقاني آن از قلوه‌سنگ است و گفته مي‌شود اين قسمت به دستور شاه عباس بازسازي شده است و به همين خاطر به اين نام مشهور شده است.

ارتفاع قسمت زيرين اين بند تاريخي نیز تا كف دره حدود 5 متر است. اين سد با هدف كنترل ميزان خروج آب در مواقع بارندگي‌هاي سيل‌آسا ساخته شده است تا جلوي تخريب توسط سيلاب‌ها در زير دست و نهايتا شهر طبس گرفته شود.

يكي از ويژگي‌هاي منحصر به فرد اين بند قديمي كه هنر سدسازي ايرانيان را آشكار مي‌كند، قوسي بودن بند است. بندهاي قوسي مقاومت بيشتري در مقابل فشار‌هاي ناگهاني، زلزله و حوادث طبيعي دارد، اما چشمه‌اي كه در كنار اين سد تاريخي در جريان است چشمه جوشاني است كه با 2 نوع آب سرد و گرم كنار هم در دل كوير در جريان است و اكثريت گردشگران براي پياده‌روي و درمان به اين منطقه مي‌روند.

اين چشمه از راه نهر آبي به شهر طبس منتقل مي‌شود. در طول مسير چشمه آب گرم مرتضي علي نيز ديواره‌هاي بلند دره مانندي در دو طرف خودنمايي مي‌كند و روي اين ديواره‌ها حفره‌هايي است كه گويي با نظم خاصي بنا شده‌اند كه پس از حدود اندكي پياده‌روي منطقه‌اي نمايان مي‌شود.البته چشمه‌هاي بي‌شمار آب بويژه چند چشمه آب گرم و سرد در اين مسيرقرار دارد و بزرگ‌ترين آنها از درون حفره‌اي نشأت مي‌گيرد كه به حمام مرتضي علي معروف شده است.

بيشتر آناني كه براي تفريح به اين منطقه مي‌آيند معمولا از اين حفره آب براي آب تني و درمان استفاده مي‌كنند. همچنين بالاتر از اين چشمه دره‌اي محصور و تنگ قرار دارد كه بسيار جذاب و ديدني است.

منبع:روزنامه جام جم