نگاهی به سیر تاریخی رقابتهای میبد و اردکان(4)

رضا ملاحسینی اردکانی

کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی

هـ) قاجار:

عصر قاجار را می توان اوج رونق و اعتبار اردکان و در مقابل، کم رونقی میبد دانست. در متون این دوره همواره از قصبه اردکان به عنوان مهمترین کانون سیاسی-اقتصادی منطقه پس از یزد یاد می شود(نواب رضوی، 1388: 1535) و در جامع جعفری در جایی ذکر شده که: «... کفیل مهم نیابت قصبه اردکان و بلوک میبد بودند...» (طرب نائینی، 1353: 801). در این میان نقش موثر علمای اردکان در وقایع مشروطه در یزد کاملاً نمایان بوده(تشکری بافقی، 1377: 53) و در انتخابات پس از مشروطه به ویژه در انتخابات سال 1327 قمری و بعد از آن اردکان همواره یکی از حوزه های مستقل رای گیری را شکل می داده است(ملاحسینی اردکانی، 1386: 52). در این دوره از اردکان با عناوین قصبه، قصبه معتبر و حتی شهر نام برده شده و درباره میبد تعابیر بلوک، قریه و ده و حتی ده کوچک به کار رفته است(طرب نائینی، 1353: 620 / نواب رضوی، 1388: 219/ هامون، جلد5، 1365: 58/ اعتمادالسلطنه، 1364: 33). چنانکه مشاهده می شود در این دوره موقعیت این دو نقطه طی مدت نزدیک به سه قرن کاملاً جابجا می گردد.

و) سالهای 1300 تا 1340:

پس از انقلاب مشروطه و در سال 1285 شمسی برای نخستین بار در تاریخ ایران شاهد مدون شدن اصول و قانون تقسیمات کشوری هستیم که بویژه با روی کار آمدن رضاشاه پهلوی نظام سیاسی کشور از سیستم بسیط به سیستم متمرکز تغییر ماهیت داد که در پی این اتفاق شاهد تغییرات اساسی در نظام تقسیماتی کشور و تعریف عناصر تقسیماتی جدیدی هستیم.

در آغاز این دوران منابع مکتوب و اسناد موجود همچنان از اهمیت و اعتبار اردکان پس از یزد در منطقه خبر می دهند. طاهری مولف تاریخ یزد در این زمان می نویسد: دهستان اردکان مرکزش قصبه اردکان است که مهمترین و پرجمعیت ترین قصبات یزد می باشد بلکه جنبه شهری دارد(طاهری، 1317: 23). آیتی دیگر نویسنده تاریخ یزد در همان سالها از اردکان چنین می نویسد: اردکان قصبه بزرگی است در عرض میبد و عقدا از حیث موقعیت، و به مراتب مقدم بر آنهاست از حیث آبادی و مدنیت.اکنون همه ادارات دولتی در آنجا واقع است و اهالی میبد و اشکذر و سایر نقاط بلوک باید امور خود را بدانجا مرجوع دارند و ... چیزی نمانده که نام شهر بر آن صادق آید (آیتی، 1317: 49-50).

اردکان در قانون تقسیماتی سال 1316 به عنوان بخش اردکان به ضمیمه دهستانهای میبد، حومه و عقدا از بخشهای شهرستان یزد درآمد، اهمیت مرکزیت آن افزایش یافت و تعداد مراکز اداری و خدماتی آن هم به مرور زمان بیشتر شد و یکسری امتیازات خاص اداری به خصوص شهرداری و بخشداری و سایر ادارات به آن تعلق می گیرد این امتیازات باعث یکسری تغییر و تحولاتی در اردکان می شود(افخمی عقدا، 1376: 132). پیش از این در سال 1308 بخشداری اردکان تاسیس گردیده بود(سپهری اردکانی، 1374: 94) و در سال 1313 نیز یکسال پس از تاسیس بلدیه یزد، بلدیه اردکان نیز افتتاح شده بود(همان: 96). در تیرماه سال 1324 ایجاد شهرستان اردکان به تصویب هیئت دولت رسید(پورزارع بفرویی، 1387: 107) اما در آبان همان سال این تصمیم لغو شد(سپهری اردکانی، 1374: 100). به استناد صورتجلسه شورای بخش اردکان در آبانماه سال 1328، که در آن به ظرفیت های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی آن زمان اردکان اشاره شده، مردم از این تصمیم هیئت دولت ناراضی بوده اند و در آن تصریح شده است که: «شهر اردکان در دوره های قدیم دارای استقلال بوده و حکام آن مستقیماً از پایتخت انتصاب و اعزام می شده اند ... نظر به دلایل فوق و با توجه به اینکه استعداد شهرستان شدن اردکان در هیچ یک از بخش هایی که در سالهای اخیر به شهرستان تبدیل شده است به هیچ وجه کمتر نیست، تبدیل بخش اردکان به شهرستان از لحاظ انجام امور مردم و استعداد ترقی و پیشرفتی که در آن موجود است، به نظر شورای بخش بسیار لازم و ضروری تشخیص داده می شود»(پیری اردکانی، 1388: 198). هرچند در فرهنگ جغرافیایی ایران در سال 1332 از ادارات زیادی در اردکان نام برده شده است، اما واقعیت این است که تا سال 1340 هنوز اردکان بافت روستاگونه خود را حفظ کرده و به صورت قصبه ای بزرگ ادامه حیات می داده است(مهاجر، 1340: 64).

اما میبد در این سالها همچنان از سالهای اوج خود به دور مانده و با عناوینی همچون بلوک و حومه و بعداً دهستان از توابع اردکان محسوب می گردد(حیدریه زاده، 2537: 9/ آیتی، 1317: 50/ جانب اللهی، 1385: 227). در این مورد حتی اسنادی موجود است که در آنها «حکومت اردکان خطاب به کدخدای بلوک میبد» دستوراتی داده است(پیری اردکانی، 1388: 97). این کم رونقی میبد در آن سالها که برگرفته از عوامل متعددی بود، سبب ساز مهاجرت بسیاری از ساکنان آن برای تقویت بنیه اقتصادی خود به سایر نقاط، بویژه به کشورهای حاشیه خلیج فارس شد(اسفنجاری کناری، 1385: 145).

اما نکته مهم آنکه در این دوره شاید برای نخستین بار شاهد کشمکش ها و بروز رقابتهای مکانی بین این دو نقطه هستیم؛ از سال 1328 تلاش مردم میبد بر این قرار گرفت که یک یک نهادها و ادارات دولتی را از نظارت مقامات ذیربط در اردکان بیرون آورند(موسوی نژاد، 1366: 2).

در مورد رونق آن زمان اردکان برخی معتقدند، نقش تصمیمات دولتی در رشد و توسعه شهری یا بطور ساده شهر شدن اردکان انکارناپذیر است زیرا تصمیمات سیاسی باعث مرکز قرار دادن شهر اردکان به عنوان شهرستان شد در صورتیکه شهر میبد با سابقه کهن تاریخی می توانست با یک تصمیم سیاسی به عنوان مرکز شهرستان معرفی شود(افخمی عقدا، 1376: 235). همچنین قدرت عمومی مردم اردکان در سال 1309 باعث عبور محور ارتباطی شمال - جنوب کشور از وسط این شهر شد(سپهری اردکانی، 1374: 11) که در واقع توسعه و رشد اردکان در این زمان بیش از همه مرهون این دو عامل است.

ادامه دارد ...

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا