اين خانه در محله "سهل بن علي" در مرکز بافت قديم شهر يزد قرار دارد. اين بنا در سال 1283 هجري شمسي – مصادف با سال هاي آخر حکومت سلسله قاجار- به همت مرحوم "حاج ميرزا کاظم رسوليان" و به دست استاد "محمد حسن محمد رحيم" ساخته شد.

خانه رسوليان تا چند سال پيش مسکوني بود. در حال حاضر، دانشکده معماري يزد در آن مستقر است. اين خانه شامل دو بخش اندروني و بيروني است. بيروني شامل اتاق ارسي، حوضخانه، تالار، زيرزمين و بادگير است. اندروني نيز که قسمت خصوصي خانه است، شامل اتاق هاي سه دري، پنج دري، بادگير، تالار، کلاه فرنگي، ارسي و حياط مشجر است. حمام خانه، حد فاصل حياط بيروني و اندروني است.

خانه کلاه دوزها

اين خانه در شمال ميدان امير چقماق شهر يزد قرار دارد. اين بنا متعلق به يکي از تجار يزد به نام "کلاه دوز" و تاريخ اتمام ساخت آن سال 1312 هـ. ق است. اين خانه شامل سه قسمت زيرزمين، پاياب و طبقه همکف است. از ويژگي هاي اين خانه، عبور انشعاب دو رشته قنات از د اخل آن است. يکي از اين قنات ها در عمق ده متري از کف پاياب يا پاکنه مي گذرد.

در پشت بام اين خانه، چاه خانه اي قرار دارد که به وسيله چرخ چاه و دلو از آن آب مي کشيدند و بدينوسيله آب انبار خانه را که در طبقه همکف قرار داشت. پر مي کردند. اين خانه اکنون به "موزه آب" تبديل شده است.

خانه نواب رضوي

خانه نواب رضوي بين کوچه هاي "حظيره" و "دارالشفاء" شهر يزد واقع و مربوط به اوايل دوره قاجاريه است. باني اين خانه "زين العابدين خان" فرزند "محمد تقي خان" از خوانين يزد است.

اين خانه داراي اندروني، بيروني، نارنجستان، گودال باغچه، چاه خانه، حوضخانه و منزل خدمه است. دکتر "پيرنيا" در مورد اين خانه نوشته است: "از ويژگي هاي چشمگير اين بنا اين است که هيچ يک از اتاق ها به هم شباهت ندارند و همچنين کوشش شده که دو حوض شبيه به هم در آن نباشد...".

خانه محمودي

خانه محمودي (عرب هاي بحريني) بخشي از مجموعه بزرگي از خانه هاي متصل به هم، به نام "مجموعه عرب ها" است، که در محله "فهادان" بافت قديم شهرستان يزد قرار دارد. اين خانه مربوط به اواسط دوره قاجار است و متعلق به طايفه اي از تجار، معروف به "عرب هاي بحريني" بود. گسترش و رونق کاري اين طايفه سبب توسعه اين مجموعه مسکوني عظيم شد. البته اين گستردگي و اشاعه خانوادگي در طول يک قرن و پس از احداث اولين خانه صورت گرفته است. از آن پس موروثي شدن و تفکيک مجموعه مذکور آغاز شد.

هم اکنون بخش هايي از کل اين مجموعه در اختيار صاحبان اصلي آن است. اين خانه زيبا و با ارزش هم که به خانه محمودي موسوم است، در تملک سازمان ميراث فرهنگي قرار دارد.

معماري اين بنا متاثر از شرايط اقليمي گرم و خشک کويري است. مصالح به کار رفته در اين بنا عمدتاً بومي و سنتي است و شامل خشت، گل، آجر، سنگ، کاه، گچ، چوب و سازو مي باشد.

خانه ملک زاده

اين خانه در محله "فهادان" شهر يزد قرار دارد. قدمت اين خانه به عصر قاجار مي رسد. ورودي اين خانه از خشت و گل است و پس از عبور از يک هشتي کوچک که سقف آن با گچ کاربندي شده و راهرويي کم عرض، به حياط مي رسد.

خانه از سمت شمال، جنوب و غرب حياط داراي ساختمان و در ضلع شرقي جهت هماهنگي با سه بدنه ديگر داراي طاق و طاقچه نماهايي است. تالار خانه در سمت جنوب، بادگير نه چندان بلندي را در خود جاي داده است.

در ضلع شمالي خانه يک پنج دري با گچ کاري و آيينه کاري در سقف و بدنه و در ضلع شرقي سه عدد سه دري ديده مي شود. در طرفين پنج دري ضلع شمالي و نيز در طرفين تالار ضلع جنوبي، بالاخانه هايي وجود دارد. در سه طرف ساختمان نيز زيرزمين ساخته شده است.

در ضلع جنوبي حياط اصلي و پشت تالارخانه، يک حياط کوچک (بيروني يا نارنجستان) قرار دارد. ارتباط حياط اصلي با حياط کوچک از طريق راهروهايي است که در طرفين تالار ساخته شده است. نماسازي حياط اندروني سيم گل و نماسازي حياط بيروني کاهگل است.

خانه صراف زاده

اين خانه باغ تا چند دهه پيش در حاشيه شهر يزد واقع بود؛ ولي هم اکنون در اثر گسترش شهر، در داخل شهر قرار دارد.

اين خانه، باغ، از آثار دوران "پهلوي اول" و باني و سازنده آن "صراف زاده" است. در حال حاضر اسن خانه در اختيار سازمان ميراث فرهنگي و موزه "آيينه و روشنايي" است.

خانه مرتاض

اين خانه قاجاري در کوچه "مرتاضيون" شهر يزد قرار دارد و داراي دو بخش بيروني و اندروني است و هر يک از اين دو بخش داراي حياط و ورودي جداگانه است.

مساحت حياط اندروني تقريباً سه برابر مساحت حياط بيروني و تالار بزرگ آن از بناهاي پيرامون بلندتر است. اين تالار در راس حياط قرار گرفته و کاملاً بر آن تسلط دارد. فضاهاي اطراف با نظم معموي خانه هاي سنتي است. بدين شرح که فضاهاي مهم تر در محوطه اصلي خانه و فضاهاي کم اهميت، بين آن ها قرار دارند. از ديگر ويژگي هاي اين بنادو طبقه بودن کليه فضاها است.

حياط اندروني داراي مقرنس هاي گچ و کاربندي هاي گچي بر روي دريچه هاي طبقه فوقاني است. در گوشه هاي حياط هشتي هاي منحصر به فردي ديده مي شود.

خانه اربابي

خانه اربابي در محله "گازرگاه" شهر يزد قرار دارد. اين خانه در ابتدا بخشي از باغ "معين" بود. در اين باغ عمارتي اعياني مشتمل بر اتاق هاي مسکوني و قسمت تابستانه تشريفاتي وجود داشت.

اين باغ و عمارت در زمان ناصرالدين شاه قاجار- مقارن با حکمراني "ظل السلطان" بر اصفهان و يزد- به دستور يکي از اعيان يزد ملقب به "معين التجار" و به دست معماران اصفهان ساخته شد. بعدها، قسمت هاي مهمي از باغ و عمارت به مالکيت "حاج اکبر اربابي" در آمد. او در سال 1370 هجري شمسي، قسمت مهمي از باغ و عمارت را که حدود دو هزار متر مربع مي شد، جهت احداث مدرسه به اداره کل آموزش و پرورش استان يزد واگذار کرد. مساحت باغ حدود چهار هزار متر مربع و مساحت عمارت آن بيش از يک هزار متر مربع است.

با توجه به آب وهواي گرم و خشک يزد و اين که اين باغ بيشتر در فصل تابستان مورد استفاده بود، اکثر قسمت هاي اين ساختمان مانند زيرزمين هاي خنک، حوضخانه و بادگير کلاه فرنگي تابستانه است. در قسمت شمال غربي باغ، ساختمان و حياط کوچکي قرار دارد که احتمالاً به عنوان عمارت بيروني از آن استفاده مي شد. در حال حاضر اين بخش کوچک در تملک مالک آن و جدا از قسمت هاي در اختيار اداره آموزش و پرورش است.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا