نگاهی به سیر تاریخی رقابتهای میبد و اردکان(1)

رضا ملاحسینی اردکانی

کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی
rmakavirestan@gmail.com

یزدفردا :رضا ملاحسینی اردکانی :تذکر:هدف از ارائه این تحقیق که طی چند شماره ارائه خواهد شد، صرفاً بررسی ریشه های تاریخی روابط دو شهر است بر اساس متنون تاریخی و منابع موجود. سعی گردیده در تهیه این مختصر که چکیده ای از ماهها تحقیق و پژوهش است، از هرگونه جانبداری خودداری شده و ارائه یک تحلیل علمی مدنظر بوده است. در صورتی که به نظر شما خواننده گرامی بخشی از این تحلیل خطا می باشد، نویسنده و یزدفردا صمیمانه پذیرای نقدها و اطلاعات کامل کننده شما می باشد. لازم به ذکر است که منابع تحقیق در نزد نگارنده و یزدفردا موجود می باشد.

مقدمه:

جستجوی اجتماعی برای هویت و ریشه ها در جا به عنوان یک موضوع اصلی مجدداً وارد جغرافیا شده است و به نوبه خود به شکل فزاینده ای از آن استفاده می شود(جانستون، 1379: 4). امروزه توجه به مولفه های سرزمینی در قالب مفاهیم مکان، فضا، محل، منطقه و ناحیه، اساس تعریف و تحدید هویت اجتماعات انسانی قرار گرفته است؛ ناحیه و مکان، برای افراد و گروههای مختلف ارزشمند است زیرا عناصر و اجزاء هویت آنان را تشکیل می دهد(کاویانی راد، 1389: 56). یکی از ثمره های چنین اتفاقی، بروز رقابتهای مکانی است؛ این رقابتها در مناطق مختلف جغرافیایی و در دوره های مختلف زمانی، خود را به شکل های گوناگون به نمایش می گذارد. بیشتر مطالعاتی که تا کنون در ارتباط با رقابتهای مکانی در ایران صورت پذیرفته است بین مناطقی بوده که از نظر ویژگی های زبانی، مذهبی، نژادی و یا سیاسی با یکدیگر متفاوت بوده اند. در پژوهش حاضر سعی بر آن است که به بررسی ریشه ها و علل این رقابتها در منطقه ای بپردازیم که از تجانس کامل زبانی، فرهنگی، مذهبی، نژادی و ... برخوردار است؛ علی رغم این همسانی رقابتهای مکانی بین شهرستانهای میبد و اردکان در استان یزد اکنون به موضوعی پیچیده و حساس تبدیل شده است. برای درک بهتر ریشه های رقابتهای مکانی در منطقه مورد مطالعه ضروری است به مطالعه و بازگویی ریشه های تاریخی این رقابتها بپردازیم.

الف) ایجاد دو شهر:

میبد:

میبد شهری است که در تاریخ جایگاه ویژه ای داشته است و از تمام اقوال اینگونه فهمیده می شود که بنای میبد به قبل از اسلام می رسد(موسوی نژاد، 1366: 8). در تاریخ های محلی یزد، شهر ساسانی میبد را به چند تن از شاهان این خاندان از جمله یزدگرد، قباد و انوشیروان نسبت داده اند و از جمله آنکه یکی از سرهنگان یزدگرد را بانی شهر دانسته اند(پویا، 1371: 17). بنیاد نخستین دوره ساختمانی ارگ و شهر میبد کاملاً روشن نیست و در هاله ای از ابهام و آمیخته به داستان های اساطیری باقی مانده است(اسفنجاری کناری، 1385: 18) اما هسته مرکزی میبد که نارین قلعه بوده، قدمتی به مراتب دیرینه دارد و بر اساس یافته های جدید باستان شناسی پیشینه سکونت در این قلعه به اواخر هزاره سوم و اوایل هزاره دوم پیش از میلاد می رسد(جانب اللهی، 1383: 25).

اشیاء و سفالینه های به دست آمده پیش از تاریخ، سرباره های فلزی مکشوفه متعلق به عصر آهن، مصطبه عظیم خشتی مربوط به دوران ماد، مواد فرهنگی، شهرسازی و آثار معماری وسیع دوران ساسانی به دست آمده از نارین قلعه میبد، مسجد مربوط به قرون اولیه اسلامی، و آثار بسیار گسترده و جامع معماری و شهرسازی موجود از دوران خاندان مظفر، همگی حکایت از جایگاه، اهمیت فرهنگی و اعتبار تاریخی این شهر دارند(اسفنجاری کناری، 1385: 9). با اتکاء به اطلاعات و اسناد ارائه شده که بیشتر به اواخر دوران ساسانی اشاره دارند، می توان پذیرفت که میبد در دوران ساسانی از جایگاه ویژه ای در منطقه برخوردار بوده و اقدامات عمرانی و ساختمانی فراوانی توسط سرداران ساسانی در آن انجام شده است. هرچند که اسناد فوق عموماً به ایجاد آن اشاره دارند ولی سوابق نشان می دهد که هسته های نخستین آن متعلق به زمانی بس دورتر بوده و می توان پذیرفت که در این زمان، شهر یک دوره پویا و پرتحرک داشته و بیش از پیش توسعه و گسترش یافته است. در این میان می توان به ضرب سکه در میبد در دوران پوراندخت ساسانی اشاره کرد. جغرافی نویسان اولیه اسلامی نیز از جمله اصطخری و ابن حوقل، میبد را از جمله شهرهایی برشمرده اند که در آن زمان جامع و منبر داشته و مسجد آدینه داشته است. وجود مسجد آدینه نشانه آن است که میبد در آن هنگام منزلت شهری داشته است(اسفنجاری کناری، 1385: 21).

اردکان:

امروزه کسی به درستی نمی داند که اردکان در چه سالی و نخست به وسیله چه کسی ساخته شده است (طباطبایی اردکانی، 1381: 49). اکثر مورخین بنای اردکان را به قرون اولیه اسلامی مرتبط دانسته اند و معتقدند که قبل از میلاد رسول اکرم(ص) این منطقه جزئی از دریای ساوه بوده که در شب تولد آن حضرت خشک گردیده و بعداً اردکان در این محل احداث شده است(سپهری اردکانی، 1386: 12)، زیرا در کتب تاریخ و جغرافیای قدیم عنوانی از اردکان دیده نمی شود و متصور است که یا اردکان بدین نام وجود نداشته و یا جای مهمی نبوده است(آیتی، 1317: 49). ولی در عین حال در جلد هفتم دائره المعارف بزرگ اسلامی، تحت عنوان اردکان آمده است که: «بنیاد این شهر از لحاظ تاریخی دانسته نیست، اما آن را به دوره ساسانی نسبت می دهند.» (دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد هفتم، 1375: 498) همچنان که در جلد دوم دائره المعارف تشیع نیز آمده است که: «از نامش برمی آید که سابقه آن به ایام پیش از اسلام برمی گردد»(دائره المعارف تشیع، جلد دوم، 1368: 66)؛ اما اکنون در شهر اردکان هیچ اثر یا سندی که مربوط به قبل از اسلام باشد، وجود ندارد(سپهری اردکانی، 1374: 28).

در بررسی های صورت گرفته، تاریخ احداث هیچ یک از محلات و قنوات اردکان تا قبل از قرن ششم هجری مشخص نیست(سپهری اردکانی، 1374: 29) و قدیمی ترین آثاری که از زمان های قدیم در اردکان باقی مانده، سنگ قبری است متعلق به 576 قمری(سپهری اردکانی، 1386: 13). اما نخستین بار که در کتب تاریخی نام اردکان مطرح می شود، هنگامی است که «شیخ تقی الدین دادا محمد» در این شهر مسکن گزیده و به ارشاد پیر خود خانقاهی در این شهر بنا کرده است(طباطبایی اردکانی، 1381: 141)این واقعه نمایانگر تحولات و با اهمیت شدن اردکان است و از همان تاریخ است که نام اردکان در متون تاریخی آورده می شود(افخمی عقدا، 1376: 126).

ادامه دارد

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا