درباره مشکلات مطبوعات محلی یزد

امیرترقی نژاد

تاريخ ارتباطات اجتماعى ايران، در سومين سال سلطنت محمد شاه قاجار، شاهد تأسيس و انتشار نخستين روزنامه فارسى چاپى در ايران بود كه اسم رسمى نداشت؛ ولى به نام "كاغذ اخبار "معروف بود که در روز 25 محرم سال 1253 ق / 1216ش/1837م به مديريت و سردبيرى ميرزا صالح شيرازى در تهران منتشر شد .کاغذ اخبار روزنامه اى بود با خط نستعليق و با چاپ سنگى که به فاصله 215 سال بعد از انتشار اولين روزنامه در لندن در چاپ خانه اى كه از تبريز به تهران انتقال داده شده بود، چاپ شد و دوره زمانى انتشار آن ماهيانه و مدت انتشار آن حدود سه سال به طول انجاميد.اما نخستين روزنامهي محلي در يزد، "سفينه نجات" است كه در سال 1325 منتشر می شدو اين چنين،"محمدصادق سفينه" به عنوان پدر مطبوعات شهر يزد شناخته شد، شهري كه اكنون بيش از يك قرن سابقهي مطبوعاتي دارد.

از آغاز فعاليت روزنامهنگاري و تولد "سفينه نجات"تا آغاز جنگ جهاني اول، 7 نشريه در يزد منتشر شد و سپس همگي تعطيل شدند.

جالب آنكه از سال 1320 تا 1321 در شهر كوچكي چون يزد، همزمان 52 عنوان نشريه چاپ و توزيع مي شد كه جاي شگفتي دارد.

از سال 1332 تا 1357 نيز مجموعاً 37 نشريه در استان يزد انتشار مييافته كه البته اكثراً پس از مدتي تعطيل شدهاند. در سال 1357 فقط سه نشريهي "ناصر"، "ملك"، پيامحق" وجود داشت كه اولي در سال 1359 تعطيل و سومي نيز به سرنوشت اولي دچار گرديد. هفتهنامه "ملك" همچنان فعال و در حال انتشار است و اينك با قدمت 53 سال، تنها نشريهي باقي مانده از نشريات قديمي استان يزد است.

بااین مقدمه،باید گفت در حاضر علرغم تعداد کمی وقابل توجه مطبوعات محلی در این استان آنها با مشکلات ونقاط ضعف جدی مواجه اند،به طوریکه یک اشتاد رشته روزنامه نگاری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد از توابع استان یزد براین باور است که نشريات محلي از عدم تناسب ميان تعداد شاغلان و پست هاي تخصصي مورد نيازرنج مي برند و اين وضع منجر به افزايش فشار کار و کاهش بهره وري شده است.

دکتر محمودرضا مرتضوی در گفتگو با خبرنگار ایرنا بااشاره به اینکه مطبوعات محلی استان یزد علي‌رغم قدمت نسبتاً طولاني‌اش هنوز داراي مشكلات اساسي زيادي است،می گوید: كمبود كادر آموزش ديده حرفه‌اي در مطبوعات محلي از جمله مواردي هستند كه برخي را وا مي‌دارد تا بر اين مشكل تأكيد بيشتري بورزند.

وی ادامه داد:پرداخت به چرايي ضعف‌هاي امروز مطبوعات محلي و اهميت بومي‌سازي و هويت‌بخشي با توجه به ترويج فرهنگ وحشتناك دنياي غرب از اهم واجبات فضاي فرهنگي استان ، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان یزد و اهالي مطبوعات است.

این استاد دانشگاه بااشاره به اهمیت نیاز سنجی از مخاطب،اظهارمی دارد:مطبوعات محلی یزد نمي‌دانند مخاطبشان چه نيازها و علايقي دارد و از كدام مطالب، عكس ها و ... آنها لذت مي‌برند و به كدام ستون و صفحه‌اي توجه كمتر يا بيشتري نشان مي‌دهند.
به باور مرتضوی ،نبود تحقيقات در زمينه تحليل محتواي علمي در حوزه فني و تئوريك و عملي از ديگر آسيب‌هاست.
به گزارش ایرنا،اما در نتيجهگيري پژوهشی كه چند سال پیش در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي استان يزد انجام شده، آمده است: 92 درصد از روزنامهنگاران و كارشناسان روابطعمومي استان بر اين عقيدهاند كه نشريات محلي با فقر و ضعف نيروي آموزشديده مواجه هستند و 4 درصد عدم تحمل يكديگر و مشكلات مالكيتي و مديريتي را مؤثر ميدانند.

همچنين، 52 درصد نشريات استان با سنگين بودن سرمايهگذاري اوليه و 28 درصد با مشكلات سختافزاري مواجهاند.

فقدان چرخش آزاد اطلاعات نيز مهمترين دليل مسائل و مشكلات سياسي نشريات محلي بودهاست كه در اين رابطه از روشن نبودن الگوي نظام مطبوعاتي به عنوان يك شاخص مؤثر نام برده شدهاست.

در ادامه آمده است: مهمترين عامل تهديد كنندهي مطبوعات محلي فشارهاي اقتصادي است و عدم صداقت در فرايند انتشار خبر و تناقضگويي، مهمترين مواردي است كه در شكلگيري بياعتمادي مخاطبان نسبت به مطالب نشريات محلي مؤثر است.

ولی یافتههای پژوهشی حمیده فرشاد پژوهشگر یزدی که در مورد بررسي نگرش روزنامهنگاران نسبت به انتشار مطبوعات محلي در شهر يزداست،

نشان میدهد:با توجه به اینکه امنیت شغلی، عامل مهمی در انتخاب این حرفه توسط افرادو همچنین متخصصااست و همچنین کیفیت مطالب، بسته به وضعیت امنیت شغلی روزنامهنگاران و احساس این امنیت میتواند بسیار متفاوت باشد، این پژوهش نشان داد که از دیدگاه 3/27 درصد پاسخگویان امنیت شغلی را کم و 3/27 دیگر نیز آن را تاحدودی عنوان کردهاند که این جوابها نشانگر نداشتن امنیت شغلی روزنامهنگاران در شهر یزد است.

اخلاق حرفهاي، يكي ديگر از متغيرهايي است كه بر انتشار مطبوعات اثر ميگذارد. روزنامهنگاران مطبوعات محلي به عنوان نماينده مردم و با در اختيار داشتن تريبون رسانهاي كه بر فرهنگ مردم منطقه اثر ميگذارد بايد با رعابت صداقت، امانت و دقت، اخلاق حرفهاي را رعايت كنند.

7/52 درصد پاسخگویان، عقیده داشتند اخلاق حرفهای تاحدودی رعایت میشود و در نقطهی مقابل آن خیلی کم با 6/3 درصد قرار دارد. به این نتیجه ميرسیم که روزنامهنگاران یزدی با اخلاق حرفهای آشنایی مطلوبی ندارند.

عامل مؤثر و مهم ديگر بر انتشار مطبوعات، وضعیت اقتصادی است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد: وضعيت اقتصادي روزنامهنگاران، در پرسش سنجش وضعیت اقتصادی روزنامهنگاران اکثراً به طیف نامناسب با 9/30 درصد و خیلی نامناسب با 2/29 درصد جواب دادهاند که نشان از وضعیت اقتصادی بد روزنامهنگاران دارد. در اين صورت روزنامهنگاران، براي تأمين معيشت خويش ناچارند به حرفههاي ديگر روي بياورند و روزنامهنگاري، شغل اصلي آنها نيست و اين مسأله موجب ميشود بسياري از اصول حرفهاي روزنامهنگاري، زير پا گذاشته شود و از طرفي، با توجه به اينكه بسیاری از روزنامهنگاران، تحصیلات مرتبط با رشته ارتباطات هم ندارند و در این شرایط که بسیاری از افراد تنها برای شاغل شدن به حرفهی روزنامهنگاری روی میآورند این وضعیت نامناسب اقتصادی، پیامدهای جبران ناپذیری برای این مطبوعات که اغلب نیز دچار عدم استقلال هستند به وجود میآورد.

شاید برخی از افراد به ویژه مسئولان با استفاده از همین مسأله، انتظارهای نامناسبی از روزنامهنگاران داشتهباشندکه این مورد، گاه بدون درنظر گرفتن شأن و جایگاه روزنامهنگاران انجام میشود و سازمانهای دولتی هنگام حضور روزنامهنگاران در نشستهای خبری با وعده و هدایا کوشش میکنند دیدگاه این افراد را تغییر دهند.

استقلال حرفهاي در حرفه روزنامهنگاري به معناي آزادي منطقي روزنامهنگار در انتخاب موضوع، پردازش و بيان مطلب است. روزنامهنگاران يزدي، با توجه به طیف پاسخگویان به ترتیب 2/38، 3/27 تا حدودی و زیاد را علامت زدهاند که با توجه به وسعت3/16 درصدی خیلی زیاد میتوان ادعا کرد که روزنامهنگاران یزدی از استقلال حرفهای برخوردارند.

برخي از نشريات، استقلال مالي لازم را ندارند و تنها بر پايهي آگهيهاي دولتي منتشر ميشوند و تا زماني كه آگهي داده نشود نشريه لنگ است! و از طرفي در اين صورت گاهي مطبوعات به عنوان ابزار سازمانهاي دولتي استفاده ميشوند.

5/34 درصد عقیده داشتند میزان وابستگی به آگهیهای دولتی کم و 1/29 درصد نیز عقیده داشتند این میزان، خیلی کم است.

در ادامه اینکه انتشار مطبوعات بر مبناي اصول حرفهاي روزنامهنگاري، عنصر ضروري براي بقاي مطبوعات و جذب مخاطب است. در این پژوهش، آمار بیشترین جواب مربوط به گزینه تا حدودی با 2/41 درصد و گزینهی خیلی کم و کم هر کدام با 4/21 در جایگاه فراوانی دوم قرار دارد. هم چنین گزینهی زیاد با 9 نفر موافق معادل 1/16 درصد آمار پاسخگویان را شامل میشود. این نشان از آن دارد که روزنامهنگاران با اصول حرفهای ناآشنا و آن را در کارهایشان رعایت نمیکنند.

در ادامه اینکه،تيراژ مطبوعات يكي از نشانههاي وجود مخاطب است. 4/36 درصد از پاسخگویان عقیده دارند که میزان تیراژ مطبوعات یزد متوسط است و 3 درصد نیز آن را خیلی پایین دانستهاند. بنابراین از دیدگاه روزنامهنگاران میزان تیراژ نامناسب نیست.

نظم، در انتشار مطبوعات، نشان از اوضاع مناسب در ساختار نشريه دارد. همچنين نشريهاي كه انتشار منظم ندارد يعني مخاطب ندارد! مطبوعاتیها ازنظم انتشار مطبوعات نیز تا حدودی رضایت دادند. و بر اساس دادهها بیشترین آمار مربوط به رنج پاسخگویان طیف تا حدودی با 8/41 درصد میباشد و کمترین آن با 5/5 درصد مربوط به رنج خیلی کم بوده است.

توزيع، بخش مهمي در بهرهمندي از مطبوعات است. هراندازه توزيع مناسبتر انجام شود بهرهمندي بهتر اتفاق ميافتد. 49 درصد از پاسخگویان معتقدند مطبوعات یزد تاحدودی به موقع به دست مردم میرسد. 3/7 درصد، یعنی کمترین تعداد از پاسخگویان نیز بیان کردهاند که مطبوعات بسیار به موقع به دست مردم میرسد.

كمبود خبرهاي توليدي و استفادهي بيشمار از اخبار روابط عمومي هاي سازمانهاي دولتي در مطبوعات، آفتي تازه در مطبوعات محلی یزد است. اين امر، روزنامهنگاران را از حالت نمايندهي مردم، به تريبون سازمانهاي دولتي و مسئولان تبديل ميكند و نقش نظارتي را از آنها ميگيرد. همچنين از نظر تخصصي نيز اين نشريات، ارزش آنچناني نخواهند داشت كه خبرهاي نه چندان تازه و جزئي را انتشار ميدهند.

6/53 درصد معتقدند مطبوعات یزد، زیاد و خیلی زیاد گزارشهای روابط عمومی سازمانهای دولتی را انتشار میدهند.4/30 درصد نیز بیان کردهاند که این میزان تاحدودی است.

مطبوعات به عنوان نماينده مردم و همچنين براي ايفاي رسالت حرفهاي خود و همچنين براي جذب مخاطب، بايد مشكلات مردم را بازتاب دهند. انعكاس مشكلات مردم در مطبوعات محلي یزد: 32 درصد عقیده دارند مطبوعات یزد مشکلات مردم را کم بازتاب میدهند. 6/28 نیز بیان میکنند که مطبوعات تاحدودی مشکلات مردم را انتشار میدهند.

در موردکیفیت محتواي مطبوعات محلي يزد: تاحدودی با فراوانی1/41، خیلی نامناسب 8/21، نامناسب6/19.

این جوابها ما را قانع میسازد که محتوای این روزنامهها در سطح نامطلوبی قرار دارد و از لحاظ مطالب خواندنی برای خوانندگان نمیتواند مفید باشد.