بیدارشدن موقع سحر رمضان در یزد (3) : وقفیات و جامعه مدنی

دکتر علیرضا آیت اللهی

یزدفردا "بیائید ساده با یكدیگر بررسی كنیم . وقتی مردمی خود به خود در طول تاریخ در قالب یك ایل ، یك روستا یا یك شهر گرد یكدیگر در می آیند و بیشتر بر اساس اعتقادات و سننشان به زندگی می پردازند آن ها را « اجتماع » و مورد مطالعه در انسان شناسی یا مردم شناسی می بینیم . وقتی سازمان یافته تر بوده براساس منطق و قوانین و مقررات زندگی می كنند آن ها را « جامعه » و محل مطالعه شان را در جامعه شناسی می دانیم ؛و این جامعه معمولا" بنیانش بر « جامعه مدنی » است ، كه در غرب نسبتا" مفهوم دیگری دارد و در ایران غالبا" بر اصول اسلامی استوار است .

« وقف » ، سازمان ایجاد كننده وقف ، و منطق و مقررات و مدیریت اجرائی وقف در زمره بارزترین صورت های جامعه مدنی اسلامی میباشند .به عنوان مثال در یك ایل یا حتی یك شهر صنعتی بزرگ ممكن است یكی یا گروهی بر حسب عادت و سنٌت شب های ماه مبارك به مناجات بپردازند : مردم شناسی . ممكن است مسجدی ساخته شود و در آن مسجدكه براساس دین مبین اسلام عمل می كند ، همچنان كه یك مؤذن ، یكنفر هم به مناجات سحری بپردازد : جامعه شناسی . حال وقتی مسجدی می سازیم و مناجات كننده ای برای آن لازم می بینیم و تعیین می كنیم و برای دستمزد وی هم وقفیاتی قائل می شویم و برای وقفیات هم متولیئی انتخاب می كنیم و نهایتا" به یك سازمان یافتگی خاص برخاسته ازگروهی از مردم می رسیم « جامعه مدنی » را مطرح كرده ئیم ؛ و نهایتا" ممكن است میزان اشتراك ازاین هم بیشتر بوده باشد : گروهی گرد آمده مسجد راساخته باشند ، همین گروه یا گروهی دیگر مناجات كننده را انتخاب كرده باشند ؛ دستمرد وی را سالانه به صورت گروهی بپردازند ، و...

مطالعه بفرمائید ...

بوق حمام

حمام می تواند حاصل وقفیات یا یك مشاركت جمعی سازمان یافته و به اصطلاح جامعه مدنی باشد . در غرب تا همین حدود صدسال قبل حمام مجهز عمومی وجود نداشته است ؛ یا به ندرت وجود داشته است . حمام عمومی ئی كه ما داشته و داریم بیشتر ناشی از احكام اسلامی و ضرورت اجرای آن ها از جمله غسل واجب قبل از سحر گاه ماه مبارك است . پس حمام میبایست از سحرگاه برای پذیرش مشتریان آماده بوده باشد . حمام های قدیمی یزد آماده بودن حمام برای پذیرش مشتری را توسط یك بوق اعلام می كرده اند . بنابر این صدای این بوق نیز خواه ناخواه وسیله ای برای بیدار كردن مردم در سحر بوده است .

بوق حمام گویا از زمان حكومت پهلوی اول ممنوع شده است . امٌا بوق ها تا سالهائی مدید پابرجابودند . در بهار 1336 بوق حمام امامزاده جعفر را ( كه به بانوان اختصاص داشت ) یكی از دست اندكارانش برای ما تعدادی از دانش آموزان به صدا در آورد و بنابر این تا آن زمان هنوز وجود داشت...

گویا در حوالی سال 1320 بعضی از كارخانه ها هم سعی به بصدا در آوردن بوق خود موقع سحر شده اند كه تجربه نا موفقی بوده است ؛ همانطور كه مردم از صدای ساعت بزرگ شماطه ای ، نظیر ساعت های كلیساها در غرب نیز استقبال نكرده اند .

ناقاره در یزد گویا همیشه حالتی حكومتی و دولتی داشته است كه در بخش بعدی خواهد آمد ؛ یعنی در بخش سازمان های مدرن دولتی و بیدارشدن موقع سحر .

یزدفردا