مهریز:

شهرستان مهریز با وسعت 6717 كیلومتر مربع در جنوب و جنوب غربی استان یزد واقع گردیده است. این شهرستان دارای یك بخش مركزی و پنج دهستان می باشد. تاریخ بنای مهریز و اطراف آن مربوط به پیش از اسلام است. بنای مهریز را به مهرنگار دختر انوشیروان نسبت داده اند. آب و هواي شهرستان معتدل و بياباني بوده و از يك بخش مركزي و پنج دهستان تشكيل شده است. اين شهر به علت دارا بودن مواهب طبيعي به «باغ شهر يزد» ‌معروف شده است.

درباره مهریز:

جغرافيا و اقليم:

شهرستان مهريز در 30 كيلومتري جنوب شهريزد، و در همسايگي تفت، بافق، ابركوه و خاتم قراردارد و ادامه ارتفاعات شيركوه در بخش غربي اين شهرستان موجب تشكيل سفره هاي

غني آب زيرزميني و تعديل هواي آن نسبت به ديگر نقاط استان يزد شده است. اين شهرستان داراي يك بخش مركزي و پنج دهستان به اسامي: ارنان، بهادران، تنگ چنار، ميانكوه و خورميز است. اين شهرستان با شرايط خاص جغرافيايي موقعيت طبيعي (دارابودن سراب ها، قله هاي برف گير و آب و هواي معتدل كوهستاني) در حاشيه كوير، از مهريز گذشته براي كاروانهاي تجاري و افواج نظامي (يزد - فارس و يزد - شرق ايران) شاهرايي حياتي ساخته است و هم اكنون نيز با قابليتهاي تفريحي - گردشگري از جمله چشمه پرآب و زيباي غربال بيز، منطقه تفريحي كوه ريگ و آثار باشكوه تاريخي خشتي و غيره... همواره پذيراي خيل كثيري از گردشگران داخلي و خارجي ميباشد.
شهرستان مهريز با داشتن آب و هواي مناسب شرايط بسيار خوبي را براي كشت انواع محصولات باغي و زراعي از قبيل : پسته، گردو، بادام، انجير، آلو، زردآلو، گندم و جو فراهم آورده است ضمن اينكه اين شهرستان يكي از مهمترين مراكز كشت پسته با بيشترين ميزان در استان تلقي ميشود.

وضعيت اجتماعي:

اين شهرستان با وسعت 6717 كيلومتر مربع، بر طبق آمار سال 85 داراي جمعيت معادل ۴۴۳۹۱ نفر بوده است. از شمال به شهرستان يزد، از جنوب به استان كرمان و فارس و از شرق به قسمتي از استان كرمان و از غرب به بخش مركزي نفت و استان فارس محدود مي‌شود. مركز اين شهرستان، شهر مهريز است كه در 35 كيلومتري جنوب شهر يزد قرار دارد.
به دليل حاصل‌خيزي اراضي اين شهرستان، بيشتر مردم اين منطقه به كار كشاورزي اشتغال دارند. يكي از چشمه‌هاي پر آبي كه بخش عمده آب كشاورزي منطقه مهريز و يزد را تأمين مي‌كند، چشمه زيبا و تماشايي «غربالبيز» در نزديكي روستاي «مذوار» است. مردم اين منطقه در كنار كشاورزي و دام‌داري به صنايع دستي نيز اشتغال دارند. از مهم‌ترين صنايع دستي اين شهرستان مي توان از قالي بافي نام برد. نقشه‌هاي اصيل فرش مهريز با طرح‌هاي يزد و كرمان بافته و به بازار عرضه مي شود. از ديگر صنايع دستي اين شهرستان مي توان آهنگري، سريشم، گيوه بافي، سبدبافي و چاقوسازي را نام برد.

سوابق و پيشينه تاريخي:

وجود بناهاي باشكوه اقتصادي (كاروانسراها، باغ ها و...) سياسي– نظامي (عمارات اربابي، قلاع روستايي عظيم و...) مذهبي (مساجد، قدمگاه ها، حسينيه ها و...) تدافعي - ديده باني (برج هاي ديده باني) و سازه هاي عظيم خشتي - آجري زيادي كه درسطح اين شهرستان پراكنده اند، خود گواهي است بر عمران و آباداني اين منطقه در گذشته. متون تاريخي و نسخ خطي، بناي شهر مهريز را كه هسته اوليه آن مهرپادين ميباشد، به «مهرنگار» - دختر انوشيروان ساساني- نسبت مي دهند. اما آنچه مهم است با توجه به نقش نگاره هايي كه بر سنگهاي كوه ارنان منقش شده است اين شهر قدمتي بيش از 5 هزار سال دارد و نيز پديدار شدن آثار كهن، با معماري عالي توسط كاوشگران بيانگر اين ادعاست. وجود بناهاي تاريخي كه سير تحول و دوره هاي معماري را در اين شهرستان معرفي مي كند، همه و همه دالّ بر غناي فرهنگي و پيشينه آباد تاريخي اين منطقه است (بناهاي باستاني محوطه غربال بيز اشكاني، قلعه خورميز ساساني، قلّاع و كاروانسراهاي دوره هاي مختلف معماري اسلامي).

وجه تسميه:

مهريز نام شهر مشخصي نيست، بلكه عنوان ناحيه‌اي است شامل مجموعه‌اي از روستاهايي كه نام قديم آن‌ها مهريجود بوده و به مهرنگار دختر انوشيروان نسبت داده شده است. اما تا

قبل از 1318 وجه تسميه مهريز دقيقاً مشخص نبود. مهريز در حدود 16 قرن قبل (در زمان حكومت ساسانيان) ناحيه‌اي طبيعي در جنوب دشت يزد و دامنه جنوب شرقي شيركوه بوده و قنات‌هايي از آن سرچشمه مي‌گرفتند كه در مواردي پس از طي يك مسافت 40 كيلومتري به مظهر خود مي‌رسيدند. اما «مهرنگار/خانم» دختر انوشيروان دستور مي‌دهد قنات‌هايي در منطقه احداث شوند كه با طي مسير كمتري به مظهر خود برسند. پس از آنكه اين قنات‌ها موجبات آباداني قصبه يا ناحيه مربوطه را فراهم آوردند، فرمانبرداران شاهزاده خانم، آبادي جديد را «مهرگرد» ناميدند. عنوان مهرگرد در گذشت زمان به «مهريجرد» تبديل شد و امروزه مهريز خوانده مي‌شود.

نام مکان تاریخی	مسجد جامع مهریز
آدرس	مهریز
توضیحات	الف: مسجد جامع بغداد آباد مربوط به قرن دهم هجری است که در سالهای اخیر مرمت شده است. دو کتیبه قدیمی در ورودی مسجد و چهار قطعه کاشی ساخت قرن هشتم با خطوط مهندسی ساده و زمینه آبی نصب شده بر دیوار محراب شبستان به اندازه 37*37 سانتیمتر برای بازدیدکنندگان جلب توجه میکند. ب: مسجد جامع مهر پادین که از بناهای سده هشتم هجری قمری است دارای گنبد، ایوان، شبستان و منار است. منار آن بر سردر مسجد ساخته شده و با کتیبه ای از کاشی و معرق تزئین شده است. نوشته کتیبه میرساند که مسجد در اوایل سده هشت هجری قمری توسط محفوظ بن محمد ساخته شده است.

نام مکان تاریخی	رباط زین الدین
آدرس	مهریز
توضیحات	رباط و چاپارخانه در مقیاس کوچکتر از کاروانسراها میباشد. این رباط در حاشیه محور راه یزد به کرمان واقع شده است و از سبک معماری دوران صفوی برخوردار است. کاروانسرا از طرحی مدور که 5 برج پیوسته آنرا محافظت میکنند ساختمان بنا آجری و با کیفیت خوبی اجرا شده است، اتاقها، صفه های استراحت مسافران، شاهنشین، شتر خان و بادگیر فضای داخلی کاروانسرا را تشکیل میدهند. در طراحی معماری فضاهای رباط زین الدین، اعداد یک، پنج و دوازده مخلوط شده است. اعدادی که در مذهب شیعه از احترام و تقدیس بالایی برخوردارند. بنای مذکور در حال تبدیل شدن به مهمانسرای سنتی می باشد.

نام مکان تاریخی	برج آب انبار خورمیز
آدرس	مهریز، روستای خورمیز
توضیحات	زمان احداث دوران صفویه

نام مکان تاریخی	کاروانسرای سر یزد
آدرس	مهریز، سر یزد
توضیحات	احداث اواخر صفویه ساختمانی است آجری با سردری دارای شاه نشین حیاتی نسبتاً کوچک و اصطبل سر پوشیده در ضلع جنوبی حیاط.

نام مکان تاریخی	قلعه خورمیز
آدرس	مهریز، روستای خورمیز
توضیحات	این بنا مربوط به دوره ساسانیان میباشد و توسط شاه هرمز بن نوشیروان بنا شده است و تا یک صد سال اخیر نیز مورد استفاده قرار میگرفته است.

نام مکان تاریخی	زیارتگاه نارکی (پیر نارکی)
آدرس	مهریز
توضیحات	این زیارتگاه در کوه نارکی مهریز قرار دارد. بنا به اعتقاد برخی از زرتشتیان محل غیبت زر بانو شاهزاده یزدی میباشد. وی عروس پادشاه پارس بود که پس از ورود لشکریان اسلام به فارس رهسپار یزد میشود و سر انجام در کوه نارکی غیب میشود. از این رو در این محل که چشمه ای جاری است بنایی ساخته میشود و به عنوان زیارتگاه زرتشتیان مورد استفاده قرار میگیرد.