«نذر» بخش مهمی از مناسک و کنش‌های دینی است که مستلزم نوعی مراوده با خداوند در جهت ساماندهی و برآورده شدن حاجات انسان مؤمن است و یکی از مهم‌ترین رسوم در فرهنگ عزاداری در ماه‌های محرم و صفر به شمار می‌رود.

«نذر» در لغت به معنای واجب کردن چیزی برای خود به ازای قبولی حاجت است و در میان ادیان مختلف قدمتی طولانی و پر رمز و راز دارد.

هر چند «نذر» به ‌ویژه در سنت‌های مسیحی و اسلامی خیلی حائز اهمیت بوده است ولی از بین همه ادیان جهان در تعالیم اسلام با وضوح بیشتر ملاحظه می‌شود و کنشی داوطلبانه است که از دامنه، تنوع و کارکردهای فراوانی برخوردار است؛ به طوری که بر بخش زیادی از زندگی دنیوی و معنوی مسلمانان معتقد تأثیر گذاشته است.

اما این کنش‌های داوطلبانه در شهرها و مناطق مختلف با فرهنگ، آداب و رسوم و جغرافیای مردم عجین شده و یادآور فرهنگ رفتاری مردم آن دیار است. مثلاً یکی از مهم‌ترین نذورات محرم و صفر در بین یزدی‌ها پخت و توزیع «آش گندم» است چرا که قصه‌ی «آش گندم»، قصه‌ی‌ عرفان و زندگی تهی‌دستان در کویر است.

عطر چوب سوخته، هیزم شعله‌ور، بوی دود و آش گندم را در روزهای ایام محرم و صفر در کوچه‌های یزد می‌توان استشمام کرد.

«آش گندم» که به‌ طور سنتی روی هیزم پخته می‌شود، آش نذری مرسوم در این روزهاست که به نام‌ «آش حسینی» هم معروف است و اغلب با گوشت شتر، گوسفند یا گاوی پخته می‌شود که پای نخل بزرگ و نمادین کویر، قربانی کرده‌اند.

«آش گندم» یکی از آن غذاهایی است که باعث گرد هم جمع شدن آدم‌های روستا و شهر در کنار هم می‌شود. معمول است که از چند روز قبل اجاق‌های طبخ آش علم می‌شود تا مردم خبردار شوند و برای کمک بیایند.

این‌ آش را براساس سنت، معمولاً غروب بار می‌گذارند و نیمه‌های شب جا می‌افتد و قبل از سر زدن سپیده، میان مردم توزیع می‌شود یا چنان که اشاره شد، پای نخل و مراسم عزاداری توزیعش کنند؛ گویی قوتی است تا عزاداران توان اجرای مناسک سوگواری را داشته باشند.

«حسین دهقان منشادی» مسئول کمیته گردشگری خوراک اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد درباره دیگر نذرهای مرسوم یزدیها در این ایام می‌گوید: انجام مراسم و نذر خوراکی‌های متعدد در ماه‌های محرم و صفر مرسوم است که ریشه در اعتقادات باستانی ایرانیان دارد.

وی یکی دیگر از نذورات این ایام که هنوز هم در یزد رایج است را «آبگوشت» ذکر و اظهار می‎کند: در قدیم حتی «آبگوشت» که غذای ملی ما ایرانیان محسوب می‌شود و امروزه مقبولیت سابق را ندارد، عمدتاً به ‌واسطه سبک زندگی و مواد اولیه در دسترس، در صدر لیست غذایی هفتگی قرار داشت و لذا برای مراسم‎هایی همچون عزادای محرم و صفر نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

دهقان منشادی سومین نذر مهم و رایج یزدی‌ها در ایام عزاداری امام حسین(ع) را «قهوه امام حسینی»، «قهوه مراسم پُرسه» یا «قهوه یزدی» نام می‎برد و تصریح می‎کند: شیوه طبخ این نوع قهوه در یزد که برای تسلی خاطر بازماندگان و عزاداران تهیه می‌شود، به ثبت آثار ناملموس ملی رسیده است.

وی با بیان این که طبع سرد قهوه، با هل و گلاب معتدل شده و نوشیدنی گوارایی را به‌وجود آورده است، اضافه می‎کند: اگر به دنبال چشیدن طعم قهوه «امام حسینی اصیل» در یزد هستید، یکی از مکان هایی که برای نذر قهوه این ایام معروف است، «خانه امام حسینی» واقع در محله بازار نو است.

وی در ادامه با اشاره به این که نذرها جزء ساختارهای بنیادین دین ما نیستند بلکه در طی تاریخ ایجاد شده و رواج یافته‌ و به الگویی مسلط تبدیل شده‌اند که البته نیز کارکردهای خود را هم داشته‌اند، می‎گوید: خود عمل نذر کردن و مشارکت در آن و حتی مشارکت در نذر دیگران به تقویت و بازتولید ایمان مومنان کمک می‌‎کند، پس همچنان تداوم خواهد یافت.

فرهنگ و خرده و فرهنگ‌ها همواره در حال تغییر هستند و این امر اجتناب ناپذیر است اما شالوده فرهنگی و اجتماعی یزدی‌ها همچنان ریشه در اعتقادات مذهبی مرمان این دیار دارد و نسل جدید نیز کم و بیش پایبند به این اصول هستند.

البته «یزد»، حسینیه ایران است و همگان خود را به رعایت این اصول مقید می‌دانند و تاکنون هم در حفظ این ارزش ها موفق بوده‌ است.

• نویسنده : یزدفردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا