معجون سردرگمی و هزینه در شهرداری ها

ممیزی شهر، GIS Ready نمودن نقشه ها، ساماندهی بایگانی و نرم افزار اتوماسیون شهرسازی و نوسازی 

مقدمه :

اگر تاریخ دهه های گذشته را در پس زمینه ذهن خود حفظ کنیم و به بررسی وضعیت ساخت و سازها و مدیریت سطح شهر های خود نگاه کنیم لایه های متمایز زیر را خواهیم دید :

الف) بروز انقلاب اسلامی و تغییر نظام کشور از سلطنتی به جمهوری اسلامی و تغییر نظام اداری کشور که سبب ساز وقفه در امور شهری شد

ب) بلافاصله پس از آن جنگی که بر کشور تحمیل گردید و ناخواسته تمام سمت و سوی مدیریتی و مالی کشور را تغییر داد و امور شهر سازی و نوسازی شهری را مختل نمود

پ ) تغییری که در مفهوم شهر و شهر نامیده شدن روستا ها داده شد

ت) تغییری که در نحوه اداره شهرداریها و تشکیل شوراهای شهر و انتصاب شهرداران از سوی شوراها صورت گفت و سبب شد تا مدتی اوضاع مدیریتی دچار تغییر شده و همین امر حتی ( نمونه نادر ) در بعضی شهرها به " نهضت تغییر شهردار " بدل شده است

همه اینها سبب شده تا ساختار های مختلف شهری و شهرسازی در همه شهرهای کشور بر هم خورده و اوضاع به معنی واقعی کلمه شکلی نابسامان بخود بگیرد. تنها در حدود 10 تا 15 سال گذشته که مشکلات عمده کشور مرتفع شده و کشور از ثبات نسبی برخوردار گردیده است، تلاش شده تا شهرها تحت کنترل قرار گرفته و به عبارتی " مدیریت " گردند.

به هیچ عنوان کسی نمی تواند ادعا کند که با وجود مشکلات بر شمرده فوق ، نظام شهری و شهرسازی ما تنها در طول یک دهه سامان دهی شده و نظام گرفته باشد.

در ادامه این مقاله سعی می کنیم تا اوضاع و احوال شهر های کشور را از دیدگاه خاص نویسنده مورد بررسی قرار داده ، ضمن تحلیل خاص مشکلات ، راهکارها و پیشنهادات خاص خود را نیز مطرح گردد.

شهرهای سنتی سازی :

شاید بتوان ادعا کرد که بیش از 90 درصد از شهرهای کشور ما از روستا و ده به بخش و شهر و سپس کلان شهر تبدیل گردیده اند. به این ترتیب بافتهای شهری را ملاکان، بناهای سنتی ساز، بنگاهیان و دلالان با تفکیک زمینها و باغهای کشاورزی بر اساس بیشترین منفعت شکل داده اند و همین تصمیم گیریها بخشهای سنتی و بافتهای بومی شهر های ما را بوجود آورده است.

هنوز در بسیاری از شهرهای ما بخشهائی از شهر به صورت باغها و کشتزارها حفظ شده و تقریبا تغییری در ساختار آن داده نشده است. در این بافتها آنچه بعنوان معبر خوانده می شود مسیری است که شیب روان شدن آب و عرض جوی آب بوجود آورده و بیشتر می توان این معابر را

" معابر مال رو " خواند.

بخش دیگری از ساختار شهری نیز میراث دار زمینهای مزروعی بوده که در تقسیم ارث و میراث های مختلف، از هر نوع شکل و ساختار هندسی خارج شده و اشکال و تقسیم بندی های کاملا غیر هندسی بخود گرفته اند و اکنون بخشی از شهر محسوب می شوند بعنوان نمونه از این دست را می توان "کوچه های آشتی کنان" با عرض کمتر از یک متر، یا املاک دارای فرمهای "غیر هندسی" نام برد

ساماندهی و مکانیزاسیون اینگونه شهر ها مانند یک کلاف سر در گم بوده و سبب آشفته شدن خواب همه کسانی که درگیر هستند خواهد بود.

شهرهای مهندسی ساز :

در چند سال گذشته یکی از راهکارهائی که برای کنترل ساخت و سازها و مهندسی ساز نمودن شهرها، و در واقع پاسخگوئی به نیاز های مسکن اقشار مختلف کشور ، در دستور کار قرار داده شده ، شهرسازی بوده است. این موارد بیشتر در حاشیه کلان شهرها ضرورت داشته و اتفاق افتاده است. در این روش جدید شهرها تماما" بر پایه اصول مهندسی و با معماری و شهرسازی " نسبتا " روزآمد ساخته شده اند.

در هنگام برخورد با اینگونه شهرها مشاهده می شود که تمام شهر از ساختار و نظام بسیار قابل قبولی برخوردار بوده و تقریبا تا 90 درصد از سازمان و نظم ساخت و ساز برخوردار می باشند.

در اینگونه شهرها :

تمام املاک و معابر کاملا مشخص و دارای پرونده و شناسه های صحیح هویتی هستند

تمام ساخت و سازها و معابر دارای نقشه کاغذی و دیجیتال هستند

تمام اراضی و ساختمانها دارای پرونده های منظم و ساختار بایگانی مشخص و قابل قبول هستند

تغییرات در ابعاد ، کاربری و غیره هر ملک روز آمد بوده و در نقشه ها وپرونده های مربوطه منعکس شده است

بنا بر این اینگونه شهرها آماده ساماندهی شدن و تجهیز شدن به سیستم اتوماسیون جامع شهرسازی و نوسازی با نقشه های GIS و لایه های شهرسازی می باشند.

بافتهای سنتی :

منظور از بافتهای سنتی آن بخشی از بافت شهری است که شامل کوچه های باریک، خانه های ساخته شده بدون نظارت و مانند آن بوده و معمولا حاوی بخشهای باستانی و تاریخی نیز گردیده که کمتر کسی اجازه تغییر و تخریب و نوسازی آنها را دارد و ریشه در همان روستاها و تاریخ شهر و کشور دارند.

وجود این بافتها در اغلب شهرها شکل دهنده بخشی از مشکلات شهرداری و در نتیجه مشکلات شهرسازی و نوسازی می باشند. حتی مشکلاتی مانند احتمال بروز زلزله و بلایای طبیعی و غیر قابل اجتناب نیز نتوانسته است این مشکلات را مرتفع نماید و تنها راهکارهای استحکام بخشی و امن سازی برای این سازه ها در نظر گرفته شده است. فلذا نمی توان امید داشت تا در آینده نیز این بافتها اصلاح شوند. بنابراین منطقی است که این مناطق را به همین صورت قبول نموده و ضمن اعمال نظارت بر هرگونه دخل و تصرف و ساخت و ساز جدید، آنها را با بکارگیری روشهای مدیریتی نوین و IT شناسائی و مدیریت نمود.

باغات و کشتزارها با معابر " مال رو " :

این بخش از حقیقت ساختارهای شهری را که بطور متعارف همیشه دستخوش تغییر هستند و ساختار کنونی آنها نیز از شمول هر نوع قانون و منطق مورد پذیرش سیستماتیک معاف می باشند چگونه باید ساماندهی نمود؟

دیده شده اند مدیرانی که تلاش کرده و می کنند (چند شهر در استان یزد) تا اطلاعات این بافتها را با روشهائی مانند بکار گیری نقشه هوائی، نقشه های ماهواره ای ، نقطه برداری توسط دستگاههای GPS ، نقشه برداری زمینی و مانند آن ، بدست آورند.

بکارگیری نقشه های هوائی یا تصاویر ماهواره ای که در6 ماه اول سال تهیه شده باشند، به دلیل وجود درختان و سبزه و جلوگیری از مشخص نمودن دیوارها و بند کرتها ، عمدتا جوابگو نمی باشند در نتیجه باید تصاویر در فصل زمستان تهیه شده باشند.

پیمایش زمینی و نقشه برداری توسط دوربین نیز ورود به ورطه دیگری است که شامل مشکلاتی مانند درگیری با نیروی انسانی، ضعف دقت عملکرد نیروی انسانی، پائین بودن بهره وری نیروی انسانی، و صرف هزینه و زمان زیاد از منابع محدود شهرداری می گردد

دست آخر آنکه ، بر فرض که با تلاش بسیار به اطلاعاتی نسبتا صحیح از بافت باغی و کشاورزی دست پیدا کنیم. شاید در همان زمان که کار ما به اتمام رسیده است اگر به ابتدای حوزه کاری مراجعه کنیم شاهد آن باشیم که با مجوز یا بدون مجوز، تقسیم بندی و تغییرات شروع شده و وضعیت واقعی امروز با آنجه ما بر روی سیستم ارائه می کنیم متفاوت باشد، و بجای آنکه خستگی از تن برنامه ریزان به در رود، مورد بازخواست نیز قرار گیرند. در این حال آنچه بر باد رفته است بودجه شهر و شهرداری بوده است. جالب آنکه این گروه از شهرداران نظرات کارشناسی را نشنیده گرفته به دلیل ناآگاهی، جوانی و خامی، خود رای بودن، یا خدای نکرده منافع احتمالی ضمن هدر دادن زمان با ارزش، هر روز به دنبال راه حل جدیدی هستند تا بتوانند آنچه خود گفته اند را اجرا کنند. در این میان نیز کسانی که مسئول نظارت و کنترل عملکرد شهرداریها و شهرداران استان (در استانداری) هستند نیز یا خود از درک حقایق معاف هستند یا باز هم خدای ناکرده ریزه خوار سفره ای مذموم شده اند. زیرا اصرار بر کارهائی بیهوده می کنند که هیچ دلیلی بر نتیجه بخش بودن یا موثر بودن آن وجود ندارد و همه اینها در حالی است که نظرات کارشناسان و اهل فن کتبا و شفاها به ایشان داده شده است.

بی خبری و انفعال شوراهای اسلامی شهرها نیز موجب تعجب است که یا از آنچه در مجموعه تحت نظارت ایشان می گذرد بی خبر هستند، یا بیش از حد اغماض می کنند یا بر آنها فشار و اعمال نظر حاکم است ویا قانون دست و پای آنها رابسته است و یا هر دلیل دیگری که من نیز از گفتنش بیزار هستم، عدم اعمال نظر و کنترل و درخواست ارائه توضیحات از مجموعه سبب شده که ضمن هدر رفتن زمان ، منابع مالی و انسانی شهرداری ها نیز نابود گردیده و نتیجه ای نیز نصب نگردد. حال آنکه شهرداری مستقیما با رفاه عمومی درگیر و به لحاظ بودجه ای نیز وابسته ترین به مردم و در حقیقت فقیر ترین سازمانی است که در هر شهری وجود دارد چرا که دولت با بی مهری تمام این سازمان را کاملا رها نموده و اولین امتیازی که با سخاوت به آن مرحمت نموده است امتیاز استقلال مالی است.

خلاصه پیشنهاد ها :

چگونه از خیر باغات و مزارع کشاورزی بگذریم :

ممیزی باغات و مزارع کشاورزی و کشتزارها حاصلی بجز اتلاف وقت و هزینه نخواهد داشت. اگر فقط محدوده تمام ناحیه را تنها با استفاده از یک ترسیمگر مشخص نموده و هر نوع تغییر در این ناحیه را تنها پس از تفکیک و شروع ساخت و سازها انجام دهیم بدون شک سود فراوانی نموده ایم. همه اینگونه مناطق را بصورت یکپارچه و یکجا ممیزی نموده و از تقسیم بندی فیزیکی موجود آن تقریبا صرفنظر نموده و فقط مرزبندی های مشخص و محیطی آنها را در سیستم مشخص نمائیم. و تنها زمانیکه ساخت و ساز و نوسازی در آن شروع شد، بر اساس تفکیک صورت گرفته اطلاعات را به سیستم وارد نمائیم.

چگونه زمینهای بلاتکلیف در سطح شهر را شناسائی کنیم :

تمام زمینهای بلاتکلیفی که در بین ساختمانها و لابلای صنوف و مغازه ها یا آپارتمانها وجود دارد و احتمالا حتی امکان تفکیک ملک و تعیین مالک آن نیز وجود ندارد و مشخص نیست در مشکلات ارث و میراث بلاتکلیف مانده یا دارای سند و مالک می باشد، را یکپارچه قلمداد نموده و بصورت یک زمین بایر با آن برخورد گردد تا زمانیکه کار ساخت و ساز در آن شروع شده و مشخص شود نوع تقسیم بندی آن به چه صورت شده و مالک و مالکین احتمالی چه تصمیمی برای آن گرفته اند. در این حالت شهرداری می تواند تغییر داده شده را تایید، ساخت را نظارت و آنگاه اطلاعات واقعی و با احتمال کمترین تغییر را در سیستم درج نماید و سیستم خود را روزآمد کند.

کدام اصلی تر است : انتخاب سیستم یا انجام 3 فاز ممیزی، GIS و ساماندهی :

خیلی ها ابتدا اقدام به تهیه نقشه های GIS نموده یا اول ممیزی می کنند. دیجیتال نمودن بایگانی ها نیز کاری است که می توان بصورت جزیره ای انجام داد. اما نکته ای که اغلب فراموش می شود آنست که این اطلاعات مواد خامی هستند که بعدا باید بعنوان خوراک توسط ابزاری به نام سیستم جامع اتوماسیون شهرسازی و نوسازی بکار گرفته شده و در مدیریت و مکانیزه نمودن شهرسازی و نوسازی به کمک شهر و شهرداری بیایند. انجام جزیره ای هر کدام از آنها بدون دانستن قوانین مورد نیاز نرم افزار سبب می شود تمام زمان و بودجه صرف شده دود هوا شود.

ابتدا باید نرم افزار انتخاب گردد. آنگاه بر اساس این انتخاب و با مشورت و راهنمائی تهیه کنندگان نرم افزار و تعیین استاندارد های لازم می توان اقدام به انجام ممیزی، تهیه نقشه و ساماندهی بایگانی نمود. به این ترتیب تمام 3 فرایند دیگر در سامانه نرم افزاری بهم پیوسته و یک سیستم کامل را شکل خواهند داد.

کدام کار مقدم است :

روال عادی و سنتی انجام کار تا کنون به شرح ذیل بوده است :

1- ممیزی املاک و معابر سطح شهر

2- تهیه نقشه های GIS و لایه های شهرسازی

3- ساماندهی بایگانی و دیجیتال نمودن پرونده ها

4- و در این بین ها نیز انتخاب و راه اندازی سامانه نرم افزاری

این روال در سنوات گذشت رعایت شده است و می توانید نتایج آنرا در شهرهای مختلف مشاهده کنید

تقریبا بصورت جدی می توان گفت در هیچ شهری نتیجه مطلوب گرفته نشده است.

بخشی از مشکلات عدم موفقیت به مسائل اداری، مالی ، فرهنگی و غیره بر می گردد اما بخش دیگری نیز ناشی از عدم رعایت ترتیب صحیح و یا به عبارت بهتر صحیح نبودن ترتیب اجرای هر کدام از این فرایندها می باشد

اینکه به چه دلیل چنین ترتیبی انتخاب شده و اغلب این ترتیب رعایت شده است ، مهم نیست بلکه مهم آنست که این ترتیب تا کنون نتیجه بخش نبوده است.

در روش جدید چنین پیشنهاد می گردد :

1- ممیزی اکسپرس شهر

2- تهیه نقشه های GIS و لایه های شهرسازی به کمک تصاویر هوائی و ماهواره ای

3- ساماندهی بایگانی و دیجیتال نمودن پرونده ها به روش صحیح

4- ممیزی لکه ای و موضعی نواحی خاص سطح شهر با فرمها و روشهای صحیح

نتیجه گیری :

بدون شک صرف منابع انسانی ، مالی و زمانی شهر و شهرداری برای کاری که تا کنون نتوانسته است نتیجه بخش و قابل قبول اجرا شود، اصرار بر باطل است.

اصرار بر ممیزی بخشهائی از شهر که وضعیت مشخصی ندارند یا ساختار مشخصی ندارند، توجیه پذیر نیست

بنابر این پیشنهاد می شود تا ضمن اصلاح روشهای کاری و روال و ترتیب انجام کار، از تجربیات گذشته درس گرفته و روشهای جدیدی که مبتنی بر اصول علمی و تجربی هستند را پذیرا باشیم.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا