در دنیای رقابتی امروزی، صنایع نمی توانند به تحقیق و توسعه داخلی و متمرکز (نوآوری بسته) دلخوش باشند. مدیریت تحقیق و توسعه سنتی دیگر پاسخگو نیست زیرا باید ایده های فراوانی را به سرعت رصد و تجاری کرد. در دیدگاه سنتی، شرکت ها ایده ها را خلق می کنند، توسعه می دهند، می سازند، به بازار می برند، توزیع می کنند، تأمین مالی می کنند و خدمات پس از فروش ارائه می دهند. آنها باید به شدت خودکفا باشند چون نمی توانند به کیفیت و امکان دسترسی به ایده های دیگران اعتماد کنند.
اما شیوه آفرینش ایده های نوین و عرضه آنها به بازار به شدت دگرگون شده است. رقابت بی رحم امروزی به شرکتی که زودتر و بهتر ایده ای خلق کند جایزه نمی دهد؛ جایزه از آن شرکتی است که زودتر و بهتر ایده ای را به بازار برساند. در واقع، ممکن است شرکت سرمایه گذاری زیادی در تحقیق و توسعه داخلی انجام دهد و بهترین و بیشترین ایده ها را تولید کند اما بهره بسیار کمی از آن ببرد زیرا امروزه مدیریت همزمان ابهامات فنی، اقتصادی و بازار اهمیت دارد.
فضای نوآوری باز یک جاده دوطرفه است: از ایده ها و فناوری های دیگران در کسب و کارتان استفاده می کنید و هم زمان به دیگران اجازه می دهید از ایده های بی استفاده شما در کسب و کارشان بهره گیرند. در واقع، خرید و فروش دارایی های فکری روشی نوین برای طراحی مدل های کسب و کار درآمدزا است. این جریان دوطرفه می تواند هزینه های نوآوری و زمان رسیدن ایده به بازار را کاهش دهد و ریسک کار را تقسیم کند.
در دیدگاه نوآوری باز، لازم نیست شرکت ها بهترین و باهوش ترین افراد را استخدام تا بهترین ایده ها را در داخل شرکت تولید کنند. کارکنان دانشی شرکت های بزرگ آنقدر درگیر اهداف کوتاه مدت و نوآوری های تدریجی هستند که نمی توانند سهم زیادی در نوآوری های انقلابی داشته باشند. همچنین خبر بد این است که امروزه جابجایی بالای نیروی کار متخصص بین شرکت ها، دانش فنی بالای آنها را که سرمایه-گذاری بالایی هم برای آن شده به راحتی به شرکت جدید منتقل می کند.
اما جای نگرانی نیست. ایده های فراوانی در زمینه کسب و کار بیرون از شرکت ها وجود دارند. بیشتر وقت ها نوآوری هایی که یک صنعت را دگرگون کرده اند از جاهایی سرچشمه گرفته اند که کسی فکر آن را نمی کرده است. در واقع، بسیاری از شرکت های نوآور را مشاهده می کنیم که هزینه ای صرف پژوهش داخلی نمی کنند، بلکه با بهره گیری از پژوهش های موجود در بیرون از شرکت اما طراحی یک مدل کسب و کار مناسب، به سرعت به شرکت های چند ده میلیاردی تبدیل می شوند.
بسیاری از شرکت ها نگران ورود به فرآیند نوآوری باز هستند زیرا از نشت ایده های شرکت می ترسند. اما خروج ایده از شرکت¬های بزرگ حتما رخ می دهد و چیز بدی هم نیست. مهم این است که شرکت با رعایت اصول مدیریت مالکیت فکری، ایده ها را حفاظت و مدل کسب و کار و فرآیندی طراحی کند تا از آن ایده ها کسب درآمد کند. در این زمینه، قراردادهای فروش امتیاز بهره برداری از فناوری به دیگر شرکت ها، راه اندازی شرکت های زایشی با سهامداری شرکت اصلی (برای تجاری سازی آن فناوری در صنایعی دیگر)، پروژه های پژوهشی بیرونی، خرید و فروش دارایی¬های فکری، و مدل سرمایه¬گذاری خطرپذیر شرکتی از سازوکارهای مهم و تجربه شده هستند. خیلی مواقع، شرکت¬های نوپا که با خروج کارکنان متخصص و دارای ایده از شرکت اصلی تأسیس می شوند، بسیار بسیار مؤثر عمل می کنند. برای مثال، بیشتر دستاوردهای شرکت زیراکس زمانی درآمدزا شدند که کارکنان برجسته آن شرکت را ترک و شرکت هایی مانند اپل و مایکروسافت را بنیان نهادند. نقش سرمایه گذاری خطرپذیر درون و برون شرکتی را نیز باید در این زمینه جدی گرفت. سرمایه گذاران خطرپذیر نقش بی بدیلی در تأمین مالی و رشد نمایی شرکت های نوپا دارند. آنها مهارت بالایی در شناسایی، کاوش و پیش بینی آینده فناوری و اقتصاد بازار شرکت ها دارند.
شرکت های بزرگ در گذار به نوآوری باز باید منشأ ایده های مهم در گذشته، حال و آینده در زمینه صنعت خود را بررسی کنند، مدل کسب و کار شرکت های نوپا در صنعت خود را تحلیل کنند، با خواسته ها و انتظارات سرمایه گذاران به ویژه از نوع خطرپذیر در آن صنعت آشنا شوند، و مدل های همکاری گسترده با دانشگاه ها و پارک های علم و فناوری به عنوان منابع ارزشمند برای اجرای نوآوری باز طراحی و به اجرا گذارند.
حضور انبوهی از نخبگان در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی، و شرکت های فناور در پارک های علم و فناوری فرصتی استثنایی است تا نتیجه فعالیت های تحقیق و توسعه در شرکت ها و صنایع چندین و چند برابر شود. اساتید دانشگاه در قالب فرصت های مطالعاتی در صنعت و طرح های پژوهشی، انبوهی از نو فارغ التحصیلان و دانشجویان در مقاطع کارشناسی و تحصیلات تکمیلی در قالب کارآموزی و کارورزی، و پروژه ها و پایان نامه ها، و چند هزار شرکت فناور و دانش بنیان مستقر در پارک های علم و فناوری در قالب دانش فنی، محصولات و خدمات فناورانه، فرصتی بی نظیر برای ایجاد یک جهش و تحول اساسی در شرکت های بزرگ محسوب می¬شوند. مهم این است که باید مدل ها و ساختارهایی طراحی کرد که تمام منابع ارزشمند فوق را به صورت هم افزا و در جای صحیح خود در خدمت نوآوری باز قرار دهد.
دنیا ساختارهایی مانند مراکز نوآوری و فضاهای کار اشتراکی جوار صنعت، و نیز استارتاپ استودیوها و شتابدهنده های شرکتی را در این زمینه معرفی کرده است. آنها به عنوان ساختارهایی ارزشمند برای بهره گیری حداکثری از فرصت های موجود در دانشگاه ها و پارک های علم و فناوری در تمام زنجیره ارزش شرکت های بزرگ از خلق ایده ها تا تجاری سازی آنها محسوب می شوند. این ساختارها کمک می کنند تا صنایع بتوانند از ایده های بیرونی در درون کسب و کارشان، و بالعکس از ایده های درونی در بیرون کسب و کارشان استفاده کنند و دریایی از فرصت برای خود بیافرینند.
در انتها باید گفت، در بلندمدت شرکت های تندآموز، شرکت های توانمند اما دیرآموز را پشت سر خواهند گذاشت. جامعه ای که مهد چنین شرکت هایی باشد، آینده ای روشن و پررونق برای شهروندان خود رقم خواهد زد.

• نویسنده : دکتر محمد مهدی لطفی رئیس پارک علم و فناوری یزد
• منبع خبر : خبرگزاری فردا