یزدفردا - ناصر حیدرزاده "در این نوشتار ، باید یاد آور شوم ، که بنده حقیر ، مور دانه بر چینی هستم، که از خرمن علم و تلاش چندین و چند ساله استادان بزرگوارم ، 1- جناب استاد اعظم آقای ایرج افشار  2- استاد نجیب و بنده نواز جناب اکبر قلمسیاه، که جسارت بنده را عفو و اجازه به رونویسی ، از روی تحقیقات خود ، که با رنج ومشقت ، از لابلای اوراق تاریخ و اسناد یزد ،که عصاره اش را بیرون کشیده اند، تشکر و قدردانی وافر داشته باشم.
وبرای استاد بزرگ آقای افشار، دعای خیر و رفع کسالت و دوام عمر داشته و دارم.

1- حدود سال 400 قمری ، مدرسه شیخ الاسلام اعظم ...یوسف یزدی ، در داخل شهرستان فهادان احداث گردید. 1000 سال
2- قبه ابو یعقوب و ابو اسحق دوازده امام ، در سال 429 قمری بنا گردید . فهادان 1000 سال.
3- مدرسه فخریه - به سال 520 قمری کتابخانه مدرسه فخریه ،تاُ سیس گردید. ... . 900 سال قبل.
4- کیا شجاع ،در محله سر ریگ طرح مدرسه و کتابخانه ای ،عالی در حدود سال 520 قمری انداخت. 900 سال قبل.
5- ایجاد مدرسهُ دو مناره ، توسط ابو جعفر علاء الدوله گرشاسب است ، که در سال 523 قمری ، آنرا به اتمام رسانید . خود او نیز به پاس احترام ، همانجا مدفون گردید. حدود 900 سال پیش .
6- در سال 590 هجری ،اتابک سام در مدرسه خود ساخته دفن گردید . حدود 850 سال قبل ، مدرسه اش احداث شده باشد.
7- در بین سنه 604 الی 615 ، بنای مدرسهُ ورداندوز،به اتمام رسید. قریب 810 سال قبل.
8- به سال 610 قمری ، معزالدین کیکاووس ،مدرسهُ نیکوئی ،در وسط شهر بنا ساخت . حدود 810 سال پیش.
9- بنای مدرسه حول وحوش 623 الی 626 قمری ، توسط سلطان قطب الدین. قریب 800 سال قبل. مدرسه صفوتیه .
10 بنای مدرسه و کتابخانه ،در خارج شهر واقع در سر ریگ به سال 624 قمری توسط امیر غیاث الدین علی . حدوداُ 800 سال قبل.
11- بنای مدرسهُ عالی، جنب مدرسه رکنیه به سال 626 قمری توسط سلطان محمود شاه. قریب 800 سال پیش.
12- به سال 631 قمری ،بنای مدرسه ضیائیه ،توسط مولانا ضیاءالدین حسین رضی بن شرف الدین علی بنا شد. قریب 800 سال
13- مدرسه شیخ احمد فهادان ، حدود سال 700قمری ، بنا گردید. قریباُ 700 و اندی ،سال قبل.
14- مدرسه شهاب الدین قاسم ،به سال 701 قمری افتتاح گردید. قریب700 سال
15- تاُ سیس مدرسه حافظیه ،به سال712 ، توسط حافظ رازی. حدود 700 سال پیش.
16- مدرسه حافظیه نوغاباد اهرستان ، به امر امیرزاده اسکندر،به سال 712 ،بنا گردید. قریباُ 700 سال قبل.
17- امیر شرف الدین مظفر ،به سال713 قمری ،در مدرسه مظفریه میبد ،دفن گردید. عمرمدرسه قریب 750 سال.
18- مدرسهُ رشیدیه ،به سال 725 قری ،که بانی آن خواجه رشید الدین فضل ا...همدانی است. ختم گردید. حدود 700 سال قبل.
19- مدرسه وبیت الادویه دوا خانه ،کمالیه، به همت کمال الدین ابوالمعالی....در سال 720 کامل شد. قریب 700 سال.

20- به سال 725 قمری مدرسه و رسد خانه رکنیه ،توسط امیر رکن الدین قاضی ،بنا گردید. حدود 700 سال قبل.

21- مدرسه حسینیان گنبد هشت،به سال726 توسط امیر شرف الدین حسین ،بنا گردید. قریب 700 سال پیش.
22- اتمام مدرسه شمسیه دارالسیاده،به سال 727 واقع در محله چهار مناره.حدود 700 سال قبل.
23- مدرسه میر آخوریه امیرآخر، توسط محمود بن قاسم امیر آخر ،به سال 729 ،بنا گردید. حدود 700 سال.
24- به سال 734 قمری مدرسه عبد القادریه ، توسط عبد القادربن محمد بن سدید ، به ختم کمال رسید. قریب 700 سال قبل.
25- در سال 737 قمری ،مدرسه اصیلیهُ دهوک ،خارج حصار،توسط خواجه اصیل الدین ... دائر گردید. حدود 700 سال.
26- مدرسه صاعدیه ،در سال762 ،توسط خواجه رکن الدین ، صاعد وزیر ،بنا گردید.قریب 700سال.
27- مدرسه غیاثیه ، به سال767 بنا گردید. حدود 700 سال قبل
28-29- به سال 776 اتمام بنای 2 مدرسه عالی نصرتیه، توسط شاه نصر الدین یحیی. قریب 650 سال قبل.
30- بنای مدرسه خاتونیه ،به داخل شهر،در سال780 ،توسط خواهر شاه منصور و شاه یحیی مظفر. حدود 650 سال.
31- مدرسه خانزاده خاتون،به سال786 قمری،توسط خانزاده خاتون دختر مبارزالدین محمد،بنا گردید. قریب 650 سال قبل.
32- به سال 787 ،مدرسه قطبیه ،مشهور به حاجی عماد ،به اتمام رسید. حدود 650 سال .
33- مدرسه ابو المعالی به سال 787 ،توسط خواجه ابوالمعالی ،به اتمام رسید. قریب به 650 سال پیش.
34- در سال 787 ،مادر شاه یحیی مظفر ،مدرسه خاتونیهُ دیگری بساخت. حدود 650 سال قبل.
35- بنای مدرسه خانقاه ،به سال 787 ، به اتمام رسید. قریباُ 650 سال قبل.
36- بنای مدرسه ضیائیه دار الصفا ،صفائیه سر پلوک ،توسط خواجه قطب الدین محمود به سال 832 . حدود 600سال
37- اتمام بنای مدرسه یوسف چهره ،به سال 834قمری ،وقوع یافت. قریب 600 سال قبل.
38- در سال 842 ،خواجه زین الدین ،مدرسه عالی بساخت ،به نام مدرسه باوردیه. حدود 600سال قبل.
39- مدرسه مسدس ،به سال854 ،خواجه احمد فراش از ملازمان سلطان محمد تیموری، بنا نمود. قریب 600سال پیش.
40- مدرسه معینی ، به سال 861 قمری ، در محله تازیان،به اتمام رسید.حدود 600سال.
__ دوره خاموشی و خمودگی رونق علم، از سال860 هجری قمری ، تا سال 1200 هجری قمری : در لابلای تاریخ ، شاید به ندرت ، به ساخت وتاُ سیس مدرسه ای ، در این دوران دست یابیم ، که هیج !!! .
هنوز بر خورد میکنیم ،که
در سال 1080 قمری ،آثار خواجه رشید الدین ،مانند مدرسه و...مخروبه ای بیش نیست!!!. و... یعنی حدود 350 سال ، انزوای علم و بصیرت.

41-مدرسه شفیعیه، در میدان خان ، در دوره شاه سلیمان صفوی ، به سال 1102 بنا شده است . قریب300 سال قبل!!!.
42- بنای مدرسه خان،به سال 1186 قمری ،به احتمام محمد تقی خان.حدود 240 سال پیش.
43- تعمیر مدرسه محسنیه ؟؟؟، همان مدرسه قادریه است ،که مرمت شد.به سال 1218 قمری . حدود 210 سال قبل.
44-به سال 1240 مدرسه شازده ،توسط شاهزاده محمد ولی میرزا ،بنا ولی بعداُ،مبدل به نوانخانه شد. قریب 190 سال قبل.
45- کتابخانه عمومی سر یزدی به حدود سال 1190 هجری بنا گردید. حدوداُ 240سال.
46- کتابخانه سید کاظم یزدی ، حدود سال1200 هجری ؟ بنا گردید. قریب 230 سال قبل.
47- کتابخانه شخصی معینباغ معین، در اواخر قاجار ، با فوت موُ سس آن ، از بین رفت. قریب100 سال.
مدارس به سبک جدید: مرحوم فتح ا... مشیرالممالک ، حاکم یزد ، اول مدرسه جدید را در یزد دائرنمود.و شروعی بود ، برای باز گرداندن آب رفته به جوی.
48- مدرسه مشیریه ،که بانی آن مشیر الممالک به سال 1325 قمری ،دائر کرد.حدود 103 سال قبل
49- مدرسه نصرتیه ، که بانی آن ،سردار جنگ ...قشقائی به سال 1327 قمری ،دائر کرد. قریب 101سال.
50- مدرسه خسروی 1285 شمسی.

51- تاُ سیس اداره فرهنگ یزد.به سال 1332 قمری .

52- تا سیس مدرسه هدایت ، به سال 1340 قمری.

53- تا سیس آموزشگاه مارکار، به سال 1340 قمری.

54- تاسیس مدرسه اسلام ،1340

55- مدرسه تدین . و....

56- تاسیس مدرسه دخترانه ماهیاری قاسم آباد.1342 قمری.

- امیدوارم فردائیان تمام کاستی ها و اشتباهات بنده را عفو نموده و در صورت مشاهده اشتباهی در قسمت نظرات ،به بنده حقیر گوشزد نمائید. .

یزدفردا

.