مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد: زيلوبافي از صنايع دستي معروف استان يزد در شهر باستاني و تاريخي ميبد مي‌باشد كه از روزگاران كهن در اين خطه بافته مي‌شده است و به سراسر شهرهاي جهان اسلام فرستاده مي‌شده است.
دامنه اين تقابل فرهنگي و اقتصادي به اندازه‌اي بوده كه نام شهر ميبد با نام زيلو درآميخته و نام هر يك نمادي از ديگري را در ذهن و خاطر انسان متبادر مي‌كند.
سید مصطفی فاطمی:
بافندگي و نساجي يكي از هنرهاي ديرينه و تاريخي ايران زمين است و سرزمين يزد همواره از مراكز مهم اين هنر در ايران محسوب مي‌شده است. زيلو در كنار ساير صنايع بافندگي بومي يزد، يكي از درخشان‌ترين نشانه‌هاي هنر بافندگي در اين منطقه به شمار مي‌آيد. بسياري از نقوش و طرح‌هاي زيلو و واژگان تخصصي اين صنعت ريشه در فرهنگ و آداب ساكنان شهر ميبد دارد و نشانگر درهم آميختگي اين هنر- صنعت با عناصر فرهنگ كهن ميبد است. نام هنر زيلوبافي با شهر تاريخی ميبد گره خورده است، شهري كه عده‌اي آن را خاستگاه هنر زيلوبافي مي‌دانند و همه متفق القولند كه اين شهر مهمترين پايگاه اين هنر- صنعت در دنياي امروز محسوب مي‌شود.بسياري از شاهكارهاي برجامانده هنر زيلوبافي ، نام اساتيد زبردست ميبدي را بر خود دارد كه نشان از جايگاه تاريخي اين شهر در هنر زيلوبافي و تأثير هنرمندان زیلوباف ميبدي در گسترش هنر- صنعت زيلوبافي دارد.
اگرچه در متون گذشته كمتر از زيلو ياد شده است اما معمولاً هركجا سخني از بنايي ارزشمند به میان آمده از زيلو نيز به عنوان فرش آن ياد شده است بر اين اساس مي‌توان به يقين گفت كه اين هنر- صنعت فاخر ايراني قرن‌ها قبل از اسلام رايج بوده و براي مفروش نمودن منازل و محل‌هاي مذهبي مورد استفاده قرار مي گرفته است و در قرون اوليه اسلامي نيز در اغلب نقاط پهنه تمدني ايران كاربرد داشته و خصوصاً به عنوان فرش غالب امكان مذهبي ايران شناخته مي‌شده است موضوعي كه در سفرنامه‌هاي مختلف نيز به آن مكررا اشاره شده است.
زیلو در واقع بافته ای کویری است و در مناطقگرمسیری حاشیه کویر بافته میشود و به دلیل آنکه گرما را جذب نمیکند برای این مناطق مناسب است. به همین علت کشورهای عربی به صورت خاص خواهان این محصول ارزشمند هستند و آن را خریداری میکنند و البته بازار هایی هم در کشورهای اروپایی دارد و اکنون سعی بر آن است تا صادرات این محصول را افزایش یابد.
در خصوص ویژگیهای منحصر به فرد این دست بافته باید گفت: زیلو را به‌عنوان فرش سلامت معرفی می کنند، چون تنها دستبافتهای است که تماماً با گیاه تهیه میشود. گیاه نرم پنبه جزو مواد اولیه زیلو می‌باشد که همه خواص پنبه را در این دست‌بافته می‌گنجاند و همراه با گیاهان دیگر چون رناس ، نیل و پوست گردو را به خود می‌گیرد. همین موضوع باعث شده که زیلو، الکتریسته ساکن ایجاد نکند.. از طرفی زیلو، ذرات معلق در هوا ایجاد نکرده به‌علت نداشتن پرز و خامه به دستگاه تنفسی بدن نیز آسیب نمی‌رساند و پزشکان استفاده از آن را برای کودکان و بیماران تنفسی توصیه میکنند. همچنین استفاده از آن حساسیت پوستی ایجاد نمیکند و سال‌ها استفاده از آن به‌علت مواد سلولزی موجود در آن، هیچ گونه عوارض پوستی در بدن انسان بوجود نمی‌آورد.
از دیگر فواید زیلو این است که به طبیعت باز می‌گردد و پس از کهنه شدن و غیر قابل استفاده شدن در گودالی در کنار گیاهان چال می‌شده‌اند تا به‌عنوان کود گیاهی برای بقیه گیاهان مورد استفاده قرار بگیرند.. اکنون سعی ما براین است تا این ویژگیهای منحصر به فرد را برند سازی کنیم.
البته زیلوی شهرستان میبد در نخستین همایش ثبت نشان جغرافیایی صنایع‌دستی نشان جغرافیایی ملی گرفت و اکنون یکی از اهداف اصلی، جهانی‌سازی زیلو و صنعت زیلوبافی، ارتقای جایگاه بین‌المللی این صنایع‌دستی، توسعه بازارهای جهانی و زمینه‌سازی برای حضور پررنگ‌تر آن در عرصه‌های بین‌المللی و نیز توسعه گردشگری فرهنگی و افزایش اشتیاق گردشگران به بازدید از میبد به‌عنوان شهری که دارای این صنایع‌دستی منحصر بفرد است، می‌باشد.
زيلو به واسطه جايگاه خود در فرهنگ و اقتصاد منطقه به يكي از عرصه هاي ذوق و هنر ساكنان شهر ميبد مبدل شده كه حاصل آن در قالب نگاره هاي متعدد و متنوع زيلو تبلور يافته. اين نگاره ها ريشه در باورها و نگرش هاي مردم منطقه خصوصاَ عقايد مذهبي آنها چه قبل از اسلام و چه پس از اسلام دارد..
زيلو معمولاً در قالب دو رنگ بافته مي‌شود كه تركيب رنگي آن نيز متناسب با كاربرد آن تعيين مي‌شود. (اگرچه امروزه با نوآوري‌هاي انجام شده بر تنوع رنگي آن افزوده شده است). نقش‌هاي زيلو نيز داراي تنوع گسترده اي است كه وابسته به مهارت استادكار است. نقش‌هاي رايج زيلو به 70 نقش مي‌رسد که اکثر آنها دارای نامهای محلی است. زيلو از نظر ابعاد نیز براساس كاربرد در اندازه های مختلفي بافته مي‌شود.
زیلوبافی میبد به شماره 246 در تاریخ 25/3/1390 در کمیته ثبت آثار ناملموس به ثبت رسیده است و تاکنون عليرغم گذشت زمان محدودي از رونق مجدد هنر زيلوبافي اين هنر-صنعت توانسته تاییدیه های زير را نیز كسب نمايد.
- ثبت نشان جغرافیایی ملی توسط انجمن زیلوی میبد
- كسب دو نشان اصالت ملي توسط خانه زيلو
- كسب يك نشان اصالت ملي و ثبت 6 دوره آموزشی هنر زیلوبافی در مراجع معتبر آموزشی
گفتنی است در سال 96 دو مسجد از ارگانهای دولتی به منظور حمایت از این هنر زیبا، با زیلوی بافت میبد مفروش شده است. ابتدامسجد ریاست جمهوری با زیلویی در اندازه 67 متر و سپس نمازخانه سازمان میراث فرهنگی کشور با زیلویی در اندازه 170 متر مفروش شده است.
هم اکنون بيش از 500 نفر هنرمند زيلوباف در شهر میبد زندگی می کنند كه با پیگیری های انجام شده تاکنون 231 نفر از آنها شناسایی و مشغول بافت زيلو مي‌باشند که همچنان کار شناسایی کارگاه ها و افرادی که به صورت مشاغل خانگی به فعالیت مشغول می باشند ادامه دارد. هنرمندان فعال در قالب 10 کارگاه تولیدی بزرگ با تعداد 70 نفر بافنده و تعداد 161 کارگاه تولیدی خانگی به صورت پراكنده مشغول فعاليت مي‌باشند. متوسط درآمد آنها به بيش از 320 دلار در ماه مي‌رسد كه در مقايسه با ساير مشاغل خانگي درآمد مناسبي است. با توجه به حمايت‌هاي دولتي از اين هنر_صنعت، تعدادي از هنرمندان زيلوباف در سال‌هاي اخير تحت پوشش بيمه نیز قرار گرفته‌اند.
بازار عمده زيراندازهاي زيلو اماكن مذهبي خصوصاً مساجد و تكايا هستند كه اين بازار در سال‌هاي اخير رشد خوبي را تجربه كرده است. تمايل به استفاده از زيلو براي مفروش كردن منازل نيز در حال رشد است. در سال‌هاي اخير محصولات جديد خصوصاً سجاده، زيراندازهاي كوچك تزئيني و روكش صندلي اتومبيل هم سهم مناسبي را از بازار زيلو به خود اختصاص داده است. بخش عمده از بازار نيز در خارج از شهر ميبد و استان يزد قراردارد. اگرچه اطلاعات کافی از حجم بازار هنر زیلوبافی وجود ندارد اما تخمین زده می شود حجم بازار در سال جاری بیش از 600 هزار دلار باشد و با توجه به رشد مناسب بازار پیش بینی می شود این رقم تا دو سال آینده به یک ملیون دلار برسد. صادرات زيلو نيز به صورت محدود در قالب سوغات و صادرات چمدانی انجام مي‌پذيرد.
حضور مداوم زيلو در نمايشگاه‌ها بستر مناسبي را براي معرفي اين هنر-صنعت فراهم آورده است به گونه‌اي كه تاكنون در ده‌ها نمايشگاه استاني، ملي و بين‌المللي هنر زيلوبافي ارائه و معرفي شده است واين نمايشگاه‌ها نقش مؤثري در فروش زيلو و اخذ سفارشات ایفا نموده اند.
پیش بینی می شود با توجه به نوآوریهای انجام شده در هنر زیلوبافی و معرفی آن به عنوان فرش سلامت از یک سو و ایجاد بستر های لازم و تربیت نیروی انسانی مناسب برای تولید زیلو این هنر صنعت مجددا نقش موثری در اقتصاد منطقه ایفا نماید و بازار قابل توجهی را کسب نماید. توسعه روز افزون گردشگری در منطقه و وجود پتانسیلهای فراوان گردشگری نیز می تواند باعث هم افزایی بیشتر و رشد درآمدهای ارزی این صنعت شود. .
انتظار می رود در سالهای آینده به واسطه رشد بازار و افزایش علاقه مندان هنر زیلوبافی، بافت آن در شهر های دیگر (مانند یزد، اردکان، اشکذر، کاشان و...) نیز رواج یابد.
ركود دهه گذشته هنر زيلوبافي باعث شد براي رونق آن نوآوري‌هاي متعددي انجام پذيرد كه حاصل آن نوآوري‌ها، رونق نسبي هنر زيلوبافي در سال‌هاي اخير مي‌باشد.بر اساس برنامه ریزی های انجام شده روند نوآوری در حوزه هنر زیلوبافی با تقویت نهادهای مربوط در سالهای آینده شتاب خواهد گرفت.
مهمترين نوآوري‌های انجام شده در سالهای اخیر عبارتند از: بهبود دار و ابزارهاي بافت و تعريف كاربردهاي جديد براي زيلو نظیر روكش صندلي اتومبيل، تابلو، انواع كيف، پارتيشن، پشتي و ساير وسايل تزئيني، طراحی طرح‌ها و نقش‌هاي جديدي براي زيلو متناسب با نيازهاي بازار و افزایش تنوع رنگي زيلو و بهبود بافت بر حسب کاربرد آن.
زيلو به بخشي از هويت شهر ميبد تبديل شده و تلاش خواهد شد در سالهای آینده نیز این موضوع در قالب های مختلف از جمله طراحی آب نماهای شهری، نامگذاری میدان یا خیابان به نام زیلو، استفاده از طرحهای زیلو در دکوراسیون شهری و نصب المان های شهری در نقاط مهم و ورودی های شهر دنبال شود. در سال‌هاي اخير نیز در اين راستا اقداماتي انجام شده از جمله استفاده از زيلو در ادارات و مكان‌هاي رسمي، ايجاد آب‌نما با طرح زيلو و چاپ بروشورهايي براي معرفي هنر زيلوبافي. علاوه‌بر اين از نقوش زيلو در توليد انواع كاشي و سراميك (صنعت رايج منطقه) نیز استفاده شده است.
با توجه به افزايش حجم تقاضا به منظور كنترل كيفي محصولات، استانداردهاي زيلو توسط سازمان ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري در حال تدوين است تا محصول با كيفيت در اختيار مشتريان قرار گيرد. این استانداردها کیفیت مواد اولیه،تکنیک و کیفیت بافت و مشخصات دقیق فنی هر محصول را مشخص می کند . این استانداردها پس از تدوین به عنوان استاندارد ملی زیلو در سازمان ملی استاندارد ایران ثبت خواهد شد.
همچنین اقدامات و فعالیتهای خوبی در راستای پرونده شهر جهانی زیلو صورت پذیرفته و انشاءالله با همکاری همه دست اندرکاران این مهم به سرانجام خواهد رسید.
- نویسنده : یزد فردا
- منبع خبر : خبرگزاری فردا
یکشنبه 19,ژانویه,2025