نگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به مقوله خبررسانی در سال 63 و 64

ورع مطبوعاتی؛ مرز میان خودسانسوری و بی‌بندباری خبری

یزدفردا به نقل از رجا نیوز :دكتر عبدالرضا داوری: رهبر فرزانه انقلاب اسلامی چهارشنبه گذشته در دیدار کارگزاران فرهنگی و اجرایی حج فرمودند: "این فضای بی بند و باری در حرف زدن و اظهارنظر علیه دولت، مسائلی نیست که خداوند به آسانی از آنها بگذرد. تفضلات و رحمت الهی تا زمانی است که ما مراقب گفتار، رفتار، و عملکرد خود باشیم زیرا خداوند با ما خویشاوندی ندارد. برخی کارها و ظلم ها، فتنه ای به پا می کند که دامن همه، اعم از ظالم و غیرظالم را می گیرد بنابراین همه باید مراقب اظهارنظرها، تبلیغات، و اقدامات خود باشند."

یكی از ویژگی های رهبران بزرگ اجتماعی "گفتمان سازی" است و در این میان حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، طی حدود 20 سال زعامت خویش نشان داده اند كه در تولید "واژگان گفتمانی" همواره مبتكر و پیشتاز بوده و هوشمندانه عباراتی را وضع كردند كه در جغرافیای سیاسی و فرهنگی ایران و جهان، تاثیرات عمیقی را به جای نهاد. واژگانی نظیر "مردمسالاری دینی"، "تهاجم فرهنگی"، "جنبش نرم افزاری"، "اوپك گازی"، "عقبه استراتژیك انقلاب"، "اسلامی شدن دانشگاه"، "پیشرفت و عدالت توأمان"، "ناتوی فرهنگی"، "عزت، حكمت و مصلحت به مثابه اصول سیاست خارجی" و... بخشی از واژگانی هستند كه طی سالیان گذشته از سوی رهبر فرزانه انقلاب ابداع شده و به غنای گفتمان سیاسی- اجتماعی انقلاب اسلامی افزوده است.

حضرت آیت الله خامنه ای در سالهای 1363 و 1364 نیز واژگان "ورع مطبوعاتی" و "بی بندوباری خبری" را در مصاحبه با روزنامه های كیهان و اطلاعات ابداع كردند كه به نظر می رسد، بازخوانی دیدگاههای گذشته معظم له بتواند دلیل نگرانی های امروز ایشان را مكشوف سازد.

حضرت آیت الله خامنه ای در مصاحبه با روزنامه كیهان مورخ 13 /10/1363 به مقوله انتقاد پرداخته و اظهار داشتند: «اولا باید بدانیم انتقاد سازنده چیست و مرز انتقاد سازنده و انتقاد ویرانگر کجاست. ثانیاً انتقاد یعنی چه؟ انتقاد با عیب جویی متفاوت است و اگر از یک نیت ناسالمی منشأ گرفته باشد، نمی تواند سالم و سازنده باشد. اگر شما ملاحظه می کنید برخی درباره انتقاد کردن و خوب بودن آن و یا احیاناً کسانی درباره مفید نبودن آن بحث می کنند، این بحث آنها پیرامون همین چند نکته است نه در اصل انتقاد. به عنوان نظام جمهوری اسلامی از اوایل انقلاب احساس کردیم توانایی شنیدن انتقاد را داریم، یعنی هیچ گاه مسئولان جمهوری اسلامی ایران نشان ندادند که قادر به شنیدن و تحمل انتقاد نیستند و باید قبول کنید فرهنگ اسلامی که جمهوری اسلامی هم متکی به آن فرهنگ است، همین احساس را ایجاب می کند. گاهی باور انتقادپذیری به سهل انگاری در مورد عملی که به نام انتقاد انجام می گیرد، تبدیل می شود و این در حقیقت انتقاد نیست بلکه انتقام است که این دو را باید از همدیگر جدا ساخت. ما انتظار نداریم که قلم انتقادگر یک حادثه زشت را بزرگ کند و زیبا جلوه دهد اما این انتظار وجود دارد که قلم انتقادگر، آن حادثه را ذکر کند، نه تفسیری را که دوست می دارد بر این حادثه مترتب شود و از این حادثه در ذهن ها نقش بندد، ولو این که آن تفسیر، تفسیر واقعی آن حادثه هم نباشد. روزنامه ها نباید تصور کنند که اگر ملاحظه مصالح کشور را می کنند و انتقاد را به شکل صحیح انجام می دهند، دچار خودسانسوری شده اند.‍»

حضرت آیت الله خامنه ای سپس به "ورع مطبوعاتی" اشاره كرده و می فرمایند: «بعضی تصور می کنند معنای خودسانسوری این است که روزنامه ها به خودشان این حق را ندهند از هر چیزی که به نظر آنها زشت است، به صورت یک زشتی حقیقی و با لحنی تلخ یاد کنند و اگر این حق را به خود ندادند، خود سانسوری وجود دارد؛ در حالی که این خودسانسوری نیست بلکه یک ورع حقیقی و لازم برای کسی است که کارش روشنگری و ایضاح حقایق برای مردم است. ما باید "ورع مطبوعاتی" را با خودسانسوری اشتباه نکنیم. بنابراین من معتقدم انتقاد خوب است ولی باید مرزها را رعایت کرد. اگر آن ورع مطبوعاتی وجود نداشته باشد، ما که ناگهان با یک ضربت، یک بار شیشه را خرد می کنیم، آیا واقعاً این مقرون به صرفه برای مردم و نظام است که عده ای بیایند، بنشینند یک آشیانه ای بسازند و بعد یک کسی به یک لگد آن را خرد کند؟ بنابراین اگر ورع مطبوعاتی نباشد، چنین فاجعه ای پیش خواهد آمد. اما اگر ورع مطبوعاتی و فرهنگی باشد، من حدس می زنم هنگامی دست به انتقاد برده خواهد شد که تمام جوانب کار سنجیده شده باشد.»

حضرت آیت الله خامنه ای حدود 6 ماه بعد، در گفتگو با روزنامه اطلاعات مورخ 20/3/1364 پس از توضیح مفهوم "ورع مطبوعاتی" به مفهوم "بی بندوباری خبری" پرداخته و می فرمایند: «تعبیر ورع را باید کاملاً از خودسانسوری جدا کرد. ما آن مرزی را که بین بی بند و باری و خودسانسوری ست، ورع دانستیم؛ یعنی خواستیم بگوییم چیزی که نه این طرف است (چون مقابل خودسانسوری هم بی بند و باری ست) و نه آن طرف است. بی بندوباری هم در واقع به 2 معنا ست: یکی به معنی این که هر خبری دم دست رسید، بدون توجه به عواقب و اثرات آن چاپ شود و معنی دیگر آنکه، مصلحت مردم در انتشار خبر مورد اهمیت قرار نگیرد یا یک خبری را مغرضانه و جهت دار در یک مورد نقل کند و در مورد دیگر این کار را نکند، که به هر حال هر 2 مورد بی بند وباری نام دارد و این نشناختن مسئولیت است. ورع مطبوعاتی یعنی ما خبر را بدهیم ولی کوشش کنیم در این خبر رعایت حق و صلاح بشود؛ یعنی در باب خبردهی به وادی احساسات ناپسند نیفتیم. بعضی خبرهایی كه غیرقابل تبیین است، قابل پخش هم نیست. بعضی از خبرها كه نیاز به تبیین دارند، انتشار آنها چندان لازم نیست زیرا هر حادثه ای را نمی شود با تمام جوانب آن تبیین كرد، چون دشمن بیدار می شود. وقتی دشمنان ما با تمام گوش و حواسشان در جستجوی كسب اخبار مربوط به ما -چه از طریق انتشار آنها و چه از طریق نطق و سخنرانی هستند، چه لزومی دارد ما این قبیل اخبار را منتشر كنیم.گاهی از اوقات حادثه فقط برای خبر ساخته می شود.یعنی یك دست هایی می آیند در یك گوشه این كشور حادثه درست می كنند به این خاطر كه بتوانند آن را بزرگ جلوه دهند و برای رسانه های خارجی یك خبر تهیه كرده باشند. لذا آن روزی که روزنامه های ما بخواهند ورع خبری داشته باشند، آن روز ما خوشحالیم. انتظار نداریم روزنامه ها معصوم باشند اما کسی که در یک جایگاه بزرگ و در یک منبر عمومی قرار می گیرد، طبیعی است که باید از احساسات خودش دورتر باشد و حق ندارد صرفاً اسیر احساسات و دیدگاه های فردی شود، بلکه باید بیشتر ملاحظه مستمعین خودش را بکند و گاهی اوقات از این بدتر هم مشاهده می شود، یعنی دروغ درست می شود.

در یکی از روزنامه ها شرحی از یک نماینده ی مجلس از قول خبرنگاری نوشته شده بود که وقتی تحقیق کردیم، دیدیم دروغ بوده و در اصل، نویسنده جعل کرده بود و آن شخصی که نماینده مجلس بود، از سرقضیه گذشت و اغماض کرد، چون به هر حال وقتی این طور چیزها دنبال می شود، موجب ضعف نظام خواهد شد. من اعتقاد دارم در چارچوب حفظ مصالح نظام و عدم توهین و تضعیف مسئولان جمهوری اسلامی، به قدری که نتوانند کارهایشان را انجام بدهند و در راستای عدم غرض ورزی در نقل تحلیل و گزارش باید میدان را برای روزنامه و روزنامه نگاری باز کرد.»

4- نكاتی كه از بیانات حضرت آیت الله خامنه ای می توان استنتاج كرد، به این شرح است:

الف: انتقاد با عیب جویی متفاوت است.

ب: بی بندوباری خبری به این معناست كه هر خبری دم دست رسید، بدون توجه به عواقب و اثرات آن چاپ شود.

ج: معنی دیگر بی بندوباری خبری آن است که مصلحت مردم در انتشار خبر مورد اهمیت قرار نگیرد یا یک خبری مغرضانه و جهت دار در یک مورد نقل شود و در مورد دیگر این کار را نکنند، كه این نشناختن مسئولیت است.

د: ورع مطبوعاتی یعنی در باب خبردهی به وادی احساسات ناپسند نیفتیم.

ه: میدان انتقاد تا جایی باز باشد كه ضمن حفظ "مصالح نظام" و "عدم توهین و تضعیف" مسئولان جمهوری اسلامی، مزاحمتی برای خدمت رسانی و تداوم كارهای دولت ایجاد نشود.

و: معیار انتشار عمومی اخبار آن است كه در اخبار منتشره، نقاط ضعف نظام و انقلاب برای دشمن قابل شناسایی نباشد.

در پایان و بر مبنای دیدگاه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در موضوع "ورع مطبوعاتی"، چند سؤال از برخی دوستان مدعی اصولگرایی مطرح می شود، باشد كه با واكاوی این سؤالات، تاریخ در موردمان قضاوتی عادلانه داشته باشد:

الف: آیا طی این مدت انتقاداتی كه متوجه دولت نهم كردید، از شائبه "عیب جویی" مبرا بود؟

ب: آیا در مورد عواقب و تأثیرات اخبار منتشره خود علیه دولت و مسئولین اجرایی كمی تأمل كرده اید؟

ج: آیا برای پرهیز از بی بندوباری خبری، مصلحت مردم را در انتشار خبر مورد توجه قرار دادید یا آنكه اخباری را مغرضانه و جهت دار در یک مورد نقل کردید و در مورد مشابه دیگر از انتشار خبر سر باز زدید؟

د: آیا در باب خبردهی به وادی احساسات ناپسند نیفتادید؟

ه: آیا در باز كردن میدان انتقاد به حفظ "مصالح نظام" و "عدم توهین و تضعیف" مسئولان جمهوری اسلامی پایبند بودید و مزاحمتی برای خدمت رسانی و تداوم كارهای دولت ایجاد نكردید؟

و: آیا با انتشار عمومی اخبار و گزارش های خود علیه دولت، نقاط ضعف نظام و انقلاب را برای دشمن قابل شناسایی نكردید؟

پایبندی به هشدار رهبر معظم انقلاب در پرهیز از "بی بندوباری در اظهار نظر علیه دولت" معیار اصولگرایی است. آن دسته از مدعیان اصولگرایی که طی هفته های اخیر بر طبل تخریب دولت کوفتند، اکنون در معرض "محک" ولایتمداری قرار دارند تا سیه روی شود هرکه در او غش باشد

 یزدفردا

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا