همه در برابر حفظ ارزش‌هاي جامعه مسئول هستند

یزدفردا هفته نامه آیینه یزد -رضا سلطان زاده :امر به معروف و نهي از منکر دو وظيفه‌ي است که جنبه عمومي دارد و واجب است عموم مردم به آن توجه نمايند خداوند مي‌فرمايد شما بهترين امتي بوديد که به سوي مردم مبعوث شديد چه اينکه امر به معروف ونهي از منکر مي‌کنيد و در سوره « العصر » مي‌فرمايد:« همه مردم در زيانند جز آنان که ايمان و عمل صالح دارند و دعوت به حق و توصيه به صبر و اسقامت مي‌کنند» طبق اين آيات و مانند آنها اين دو وظيفه اختصاص به دسته معيني ندارد.
جمعي از دانشمندان اسلامي معتقدند که وجوب اين دو ظيفه تنها با دليل نقلي ثابت شده و عقل فرمان نمي‌دهد که انسان ديگري را از کار بدي که زيانش تنها متوجه خود اوست باز دارد.ولي با توجه به پيوندهاي اجتماعي و اينکه هيچ کار بدي در اجتماع به نقطه خاصي محدود نمي‌شود، بلکه هر چه باشد همانند آتشي ممکن است به نقاط ديگر سرايت کند، عقلي بودن اين دو وظيفه مشخص مي‌شود. به عبارت ديگر: در اجتماع چيزي به عنوان «ضرر فردي» وجود ندارد، و هر فردي امکان دارد که به صورت يک «زيان اجتماعي» در آيد و به همين دليل ومنطق و عقل به افراد اجتماع اجازه مي‌دهد که در پاک نگه داشتن محيط زيست خود از هر گونه تلاش و کوششي خودداري نکنند. اتفاقاً دربعضي از احاديث به اين موضوع اشاره شده است. از پيغمبر اکرم (ص) چنين نقل شده که فرمود:«يک گنهکار در ميان مردم همانند کسي است که با جمعي سوار کشتي شود و به هنگامي که در وسط دريا قرار گيرد تبري برداشته و به سوراخ کردن موضعي که در آن نشسته است بپردازد و هرگاه به او عتراض کنند در جواب بگويد من در سهم خود تصرف مي‌کنم ! اگر ديگران او را از اين عمل خطرناک باز ندارند طولي نمي‌کشد که آب دريا به داخل کشتي نفوذ کرده و يکباره همگي در دريا غرق مي‌شوند» پيامبر(ص) با اين مثال جالب منطقي بودن وظيفه امر به معروف ونهي از منکر را مجسم ساخته و حق نظارت فرد بر اجتماع را يک حق طبيعي که ناشي از پيوند و سرنوشتهاست مي‌داند.

آيا امر به معروف موجب سلب آزادي است؟
در پاسخ به اين سوال بايد گفت با اينکه به طور مسلم زندگاني جمعي براي افراد بشر فوائد و برکات فراواني دارد و حتي اين نوع مزايا انسان را وادار به زندگاني اجتماعي کرده ولي در مقابل آن محدوديت هايي نيز براي او به بار آورده است و چون در برابر فوائد بيشمار زندگي جمعي ضرر اين نوع محدوديت‌ها جزئي و ناچيز است بنابراين بشر از روز اول تن به زندگي اجتماعي داده و محدوديت‌ها را پذيرفته است، واز آنجا که در زندگي اجتماعي سرنوشت افراد به هم مربوط است و به اصطلاح افراد اجتماع در سرنوشت يکديگر اثر دارندحق نظارت دراعمال ديگران حق طبيعي و خاصيت زندگي گروهي است.

آيا اجراي فرمان امر به معروف موجب هرج و مرج مي‌شود؟
پرسش ديگري که دراينجا مطرح مي‌شود اين است که هرگاه همه مردم در وضع اجتماع دخالت کرده و بر اعمال يگديگر نظارت کنند آيا هرج و مرج به وجود مي‌آيد؟
وموجب برخوردهاي مختلف در جامعه مي‌گردد و با مسئله تقسيم وظايف و مسئوليت‌ها دراجتماع مخالف است در پاسخ اين سئوال بايد گفت: که امر به معرف نهي ازمنکر داراي دو مرحله است، مرحله نخست که جنبه عمومي دارد، شعاع ان محدود است و از تذکر و اندرز دادن واعتراض وانتقاد و مانند آن تجاوز نمي‌کند مسلماً يک اجتماع زنده بايد تمام افرادش در برابر مفاسد داراي مسئوليت باشند.
ولي مرحله دوم که مخصوص جمعيت معيني است واز شئون حکومت اسلامي محسوب مي‌شود، قدرت بسيار وسيعي دارد به اين معني که اگر نياز به شدت عمل و حتي قصاص واجراي حدود باشد اين جمعيت اختيار دارند که زير نظر حاکم شرع و متصديان حکومت اسلامي انجام وظيفه کنند. بنابراين با توجه به مراحل مختلف امر به معروف ونهي از منکر وحدود ومقررات هر يک نه تنها هرج و مرجي در اجتماع توليد نمي‌شود، بلکه اجتماع از صورت يک جامعه مرده و فاقد تحرک بيرون آمده و به يک جامعه زنده تبديل مي‌گردد.

امر به معروف از خشونت جدا است
بايد در انجام اين فرضيه الهي و دعوت به حق و مبارزه با فساد، دلسوزي و حسن نيت و پاکي هدف را فراموش نکرد.
نکته جالب توجه اينکه مسلمانان به عنوان بهترين «امتي» معرفي شده‌اند که براي خدمت به جامعه انساني بسيج گرديده و دليل بهترين امت بودن آنها اين آيه شريفه است که مي‌فرمايد « امر به معروف و نهي ازمنکر مي‌کنند وايمان به خدا دارند» و اين خود مي‌رساند که اصلاح جامعه بشري بدون ايمان و دعوت به حق ومبارزه با فساد ممکن نيست.
امام خميني (ره) که همگان را ملزم به تبعيت از جمهوري اسلامي مي‌دانست و برآن مکرر پاي مي‌فشرد، انتقاد و اعتراض به عملکرد نادرست مسئولان را نيز وظيفه‌اي همگاني مي‌دانست.
« ما امروز همه پاسداراسلام هستيم. تمام ملت از دولتها گرفته و قواي نظمي و انتظامي گرفته و نظامي و انتظامي گرفته و تا همه قواي مسلحه، همه بازارها، همه اداره جات، تمام ملت، بي استثناءمسئول هستيم درمقابل خداي تبارک و تعالي براي اين امانت.
اين اسلام که امانت است و دست ماست ،اگر ما به اين امانت خداي ناخواسته خيانت بکنيم اين يک گناهي است که معلوم نيست که آمرزيده بشود فرق دارد که با گناه‌هاي ديگري حتي با کباير گناه‌هاي ديگر. براي اينکه بسياري از گناهها هست که به خود انسان بر مي‌گردد به جامعه بر نمي‌گردد. لکن خيانت به اين امانت خيانت به اسلام است و خيانت به ملت‌هاي مسلم است بايد توجه کنيد که اگر اشخاصي درتمام اين ارگان هايي که الان بعد از انقلاب به وجود آمده، چه آنهايي که خودرو پيدا شده‌اند و خود ملت انها را ايجاد کرده‌اند و چه آنهايي که مثلاً مقامات ايجادکرده‌اند بايد توجه به اين معنا بکنيد که اگر اينها يک قدم بردارند بر خلاف اسلام بر خلاف مصالح مسلمين مسئول هستند.مسئوليتي که بالاتر از آن مسئوليتي است که انسان نسبت به کارهاي خودش دارد».1
در اصل هشتم قانون اساسي آمده است:در جمهوري اسلامي ايران دعوت بخير، امر به معروف و نهي ازمنکر وظيفه‌اي است همگاني و متقابل بر عهده مردم نسبت به يکديگر دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت ،شرايط و حدود و کيفيت آن را قانون معين مي‌کند.
از نظر اسلام همه افراد جامعه در مقابل قانون يکسانند و برابرند و امتيازات نژادي، مادي و مقامي عامل برتري فردي بر فرد ديگر نمي‌تواند باشد ملاک برتري تقوي است و هر گاه فردي داراي مقام، ثروت و يا قدرتي باشد بايستي از آن در راه رفاه و سعادت خود و جامعه بهره برداري کند و هرگز از آنها نمي‌تواند در راه گسترش فساد و آرمانهاي فاسد استفاده نمايد. رسول اکرم(ص) در حديثي فرمودند: «بهترين مردم کسي است که ديگران از وجودش بتوانند بهره مند گردند.»
از پيامبر(ص) نقل شده که: «همانا کسي نزد خدا در روز قيامت مقام و منزلتي ارجمند دارد که در روي زمين به نفع و صلاح مردم بيشتر فعاليت و آمد و شد کند» و باز فرمود:« مرد بايد همانگونه که صلاح ونفع خود خواهد نفع و صلاح ديگران را نيز بخواهد»
اسلام طرفدار رواج نيکي‌ها و خوبي‌ها و معروف است .و مانع پيشرفت و گسترش فساد و فحشاء و منکرات و بدي‌ها مي‌باشد مسلمان برادر مسلمان است اوبه منزله آينه، مراقب و راهنما براي برادر خويش است، هرگز خيانت نمي‌کند و فريب نمي‌دهد و ستم و ظلم وپيشه نمي‌کند و به غيبت او آلوده نمي‌گردد.
«مومنان وزنان برخي ولي و سرپرست برخي ديگرند يگديگر را امر به معروف و نهي از منکر مي‌کنند.»
با توجه به مطالب فوق به نظر مي‌رسد که همه مردم در پاکسازي اخلاقي و اجتماعي محيط زندگي خويش از نادرستي‌ها و بدکرداري‌ها نقش اساسي را برعهده دارند و بايد درمواقع ضروري و طبق دستور بزرگان دين با راهنمايي‌هاي خويش اين فريضه مهم را در ميان افراد جامعه پياد ه کنند.
 در اين مسير گروهي از افراد برگزيده جامعه که مستقيم يا غير مستقيم با آموزش سرو کاردارند، بهتر مي‌توانند با آگاهي‌هاي علمي و اخلاقي مخاطبان خويش را در زمينه اصلاح جامعه فعال سازند.
از جمله مي‌توان علما و بزرگان دين را مورد توجه قرارداد که ضمن تدريس در حوزه‌هاي علمي سراسر کشورطلاب را به وظايف ديني و اخلاقي خود آشنا ساخته و از آنان بخواهند که در مجالس وعظ و خطابه مردم را به وظايف خود بيش از پيش آگاه نموده و حساسيت آنها را در برابر اعمال خوب و بد چه از سوي مقامات دولتي و چه از طرف افراد جامعه برانگيزند و نسبت به آن عکس العمل نشان دهند.
معلمان درآموزش و پرورش و استادان در مراکز آموزش عالي بيشترين وظيفه را در اجراي اين امر مهم بر عهده دارند اعضاي هيات علمي دانشگاه‌ها به ويژه در رشته‌هاي علوم انساني بايد اهميت نقد وبررسي رويدادها و مسايل جامعه را به دانشجويان خود يادآور شده و شيوه درست ارزيابي گفتار و اعمال و کردار دولتمردان و مسئولين واحدهاي مختلف کشور را بياموزند و در مواقع لزوم نظرات اصلاحي خود را آشکارا ابراز دارند.
نمايندگان مردم در مجلس شوراي اسلامي با توجه به موقعيت ويژه‌ي قانوني واهميتي که در کار قانونگذاري کشور دارند بيش از ديگران وظيفه دارند که در برابر حرکتهاي سياسي و اجتماعي دولتمردان و کارگزاران دولت حساسيت نشان داده و با اختياراتي که قانون به انها داده است مصوبات هيات دولت را زير نظر داشته و با تکيه بر موازين قانوني آن را مورد بررسي دقيق قرار دهند و اگر موردي از آن را به زيان جامعه و مردم ديدند از تصويب آن جلوگيري نموده و دولت را هدايت کنند.
نويسندگان و روزنامه نگاران نيز بر اساس قوانين مطبوعات هماهنگ با اطلاع رساني وظيفه دارند که رخدادهاي سياسي و اجتماعي جامعه را در کليه نهادها و سازمانهاي دولتي و خصوصي مورد بررسي قرار داده و با انذارهايي که به مسئولين و دست اندرکاران ادارة جامعه مي‌دهند، ازبروز هر گونه نارسايي وکج انديشي در اجتماع جلوگيري نمايند.حتي اگر در اين مسير مورد اهانت و بي مهري صاحبان قدرت قرار گيرند.
 اميد است با اجراي همه جانبه‌ي اين فريضه الهي جامعه‌اي پويا، پا ک و پر تحرک داشته باشند.

 

پي‌نوشت:
1- «صحيفه امام خميني(ره)»، جلد 13، صفحه 435
درتنظيم اين مقاله از تفسير نمونه « جلد سوم » ذيل آيه 104 و 110 سوره آل عمران و تفسير پرتوي از قرآن اثر آيت‌ا... مجاهد سيدمحمود طالقاني و جلد دوم « کتاب دو از ياد رفته » تاليف مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمين حاج شيخ عباسعلي اسلامي بنيانگذار مدارس جامعه تعليمات اسلامي استفاده شده است.
  • نویسنده : یزد فردا
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا