تهديد ها و فرصت‌ها در توسعه ابركوه

تهديد ها و فرصت‌ها در توسعه ابركوه

در گفتار حاضر سعي شده است به طور مختصر مهمترين تهديدها و فرصت‌هاي عمومي روياروي جريان توسعه ابركوه مورد بررسي قرار گيرد. در اين تحليل چندان از عدد و آمار استفاده نشده است چراكه مع‌الاسف آمارهاي موجود بسيار محدود و مغشوش است. آنچه در پي خواهد آمد حاصل گفتگوهاي متعدد با برخي از كارشناسان و مديران محلي و استفاده از برخي شواهد آشكار و منطقي است. اين مقاله مي‌تواند به عنوان الگويي خرد و مبنايي براي تحليل‌هايي جامع‌تر در آينده مورد استفاده قرار گيرد.
مقدمه:
تحليل SWOT (نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهديدها) از جمله شيوه‌هاي رايج در نظام‌هاي برنامه‌ريزي استراتژيك و مديريت محسوب مي‌شود. اين نوع تحليل، تصوير روشني از وضعيت موجود را به دست مي‌دهد و به برنامه‌ريزان و مديران كمك مي‌كند تا با اطلاع و اشراف كامل نسبت به واقعيت‌هاي موجود و نيز آگاهي از روندهاي فرصت‌آفرين و يا خطرساز آينده، تصميمات لازم را در مسير رشد و تعالي جامعه يا سازمان مورد نظر اتخاذ كنند.
در گفتار حاضر سعي شده است به طور مختصر مهمترين تهديدها و فرصت‌هاي عمومي روياروي جريان توسعه ابركوه مورد بررسي قرار گيرد. در اين تحليل چندان از عدد و آمار استفاده نشده است چراكه مع‌الاسف آمارهاي موجود بسيار محدود و مغشوش است. آنچه در پي خواهد آمد حاصل گفتگوهاي متعدد با برخي از كارشناسان و مديران محلي و استفاده از برخي شواهد آشكار و منطقي است. اين مقاله مي‌تواند به عنوان الگويي خرد و مبنايي براي تحليل‌هايي جامع‌تر در آينده مورد استفاده قرار گيرد.

الف) تهديد هاي عمومي روياروي فرآيند توسعه در شهرستان ابركوه:
1ـ مهاجرت متخصصان:
در فرآيند توسعه، همچنان كه در مراحل نخستين به انباشتگي سرمايه‌هاي مادي احتياج داريم بيشتر و پيشتر از آن به اندوختن سرمايه‌هاي انساني محتاجيم. بدان معنا كه بايد بتوانيم ظرفيت هاي علمي، فرهنگي و كارشناسي مناسب و مساعد را به عنوان يكي از اساسي ترين و بلكه مهمترين پيش شرط توسعه فراهم آوريم و اين امر جز در پرتو توسعه انساني و جذب و پرورش نخبگان و دانش آموختگان متخصص محقق نخواهد شد. به عبارت ديگر نيروهاي كارشناس، پيشروان توسعه در همه ابعاد محسوب مي‌شوند. نخبگان، رهبران هر نوع حركت در مسير اصلاح و توسعه جامعه چه در سطح ملي و چه در ابعاد محلي مي-باشند و با از دست دادن اين نيروها هيچ گونه اميدي نمي‌توان به آينده اي بهتر از امروز داشت.
يكي از عمده‌ترين مشكلات كشورها و مناطق توسعه نيافته از دست دادن منابع ارزشمند انساني و عدم تشكيل سرمايه‌‌هاي انساني لازم براي توسعه است. در محيط‌هاي توسعه نيافته، سامان نيافتن مؤسساتي كه قادر به بكارگيري كارشناسان هستند، عدم تكريم نخبگان و ضعف نهادهاي صنفي بر عمق و ابعاد توسعه نيافتگي مي‌افزايد.
در مورد شهرستان ابركوه نيز عدم رشد و رونق اقتصادي، به عدم شكل گيري امكانات، مؤسسات دولتي و بنگاه هاي اقتصادي لازم براي جذب دانش آموختگان و متخصصين ابركوهي انجاميده است و همين مسئله منجر به مهاجرت فزاينده نيروهاي كارشناس از اين منطقه شده است. اكثريت غالب دانش آموزان برتر و مستعد كه مي توانند رهبران توسعه محلي محسوب شوند، ضمن جذب در دانشگاه هاي معتبر كشور براي هميشه از اين شهرستان مهاجرت مي كنند.
بر اين اساس مهاجرت فزاينده نخبگان و متخصصان، مهمترين تهديد روياروي فرآيند توسعه شهرستان ابركوه قلمداد مي شود كه در صورت ادامه وضعيت كنوني مي تواند افق هاي آينده را مبهم و حتي نااميد كنده سازد.

2ـ فرار سرمايه‌هاي مادي:
سرمايه، پس از انديشه مهمترين لازمه توسعه است. چراكه هر نوع فعاليت در مسير پيشرفت و تعالي به پشتوانه‌هاي مطمئن مادي احتياج دارد. اما متاسفانه در منطقه ابركوه فرار سرمايه هاي ثروتمندان بومي، باعث عدم شكل گيري سرمايه ثابت در زيربخش‌هاي اقتصادي شهرستان شده است. چراكه ساختار اقتصادي منطقه، متناسب با سرمايه‌داري صنعتي نبوده و ثروتمندان نمي‌توانند زماني كه سرمايه‌هاي آنان از قدر معيني فراتر رفت در محيط اقتصادي محدود ابركوه، حداكثر منفعت را از آن حاصل كنند. به همين دليل نسبت به خروج و انتقال آن به محيط هاي اقتصادي بزرگ تر اقدام مي كنند.
به نظر مي‌رسد مهمترين علت اين پديده نامبارك رواج سرمايه‌داري تجاري در منطقه و عدم نهادينه-شدن سرمايه‌داري صنعتي و كشاورزي در شهرستان مي‌باشد. تجار معمولاً به دنبال محيط‌هايي بزرگ‌تر براي افزايش سوددهي سرمايه خويش هستند. اما كشاورزان و صنعتگران كسب سود و ثروت بيشتر را در گرو توسعه كمي و كيفي واحدهاي خويش مي بينند و معمولاً براي كاستن از هزينه‌هاي توليد، مناطق كوچكتر را ترجيح مي‌دهند. بر همين اساس در صورت نهادينه شدن فرهنگ سرمايه‌داري صنعتي و كشاوزي (البته آن هم به صورت كشاورزي مدرن و صنعتي)، فرار سرمايه‌ها به ميزان محسوسي كاهش خواهد يافت.

3ـ بحران آب:
شهرستان ابركوه در زمره مناطق خشك و كم آب كشور محسوب مي شود و رونق نسبي كشاورزي آن نيز به تغذيه سفره‌هاي آب زير زميني اين منطقه از حوزه‌هاي كوهپايه‌اي مناطق شمالي استان فارس و قنواتي كه از اين مناطق سرچشمه مي‌گيرند، باز مي‌گردد. با مكانيزاسيون تدريجي كشاورزي، خشك شدن قنوات، افزايش سطح زير كشت و عدم استفاده بهينه از آب در سيستم‌هاي آبياري، ميزان آب استحصالي در اين منطقه از طريق حفر حدود 1000 حلقه چاه عميق و نيمه عميق، به شدت افزايش يافته و رفته رفته با كاهش شديد سطح آب‌هاي زيرزميني، مشكل كم آبي ابركوه به يك بحران تمام عيار مبدل شده است كه نه تنها بخش كشاورزي بلكه آينده عمومي حيات اجتماعي در ابركوه را نيز به طور جدي با تهديد مواجه مي‌سازد.
اگرچه مسائل و معضلات ديگري نيز فرآيند توسعه ابركوه را با مشكل مواجه مي‌سازد (كه ذيلاً به آنها اشاره خواهد شد) اما از آنجا كه انديشه و سرمايه اصلي ترين دستمايه‌هاي توسعه محسوب مي شوند، در اينجا، مهاجرت نخبگان و فرار سرمايه‌ها اساسي‌ترين تهديدها برشمرده شده است. گستره تاثيرگذاري آب بر آباداني و رشد نيز بحران آب را به عنوان سومين تهديد اساسي در مسير توسعه ابركوه مطرح مي‌سازد.
برخي ديگر از اين تهديدات كه از اهميت نسبي كمتري برخوردار هستند عبارتند از:

4) ضعف و فساد مفرط و فراگير سيستم‌هاي اداري شامل ضعف كارشناسي و مديريت و نيز عدم كارآمدي نظام بروكراتيك
5 ) كمبود امكانات شهري و شهرسازي نامناسب و نه چندان زيبا و شايسته
6 ) پاره‌اي مشكلات فرهنگي و وجود رقابت‌هاي غير سازنده در مناطق شهري
7 ) فاصله نسبتاً قابل توجه از مركز استان

8 ) عدم استقرار شهرستان ابركوه در مسير جاده‌هاي اصلي ارتباطي كشور
9) گمنامي و عدم اشتهار نسبي منطقه

10 ) عدم استقرار واحدهاي بزرگ اقتصادي دولتي و خصوصي در شهرستان

11 ) نهادينه نشدن فرهنگ سرمايه‌داري صنعتي

ج) فرصت‌هاي عمومي روياروي فرآيند توسعه در شهرستان ابركوه:
1ـ برخورداري از مزاياي نسبي قوي در بخش فرهنگي و نيروي انساني:

چنانچه در قسمت گذشته اشاره شد، بزرگترين منبع لازم براي توسعه، سرمايه‌هاي انساني است و خوشبختانه ابركوه از ظرفيت‌هاي بالقوه مطلوبي در اين حوزه برخوردار است. بدون ترديد مردمان سخت كوش و مستعد ابركوه، كه تاريخ درخشان و ممتاز اين منطقه شايستگي‌هاي برجسته آنان را نشان داده و موفقيت‌هاي علمي و اجرايي فرزندان اين سرزمين در جاهايي چون تهران، شيراز و اصفهان گواه ديگري بر آن است، مزيت اصلي و اساسي اين شهرستان در جهت توسعه محسوب مي‌شود.
فضاي فرهنگي حاكم بر منطقه و تعدد و رونق مراكز مذهبي، هنري، فرهنگي و علمي به علاوه سابقه چندين هزار ساله تمدن در ابركوه و وجود بيش از 250 اثر فرهنگي- تاريخي در ابركوه شاهد ديگري بر اين ادعاست.

2ـ موقعيت استراتژيك جغرافيايي:
ابركوه يكي از نزديك‌ترين نقاط شهري به مركز جغرافيايي ايران بوده و در همسايگي استان‌هاي فارس و اصفهان است. علاوه بر اين شهرستان ابركوه در مسير ارتباطي شيراز - يزد و اهواز – مشهد قرار داشته و از جاده ترانزيت تهران-شيراز نيز تنها 40 كيلومتر فاصله دارد. اين امر كه منجر به دسترسي بسيار آسان‌ به بازارهاي منطقه‌اي گرديده و به كاهش در هزينه‌هاي توليد و پخش فرآورده‌ها مي‌انجامد، از جمله مزاياي عمده توليد و تجارت در ابركوه محسوب مي‌شود.
تأثير آشكار اين امتياز راهبردي تاكنون بيشتر خود را در بحث تجارت و حمل و نقل نشان داده است؛ به طوري كه تجارت از قديم الايام يكي از مشاغل عمده در ابركوه بوده و حمل و نقل و خدمات وابسته نيز هم اكنون به صورت يكي از مشاغل پايه دراقتصاد ابركوه درآمده است. اما اين مزيت بزرگ به جز در تجارت و حمل و نقل، مي تواند نقش عمده‌اي در رونق بخش‌هايي چون باراندازي، انبارداري، صنعت و… نيز داشته باشد.
همجنين موقعيت جغرافيايي استراتژيك ابركوه مي تواند اين شهرستان را به صورت گذرگاه اصلي مسير تهران-اصفهان-جنوب در آورد. اجرايي شدن اين طرح بزرگ (كه هم اكنون مراحل مطالعاتي و امكان سنجي آن انجام يافته است) علاوه بر صرفه‌جويي بزرگي كه در ابعاد ملي به دليل كوتاه تر شدن مسير اصفهان- بندر در پي خواهد داشت، به تحولي اساسي در اقتصاد منطقه نيز خواهد انجاميد.

3- مزيت هاي طبيعي:
كوير منبعي است بي پايان از مواهبي سرشار كه گاه طبيعت خشن، مانند حجابي آنها را مي‌پوشاند. در كوير همه چيز مي توان يافت جز آب. كوير پهناور ابركوه نيز معادني بزرگ و امكاناتي گسترده را براي استفاده اقتصادي در خود دارد كه متاسفانه هيچگاه چنانچه شايسته است مورد توجه و بهره برداري قرار نگرفته است.
كان‌هاي بزرگي از انواع سنگ‌هاي ساختماني، آهك، گچ، خاك‌هاي نسوز و معادن كشف نشده بسياري كه هركدام از آنها در صورت استفاده صحيح مي‌توانند نقش ارزنده‌اي در رونق منطقه داشته باشند پهنه كوير ابركوه را در بر گرفته‌اند.
علاوه بر اين درياچه نمك بزرگ و بكر ابركوه كه ارزش نمك‌هاي صنعتي و لجن‌هاي طبي آن چندين ميليارد دلار برآورد مي شود، يكي از مزيت‌هاي بزرگ و بي نظير ابركوه محسوب مي‌شود.
برخي از ديگر امتيازات شهرستان ابركوه كه از اهميت نسبي كمتري برخوردارند اما مي توانند به انحاء گوناگون به شتاب در مسير توسعه ابركوه ياري رسانند عبارتند از:

4- صنايع دستي بسيار متنوع:
تنوع و تعدد كم نظير فعاليت‌هاي صنايع دستي در ابركوه كه حدود 54 رشته را شامل مي‌شود، به علاوه بازار بزرگ و رو به گسترش اينگونه اقلام در داخل و خارج از كشور و همچنين ويژگي كوچك و خانگي بودن اين دسته از صنايع كه طبعاً باعث كاهش شديد در هزينه‌هاي مورد نياز براي راه اندازي و اداره آنها مي گردد، صنايع دستي را به گزينه‌اي مناسب براي سرمايه‌گزاري و توسعه در شهرستان ابركوه تبديل كرده است.

5- وجود سرمايه هاي سرگردان مالي انبوه در شهرستان:
توان و تمايل شديد مردم ابركوه براي خريد زمين، اوراق مشاركت، خودرو، تلفن همراه و كالاهايي از اين دست كه تاكنون با سود مناسبي براي سرمايه‌گزاران همراه بوده است، رواج دلالي‌گري و بورس بازي، سرمايه‌گزاري ساكنان منطقه در ساير شهرستان‌ها و همچنين حجم انبوه سپرده‌هاي كوتاه و بلند مدت مردم در نزد بانك‌ها، نشانگر نقدينگي بالاي موجود در منطقه است. اگرچه اين سرمايه‌هاي كلان به سمت توليد يا خدمات مولد هدايت نمي شوند اما امتياز بزرگي محسوب مي شوند كه در صورت اعمال مديريت كارآمد مي‌توانند‌ به تسريع روند رشد ابركوه ياري دهند.

6- برخورداري از ناوگان حمل و نقل جاده‌اي قوي:
چنانچه اشاره شد موقعيت جغرافيايي مطلوب ابركوه، به رونق بخش حمل و نقل به عنوان يكي از مشاغل پايه در اقتصاد اين منطقه انجاميده است. اين امتياز بزرگ از سويي مي‌تواند به توسعه بيش از پيش خدمات جانبي و صنايع مربوط به حمل و نقل در ابركوه منجر شده و از طرف ديگر چنانچه براي جذب سرريزهاي كلان اقتصادي اين بخش در ساير حوزه‌هاي اقتصادي شهرستان انديشيده شود، مي‌توان اميد داشت بخش حمل و نقل به عنوان يكي از قطب‌هاي توسعه ابركوه در ميان مدت عمل كند.

7- برخورداري از ويژگي‌هاي فرهنگي و ساختار هاي اجتماعي سازنده:
روحياتي چون سخت كوشي، قناعت و تعاون، كه عواملي مؤثر در روند توسعه محسوب مي‌شوند در اجتماعاتي چون ابركوه از قوت نسبي برخوردار است. رقابت‌هاي سازنده درون شهري، به دليل حيات نسبي ساخت‌هاي محله‌اي در ابركوه، چنانچه به عداوت‌هاي جاهلانه و فرصت‌سوز تبديل نشود، مي‌تواند به عنوان يك اهرم قوي در جهت رونق اقتصادي عمل كند. زيرا چنانچه الگويي موفق و پيشرو در يكي از اجتماعات سنتي محقق شود، سايرين نيز از آن تبعيت خواهند نمود.

8- قوت در زيرساخت‌هاي فناوري اطلاعات:
ابركوه از نخستين شهرستان كشور است كه تمامي روستاهاي آن از ارتباطات تلفن ثابت و سيار برخوردار بوده و سرانه ISP هاي فعال در شهرستان بسيار بالاتر از ميانگين كشور است (به ازاء هر 20 هزار نفر يك ISP). با توجه به ظرفيت‌ها، توانمندي‌ها و زير ساخت‌هاي موجود در بخش فناوري اطلاعات و نيز برنامه‌هايي كه از سوي پارك علم و فناوري يزد در ابركوه در شهرستان ابركوه به اجرا آمده است (نظير پروژه بين‌المللي infodev)، اين شهرستان مي‌تواند در يك افق ميان مدت، به يك شهر الكترونيك تمام عيار و الگويي در ابعاد ملي مبدل گردد.

9- وجود آثار تاريخي و جاذبه‌هاي گردشگري:
تنوع و تعدد كم‌نظير آثار فرهنگي و تاريخي بجاي مانده در ابركوه از جمله امتيازات و پتانسيل‌هاي بزرگ شهرستان ابركوه محسوب مي‌گردد. در ابركوه بيش از 250 اثر تاريخي وجود دارد (به ازاء هر 200 نفر يك اثر) كه شهرت و اعتبار برخي از آنها مرزهاي كشورمان را نيز در نورديده است (نظير سرو كهنسال، گنبدعالي، خندق هاي باستاني، بادگيرهاي منحصر به فرد ، بافت سنتي نسبتاً سالم و…). همين امر به شكل‌گيري مزيت در بخش ميراث فرهنگي و گردشگري در شهرستان ابركوه انجاميده است.
مواريث فرهنگي ارزشمند بجاي مانده در اين شهرستان، كه مجموعه‌اي ارزنده از دوران قبل و بعد از اسلام را در ادوار گوناگون شامل مي‌شود، چنانچه به درستي براي جلب گردشگران داخلي و سياحان بين المللي مهيا شود، مي‌تواند ابركوه را به قطبي بي نظير براي جلب گردشگران فرهنگي و طبيعي تبديل كند.

پايان:
آنچه در اين گفتار گذشت تحليلي مختصر از تهديدها و فرصت‌هاي روياروي جريان عمومي توسعه در شهرستان ابركوه مي باشد كه صورت تكميل شده و دقيق آن كه طبعاً به مطالعاتي گسترده‌تر و تحقيقاتي عميق‌تر احتياج دارد، مي‌تواند در برنامه‌هايي كه براي توسعه منطقه طراحي مي‌شود مورد استفاده قرار گيرد.

منبع: شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران