یزدفردا"معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقي رياست جمهوري در راستاي اطلاع‌رساني قوانين و مقررات و با سابقه طولاني در زمينه انتشار الکترونيک قوانين و مقررات، پس از راه‌اندازي سامانه ملي قوانين و مقررات جمهوري اسلامي ايران(dotic.ir)، ارايه لوح جامع قوانين ومقررات(Update.dotic.ir) و سامانه همراه قوانين و مقررات جمهوري اسلامي ايران، اقدام به تدوين و عملياتي ساختن طرح رايانامه حقوقي با عنوان "خبرنامه معاونت تدوين، تنقيح و انتشار قوانین و مقررات" نموده است.
مهمترين رويكرد پایگاه خبری یزدفردا اطلاع‌رساني سريع جديدترين قوانين و مقررات خواهد بود. بي‌ترديد نظرات، پيشنهادها و انتقادات شما، ما را در انجام بهتر اين وظيفه ياري خواهد رساند.
قانون 11038 : آيين‌نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى
Print
این متن مربوط به وضعیت 1 قانون و تا قبل از تاریخ 1392/03/08 می باشد.
آيين‌نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى
باب اول - كليات
اول - محل تشكيل
ماده ۱- محل دائمي مجلس شوراى اسلامى ساختمان بهارستان است و جلسات مجلس در اين محل، رسميت دارد. تعيين هر محل ديگر با پيشنهاد هيأت رئيسه و رأي موافق دوسوم نمايندگان حاضر در جلسه رسمي مجلس است.
تبصره ۱- در مواقع اضطرار كه تشخيص آن بر عهده هيأت رئيسه مجلس است اگر تشكيل جلسات رسمي در محلهاي موضوع اين ماده ممكن نشود، از طرف هيأت رئيسه، محل ديگري تعيين ميشود و به اطلاع نمايندگان مي‌رسد. ادامه تشكيل جلسات در اين محل نيز با رأي اكثريت نمايندگان حاضر در جلسه رسمي است.
تبصره ۲- رأيگيري موضوع اين ماده بعد از صحبت يك مخالف و يك موافق هركدام حداكثر به مدت پنج دقيقه انجام ميشود.
ماده ۲- نخستين جلسه هر دوره مجلس شوراى اسلامى طبق اصل شصت و پنجم (۶۵) قانون اساسى با حضور حداقل دوسوم مجموع نمايندگان رسميت مىيابد. در آغاز جلسه آيات (۳۵) تا (۴۲) سوره شورى تلاوت مىشود.
پس از قرائت پيام مقام معظم رهبرى مراسم سوگند انجام و در پايان جلسه، نمايندگان به منظور بزرگداشت بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران حضرت امام خمينى (ره) و شهيدان انقلاب اسلامى و اداى احترام وتجديد عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا حضور خواهند يافت.
سوم - تشريفات سوگند
ماده ۳- نمايندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (۶۷) قانون اساسى سوگند ياد مىكنند. متن سوگندنامه توسط رئيس قرائت مىشود و نمايندگان به حالت اجتماع در حال قيام آن را تكرار و پس از انجام مراسم تحليف، سوگندنامه را امضاء مي‌كنند.
نمايندگان اقليتهاى دينى اين سوگند را با ذكر كتاب آسمانى خود ياد خواهند كرد.
نمايندگانى كه در جلسه نخست شركت ندارند بايد در اولين جلسه رسمى كه حضور پيدا مىكنند سوگند را به‌جا آورند و ذيل سوگندنامه را امضاء كنند.
چهارم - جايگاهها
ماده ۴- جايگاه نمايندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمايندگان به مجلس به حكم قرعه تعيين مىشود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد. قرعهكشى هرسال تجديد مىشود. نمايندگانى كه در قرعه قبل در قسمت جلو مجلس بودهاند به حكم قرعه در قسمت دوم مجلس استقرار خواهند يافت. در دو رديف اول رئيس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضاى شوراى نگهبان و هيأت وزيران و معاونان امور مجلس و ديگر افراد مجاز طبق اين آيين‌نامه خواهند نشست و افراد مذكور به‌هيچ‌وجه مجاز به نشستن در صندلى نمايندگان و يا تردد در محل استقرار نمايندگان نمىباشند.
ماده ۵- خبرنگاران و تماشاچيان با داشتن كارت مخصوص همان جلسه و نيز مأمورين انتظامات مجلس در محلهاى مخصوص، حق حضور خواهندداشت و بايد در تمام مدت جلسه ساكت باشند و از هرگونه بىنظمى خوددارى كنند. در غير اين‌صورت با دستور رئيس جلسه، صحن را ترك مىنمايند. در صورتى كه عمل آنان مستوجب تعقيبات كيفرى بشود فرد خاطى بارعايت مقررات توسط مأمورين انتظامات مجلس توقيف و به مراجع صالحه تحويل خواهد شد.
تبصره ۱- هريك از نمايندگان مى‌تواند در هر جلسه براى حداكثر سه نفر كه به آنها اعتماد دارد، درخواست صدور كارت ورود به محل تماشاچيان را بنمايد. انتظامات مجلس موظف به صدور كارت براى آنان مىباشد.
تبصره ۲- معاونت اجرائي مجلس با رعايت موازين تعيين شده از طرف هيأت رئيسه، براى خبرنگاران جرائد داخلى كه طبق قانون مطبوعات اجازه انتشار دارند و براى خبرنگاران خارجى با معرفى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى كارت موقت غيرقابل انتقال صادر مىنمايد.
پنجم - انتظام مجلس
ماده ۶- حفظ انتظام و امنيت محوطه مجلس به عهده رئيس مجلس و در غياب او به عهده نواب رئيس است. هيچ مقام و قوهاى بدون اجازه رئيس، حق‌مداخله در محوطه و امور مجلس را ندارد.
ماده ۷- حمل هر نوع اسلحه براى كسانى كه وارد ساختمان اصلى مجلس مىشوند مطلقاً ممنوع است.
ماده ۸- رئيس جمهور و معاونان او، وزيران به اجتماع يا به انفراد حق‌شركت در جلسات علنى مجلس را دارند و مىتوانند مشاوران خود را نيز همراه داشته باشند و رئيس قوه قضائيه براى شركت در مراسم تحليف رئيس‌جمهور در مجلس شركت مىكند و همچنين اعضاى شوراى نگهبان حق حضور در كليه جلسات رسمى مجلس را دارند و چنانچه طرح يا لايحهاى با قيد دو يا سه فوريت در دستور مجلس قرار گيرد اعضاي شوراى نگهبان بايد در آن جلسه شركت نمايند.
تبصره ۱- ساير مسؤولان دستگاههاي اجرائي و قضائي اعم از دولتي يا غيردولتي كه از طرف هيأت رئيسه براي دفاع و توضيح طرح يا لايحه دعوت شده‌اند ميتوانند در جلسات مجلس شركت نمايند.
تبصره ۲- رئيس و دادستان ديوان محاسبات، معاون امورمجلس هريك از وزيران و آن عده از كاركنان مجلس كه حضور آنان در صحن مجلس ضروري باشد و معاونان امورمجلس ديگر دستگاهها و نهادها با اجازه هيأت رئيسه حق حضور در جلسات را دارند. اين افراد ميتوانند در جلساتي كه موضوع دستور مجلس مرتبط با وزارتخانه و سازمان آنها باشد شركت نمايند.
ماده ۹- رؤساى جمهور، نخست وزيران، رؤساى مجلس و مقامات عالىرتبه كشورهاى ديگر كه به دعوت مقامات جمهورى اسلامى ايران به ايران مىآيند و بنا به صلاحديد همتاى آنان و تصويب هيأت رئيسه مجلس حضورشان در جلسه رسمى و علنى به مصلحت باشد مىتوانند در جلسه حاضر و عنداللزوم سخنرانى نمايند. اين موضوع قبل از شروع جلسه بايد به اطلاع نمايندگان برسد.
مبحث دوم - تشكيلات قانونگذارى مجلس
اول - هيأتهاى رئيسه مجلس
الف - هيأت رئيسه سنى
ماده ۱۰- مسنترين فرد از نمايندگان حاضر به‌عنوان رئيس سنى و فرد بعدى به‌عنوان نائب‌رئيس و دونفر از جوانترين نمايندگان حاضر به سمت دبير معين مىشوند و در جايگاه هيأت رئيسه قرار مىگيرند. درصورت تساوى سن، هيأت رئيسه سنى با قيد قرعه از بين مسنترين و جوانترين نمايندگان حاضر تعيين خواهد شد.
اعلام هيأت رئيسه سنى با معاونت قوانين مجلس است.
ماده ۱۱- وظايف هيأت رئيسه سنى، اداره جلسه افتتاحيه، انجام مراسم تحليف، قرعه‌كشي اسامي نمايندگان براي عضويت در شعب و توزيع اعتبارنامه‌ها بين شعب و اجراى انتخابات هيأت رئيسه موقت است.
ب - هيأت رئيسه موقت
ماده ۱۲- انتخاب هيأت رئيسه موقت در دومين جلسه علنى مجلس انجام خواهد شد. تركيب و طرز انتخاب آن مانند هيأت رئيسه دائم است، به جز اينكه اكثريت نسبى در انتخاب رئيس كافى خواهد بود.
هيأت‌رئيسه موقت بلافاصله پس‌از انتخاب، با متن سوگندنامه هيأت رئيسه دائم مراسم تحليف را به‌جاى خواهد آورد.
ماده ۱۳- وظايف هيأت رئيسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأييد اعتبارنامه دوسوم نمايندگان و اجراى انتخابات هيأت رئيسه دائم و تمشيت امور ادارى مجلس است.
ج - هيأت رئيسه دائم
ماده ۱۴- پس از قرائت گزارش كليه شعب پانزده‌گانه و تصويب اعتبارنامه حداقل دوسوم مجموع نمايندگان، هيأت رئيسه موقت اقدام به انتخاب هيأت رئيسه دائم مىكند، اعضاى هيأت رئيسه دائم براى يكسال انتخاب مىشوند. مبناى تجديد انتخابات سالانه، سالروز انتخابات هيأت رئيسه قبلى بوده و درصورتى‌كه با تعطيلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام مىگردد و مسؤوليت هيأت رئيسه جديد از سالروز انتخابات قبل تفويض خواهد گرديد.
ماده ۱۵- هيأت‌رئيسه دائم مركب از رئيس، دو نائب‌رئيس، شش‌دبير و سه ناظر مىباشد.
ماده ۱۶- انتخاب رئيس در نوبت اول با اكثريت مطلق آراء نمايندگان صاحب رأى است و انتخاب نواب رئيس، دبيران و ناظران هر كدام جداگانه و با اكثريت نسبى و رأى مخفى و با ورقه خواهد بود. در صورتى‌كه در انتخاب رئيس در نوبت اول اكثريت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اكثريت نسبى كافى خواهد بود.
تبصره ۱- چنانچه آراء براى رئيس، نواب رئيس، دبيران ، ناظران با يكديگر برابر باشد، حسب مورد به قيد قرعه تعيين مىشوند.
تبصره ۲- در صورتى به فرد غائب در جلسه مىتوان رأى داد كه قبل از تشكيل جلسه مربوط به انتخاب هيأت رئيسه، كتباً نامزدى خود را به معاونت قوانين مجلس اعلام كرده باشد.
ماده ۱۷- قبل از أخذ رأى براى هيأت رئيسه، اسامى داوطلبان به ترتيب وصول به هيأت رئيسه بدون بحث در جلسه علنى اعلام خواهد شد.
ماده ۱۸- اعضاي هيأت رئيسه دائم، پس از انتخاب، در حضور نمايندگان با قرائت متن زير سوگند ياد مي‌كنند و موظف به رعايت دقيق مفاد آن مىباشند.
بسم الله الرحمن الرحيم
«من به عنوان عضو هيأت رئيسه مجلس شوراى اسلامى در برابر قرآن مجيد به خداوند قادر متعال سوگند ياد مىكنم كه حداكثر توان خود را براى اجراي آيين‌نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى با مراعات بى‌طرفى كامل در انجام وظايف به‌كار گيرم و از هرگونه اقدام مخالف آيين‌نامه اجتناب نمايم.»
ماده ۱۹- نواب رئيس به ترتيب تعداد آراء به‌عنوان نائب رئيس اول و نائب رئيس دوم و درصورت تساوى آراء با قيد قرعه انتخاب مىشوند و در غياب رئيس مجلس به ترتيب، وظايف و اختيارات او را برعهده خواهند داشت.
تبصره - رئيس مجلس مى‌تواند حتى هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمى را به ترتيب به‌عهده نواب رئيس بگذارد.
ماده ۲۰- اگر رئيس مجلس پيش از انقضاى مدت از رياست استعفاء دهد يا فوت شود نواب رئيس به ترتيب تقدم، جلسه را منعقد مىسازند و متن استعفاءنامه را قرائت يا فوت را اعلام مىدارند. درمورد فوت به احترام متوفى جلسه ختم مىشود و در هر صورت در جلسه بعد نائب رئيس جلسه را تشكيل مىدهد و رئيس جديد طبق آيين‌نامه داخلى مجلس انتخاب مىشود.
در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاءنامه در مجلس و استماع توضيحات رئيس مستعفى و مذاكراتى كه نمايندگان لازم بدانند، چنانچه استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئيس جديد در جلسه بعد به‌عمل مىآيد، حداكثر توضيحات رئيس، سي دقيقه و سه نفر نماينده هركدام ده دقيقه است.
تبصره ۱- در مورد فوت يا استعفاء ساير اعضاى هيأت رئيسه نيز بايد بدون تشريفات در جلسه بعد انتخاب فرد يا افراد جديد به عمل آيد.
تبصره ۲- انتخاب رئيس و هريك از اعضاى هيأت رئيسه جديد براى مدت باقيمانده از يكسال خواهد بود.
ماده ۲۱- هيچ‌يك از اعضاي هيأت رئيسه مجلس نمىتواند به عضويت كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتى كه هريك از اعضاي اين كميسيون به عضويت هيأت رئيسه انتخاب گردند از كميسيون مستعفى شناخته شده و مطابق مراتب منظور در اين آيين‌نامه نسبت به تعيين كميسيون جديد اقدام خواهند نمود و همچنين نمىتوانند به عنوان رئيس يا سخنگوي كميسيون‌هاى مجلس انتخاب گردند و درصورتى‌كه رئيس يا سخنگوي كميسيونها به عضويت هيأت رئيسه انتخاب گردند از سمت خود در كميسيون مستعفى شناخته مىشوند.
ماده ۲۲- وظايف و اختيارات رئيس مجلس عبارتند از:
۱- اداره جلسات مجلس بهشرح مواد اين آيين‌نامه
۲- اداره كليه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس
۳- امضاى كليه احكام استخدامى براساس آيين‌نامه استخدامى كاركنان مجلس و ساير قوانين و مقررات
۴- امضاى كليه نامههاى مربوط به امور قانونگذارى و پارلمانى مجلس
۵- حضور در نهادهاى قانونى كه رئيس مجلس عضو آنها است.
۶- ارائه گزارش كامل از تصميمات و اقدامات هيأت رئيسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهاى تابعه آن هر سه ماه يك‌بار به نمايندگان
۷- ساير موارد مذكور در قانون اساسى و ديگر مقررات
ماده ۲۳- وظايف دبيران عبارتند از:
۱- مراقبت در ضبط و تحرير صورت مذاكرات و چاپ و توزيع آنها
۲- قرائت طرحها و لوايح، پيشنهادها، نوشتهها و مطالبى كه بايد به اطلاع مجلس برسد.
۳- تنظيم پيشنهادهاى واصله از طرف نمايندگان به ترتيب وصول با قيد شماره
۴- ترتيب اجازاتى كه نمايندگان در جلسه براى نطق مىخواهند، با رعايت حق تقدم و قيد شماره ترتيب
ماده ۲۴- وظايف و اختيارات هيأت رئيسه عبارتند از:
۱- نظارت بر كليه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس
۲- تصويب بودجه پيشنهادى سالانه مجلس و ارجاع آن به كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طى مراحل قانونى
۳- تصويب حقوق مالى نمايندگان طبق اين آيين‌نامه
۴- انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس
۵- نظارت بر انجام امور مربوط به گزارش‌ها و چاپ و توزيع آنها
۶- تهيه و تنظيم برنامه هفتگى مجلس
۷- مسؤوليت و نظارت بر رعايت اوقات و مهلتهاى قانونى مذكور در اين آيين‌نامه
۸- تصميم‌گيري در خصوص دعوت از اشخاص حقيقي و حقوقي و موافقت با حضور اشخاص متقاضي جهت شركت و يا اظهارنظر در مجلس
۹- اعلام مراتب رد اعتبارنامه يا استعفاى نمايندگان به وزارت كشور
۱۰- بررسى و حل و فصل مسائل و مشكلات كميسيونها و شعب و اتخاذ تصميم در موارد اختلافي يا عدم رعايت آيين‌نامه
۱۱- حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جايگاه قانونى نمايندگان
۱۲- تصويب سازوكار لازم جهت بهبود روشهاي نظارتي و ساماندهي امور ناظران منتخب مجلس و كميسيونها درمجامع و شوراها و دريافت گزارش آنان
تبصره - جلسات هيأت رئيسه با حضور حداقل دوسوم اعضاء كه رئيس يا يكى از نواب رئيس جزء آنان باشد رسميت مىيابد و مصوبات آن با رأى اكثريت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.
د - مسؤوليت مشترك هيأت رئيسه در برابر مجلس
ماده ۲۵- رئيس مجلس و ساير اعضاى هيأت رئيسه در مورد انجام وظايف محوله در اين آيين‌نامه در برابر مجلس مسؤوليت مشترك دارند.
ماده ۲۶- هرگاه نمايندگان به كيفيت اداره جلسات يا ساير امور مجلس و نحوه ايفاى وظايف رئيس يا ساير اعضاى هيأت رئيسه معترض باشند، مىتوانند طى تقاضاى كتبى با امضاى حداقل بيست و پنج نفر و يا بهدرخواست كميسيون تدوين آيين‌نامه داخلى مجلس، تشكيل هيأت رسيدگى به اعتراضات، مركب از رؤساى كميسيون‌هاى تخصصى و اعضاي كميسيون تدوين آيين‌نامه داخلى مجلس را درخواست نمايند. كميسيون تدوين آيين‌نامه داخلي مكلف است ظرف سه روز نسبت به تشكيل هيأت رسيدگى به اعتراضات، اقدام نمايد. هيأت اخير مكلف است ظرف ده روز با حضور سه نفر از منتخبين معترضين، به موضوع رسيدگى نمايد. درصورتى كه اكثريت اعضاي هيأت رأى بر عدم صلاحيت فرد مورد اعتراض دادند عضويت وى در هيأت رئيسه تعليق مىگردد. گزارش هيأت در اين باره در جلسه غيرعلنى مورد بررسى قرار مىگيرد و در اولين جلسه علنى مجلس بدون بحث به رأىگيرى گذاشته مىشود. درصورت رد عدم صلاحيت، عضو مزبور به كار خود ادامه خواهد داد و درغير اين‌صورت از سمت خود مستعفى شناخته مىشود و حق شركت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.
تبصره ۱- هيأت رسيدگىكننده به اعتراض، در ابتداى نخستين جلسه خود هيأت رئيسهاى را وفق مقررات مربوط به انتخاب هيأت رئيسه كميسيونها، انتخاب مىنمايند. جلسات هيأت باحضور سه چهارم اعضاء رسميت مىيابد و مناط اعتبار تصميمات آن، رأى اكثريت مطلق حاضران مىباشد.
تبصره ۲- نمايندگان معترض و اعضاي مورد اعتراض هيأت رئيسه مجلس، حق رأى در جلسه هيأت رسيدگىكننده به اعتراضات را ندارند.
تبصره ۳- رسيدگى فوق مانع از انجام وظايف قانونى كميسيون اصل نودم (۹۰) قانون اساسى نسبت به طرز كار مجلس نخواهد بود و نمايندگان مىتوانند از آن طريق نيز نسبت به عملكرد هيأت رئيسه نظارت و پيگيرى نمايند.
تبصره ۴- نحوه رسيدگي به اعتراض درمورد ايفاي وظايف رئيس كميسيون اصل نودم (۹۰) قانون اساسي و نيز رئيس و دادستان ديوان محاسبات و همچنين ساير نمايندگان مجلس كه با رأي مجلس انتخاب مي‌شوند ولي در اين آيين‌نامه براي رسيدگي به اعتراض در مورد ايفاي وظايف آنان روشي مشخص نشده است طبق اين ماده است.
تبصره ۵- چنانچه ده نفر از نمايندگان به عملكرد هريك از نمايندگان منتخب مجلس در هيأتها، مجامع و شوراهاي غير استاني و غير شهرستاني معترض باشند، طبق اين ماده به عملكرد آنان رسيدگي ميشود.
دوم - شعب و كميسيونها
الف - شعب
ماده ۲۷- پس از انجام مراسم تحليف، نمايندگان به حكم قرعه بهطور مساوى به پانزده شعبه تقسيم مىشوند و افراد باقيمانده بهترتيب از شعبه اول به بعد، يك يك به شعب افزوده مىشوند. نمايندگانى كه بعداً سوگند ياد مىكنند به حكم قرعه به عضويت شعبى كه كسرى دارند پذيرفته مىشوند.
هر شعبه داراى يك رئيس، دو نائب رئيس، يك سخنگو و دو دبير خواهد بود كه جداگانه با رأى مخفى با ورقه و با اكثريت نسبى بيش از يك سوم كل اعضاي شعبه، انتخاب مىشوند و در صورت تساوى به حكم قرعه عمل خواهد شد.
نتيجه انتخابات با ذكر آراء طى گزارشى به‌وسيله سخنگو به اطلاع مجلس مىرسد. مناط اعتبار براى رسميت جلسات شعب، حضور حداقل دوسوم اعضاء مىباشد و تصميمات شعب، به‌جز در مورد انتخاب افراد، با اكثريت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
ماده ۲۸- هر يك از شعب براى تمام دوره نمايندگى رسميت دارند و وظايف و اختيارات آنها عبارتند از:
۱- رسيدگى به اعتبارنامه‌ها
۲- تعيين اعضاى كميسيون تحقيق
۳- تعيين اعضاى كميسيون تدوين آيين‌نامه داخلى مجلس
۴- بررسى و تشخيص صلاحيت نامزدهاى عضويت دركميسيونهاى تخصصى مجلس
ماده ۲۹- هر يك از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قيد اسامى حاضران و غائبان و تأخيركنندگان به وسيله دبير شعبه تنظيم و تقديم هيأت رئيسه مجلس نمايند.
nbsp;۱- رسيدگى به اعتبارنامه نمايندگان
ماده ۳۰- شعب به موجب جدول حوزههاى انتخاباتى مجلس شوراى اسلامى كه براساس حروف الفبا از طرف معاونت قوانين مجلس با نظارت هيأت رئيسه تنظيم و توزيع مىشود، رسيدگى به اعتبارنامه‌ها را شروع و نسبت به مداركى كه در شوراى نگهبان مورد رسيدگى قرار نگرفته و يا پس از رسيدگى شوراى نگهبان به دست آمده است اتخاذ تصميم خواهد نمود و گزارش تصويب يا رد آن را از طريق هيأت رئيسه به مجلس تقديم مىدارند. هر شعبه براى تسريع در كار مى‌تواند يك يا چند شعبه فرعى تعيين كند كه اعضاى آن با قيد قرعه از بين منتخبان آن شعبه تعيين مىشوند، ولى رسيدگى نهائى در شعبه اصلى به عمل مىآيد و گزارش آن توسط سخنگوي شعبه طبق دستور جلسه به مجلس داده خواهد شد و درصورت غيبت سخنگو و همچنين در صورتى كه سخنگوي شعبه در جلسه باشد، ليكن نخواهد درباره اعتبارنامه صحبت كند به ترتيب يكى از دو نائب رئيس يا دبيران وظيفه او را انجام خواهد داد.
ماده ۳۱- هيأت رئيسه موظف است فهرست اعتبارنامههاى ارجاعى به شعب را تكثير و دراختيار نمايندگان قرار دهد. چنانچه نمايندهاى به هريك از اعتبارنامه‌ها معترض باشد، حداكثر ظرف سه روز از تاريخ انتشار فهرست فوق‌الذكر اعتراض خود را كتباً به شعبه مربوطه تقديم مىدارد. شعبه موظف است حداقل بيست و چهار ساعت قبل از بررسى هر اعتبارنامه از معترضان جهت توضيح اعتراض خود دعوت به عمل آورد.
تبصره - درصورت عدم حضور معترض يا معترضان در شعبه، حق طرح اعتراض در جلسه علنى را نخواهند داشت مگر آنكه عدم حضور آنان به تشخيص هيأت رئيسه با عذر موجه بوده باشد و همچنين در صورتى كه شعبه در موعد مقرر از معترض يا معترضان دعوت به عمل نياورد، آنان مىتوانند در جلسه علنى اعتراض نمايند.
ماده ۳۲- هيچ شعبهاى نمىتواند تقديم گزارش خود را بيش از دوازده روز از تاريخ دريافت پرونده به تعويق اندازد. درصورتى كه تأخير به حكم ضرورت پيش آمده باشد، رئيس و در غياب او نائب رئيس شعبه مكلف است هيأت‌رئيسه مجلس را مطلع سازد. هرگاه هيأت رئيسه علت را موجه دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و در غير اين صورت به شعبه بعد ارجاع مي‌نمايد كه ظرف ده روز پس از دريافت پرونده، گزارش دهد.
ماده ۳۳- گزارش هريك از شعب درباره تأييد يا رد اعتبارنامه‌ها بدون ذكر دليل در مجلس قرائت مىشود. درصورتى كه گزارش شعبه مبنىبر رد اعتبارنامه باشد و يا اينكه معترضان بر اعتراض خود باقى باشند، اعتبارنامه به كميسيون تحقيق ارجاع خواهد شد.
درغيراين صورت اعتبارنامه مصوب تلقى گرديده و رئيس مجلس تصويب آن را اعلام مىنمايد.
ماده ۳۴- كميسيون تحقيق ظرف حداكثر پانزده روز به دلايل و توضيحات كتبى شعب و معترضان (كه بايد ظرف پنج روز از تاريخ ارجاع اعتبارنامه به كميسيون، به آن كميسيون فرستاده باشند) رسيدگى مىكند و پس از استماع و بررسى توضيحات شفاهى معترضان و مدافعات كتبى يا حضورى نماينده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال مي‌دارد.
درصورت عدم حضور عمدى نماينده مورد اعتراض در كميسيون و يا عدم ارسال مدافعات كتبى كميسيون مى‌تواند بدون استماع مدافعات وى نظر خود را به مجلس ارسال دارد.
ماده ۳۵- چنانچه اعتبارنامه نمايندهاى از طرف شعبه يا نمايندهاى مورد اعتراض قرارگرفته و به كميسيون تحقيق احاله شده باشد نظر كميسيون مذكور در مجلس قرائت مىشود. اگر گزارش كميسيون تحقيق مبنى بر رد اعتبارنامه باشد سخنگوي كميسيون ادله رد اعتبارنامه را توضيح مىدهد. در صورتى كه گزارش مبنى بر تأييد صحت اعتبارنامه باشد و يا در موعد مقرر گزارش ندهد، ابتداء سخنگوي شعبه معترض، ادله رد اعتبارنامه را توضيح مىدهد و نماينده معترض حداكثر به مدت نيم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت مىكند و در صورتى كه معترضان متعدد باشند حداكثر تا سه نفر با توافق بقيه و در صورت عدم توافق با قيد قرعه انتخاب مىشوند و هريك حداكثر به مدت نيم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت مىكنند. نمايندهاى كه اعتبارنامهاش مورد اعتراض قرار گرفته به مدت دو برابر وقت مخالفان مى‌تواند صحبت كند و مى‌تواند قسمتى از وقت خود را حداكثر به دو نفر از نمايندگان واگذار نمايد.
ماده ۳۶- چنانچه نماينده بدون عذر موجه (به تشخيص هيأت رئيسه) تا ده روز پس از ابلاغ به وى براى دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه حاضر نشود، مجلس با استماع گزارش كميسيون تحقيق و صحبت معترض وارد رأىگيرى مىشود.
تبصره - درصورتى كه نماينده يا نمايندگان معترض به دلايل موجه در جلسه حضور نداشته باشند مىتوانند با اطلاع قبلى هيأت رئيسه، دلايل اعتراض خود را كتباً به نماينده ديگرى تحويل تا توسط او در مجلس قرائت گردد.
ماده ۳۷- اگر كميسيون تحقيق ظرف پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نكرد، نمايندهاى كه اعتبارنامهاش مورد اعتراض واقع گرديده، مى‌تواند طرح اعتبارنامه خود را همراه با ارائه دلايل عدم گزارش كميسيون تحقيق، از هيأت‌رئيسه درخواست بنمايد. همچنين پانزده نفر از نمايندگان هم مىتوانند چنين تقاضايى را از هيأت رئيسه بنمايند. هيأت رئيسه موظف است در اولين فرصت اين درخواست را در مجلس مطرح نمايد. پس از استماع توضيح كميسيون، مجلس در اين مورد تصميم مىگيرد. در صورت موجه بودن علت تأخير، مجلس مى‌تواند مهلت را تا پانزده روز ديگر تمديد نمايد. در غير اين‌صورت، اعتبارنامه در جلسه بعد مجلس مطرح مىگردد و نماينده معترض و در صورت نبودن معترض سخنگوي شعبه مربوطه دلايل عدم تأييد صحت اعتبارنامه از طرف شعبه را در جلسه بيان مىكند. پس از دفاع نماينده صاحب اعتبارنامه، مجلس وارد رأىگيرى مىشود.
تبصره - تعيين مصاديق و تهيه شرح وظايف و اختيارات كميسيونها با رعايت كليت آيين‌نامه داخلي مجلس شوراي اسلامي توسط هيأت رئيسه مجلس يا هريك از كميسيونها و يا حداقل پنجاه‌نفر از نمايندگان پيشنهاد ميشود و پس از تصويب در جلسه مشترك هيأت رئيسه مجلس، اعضاي كميسيون تدوين آيين‌نامه داخلي و رؤساي كميسيونهاي تخصصي اجراء ميشود.
جلسه مشترك فوق‌الذكر به رياست رئيس يا يكي از نواب رئيس مجلس و با حضور حداقل دوسوم اعضاء رسميت مي‌يابد و مصوبات آن با رأي حداقل دوسوم اعضاي حاضر معتبر خواهد بود و مصوبات به اطلاع نمايندگان خواهد رسيد.
۱- كميسيونهاي خاص
۱-۱- كميسيون مشترك
ماده ۴۳- درمورد طرحها و لوايحى كه به تشخيص هيأت رئيسه به دو يا چند كميسيون ارتباط اساسى داشته باشد، كميسيون مشترك تشكيل مىگردد. تعداد اعضاي كميسيون مشترك بيست وسه نفر مي‌باشد. تعيين سهم هر كميسيون به‌وسيله هيأت‌رئيسه مجلس و انتخاب آنان توسط كميسيون ذيربط مي‌باشد.
كميسيون مشترك در انتخاب هيأت رئيسه و ارائه گزارش و ساير مقررات مانند ديگر كميسيونها اقدام مىنمايد.
۲ -۱- كميسيون ويژه
ماده ۴۴- در مسائل مهم و استثنائى كه براى كشور پيش مىآيد و دراين خصوص تشكيل كميسيون ويژهاى براى رسيدگى و تهيه گزارش ضرورت پيدا مىكند، به پيشنهاد حداقل پانزده نفر از نمايندگان و تصويب مجلس، اين كميسيون تشكيل مىشود. اعضاى كميسيون ويژه كه پانزده نفر خواهند بود، مستقيما در جلسه علنى توسط نمايندگان با رأى مخفى و اكثريت نسبى انتخاب خواهند شد.
هيأت رئيسه كميسيون ويژه همانند ديگر كميسيونها انتخاب خواهد شد.
تبصره - هيأت رئيسه مجلس مي‌تواند طرحها و لوايحي را كه در حوزه مسائل مربوط به كميسيون ويژه تشخيص دهد به آن كميسيون ارجاع نمايد.
۳ -۱- كميسيون تلفيق
ماده ۴۵- بهمنظور تنظيم اصول و مفاد برنامههاى توسعه و لوايح بودجه كل كشور و ايجاد هماهنگى بين كميسيون‌هاى تخصصى مجلس شوراى اسلامى، پس از تقديم لايحه مربوط توسط دولت به مجلس، كميسيون تلفيق مركب از اعضاى ذيل تشكيل مىگردد:
۱- كليه اعضاى كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات
۲- دونفر از هريك از كميسيون‌هاى ديگر (غيراز كميسيون‌هاى تحقيق و تدوين آيين‌نامه داخلى مجلس)
اعضاى مذكور در بند (۲) توسط كميسيون‌هاى مربوطه انتخاب و به هيأت رئيسه مجلس معرفى مىشوند.
مأموريت اين كميسيون تا تصويب نهائى قانون برنامه توسعه و يا لايحه بودجه سالانه كل كشور ادامه مىيابد.
تبصره - كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظايف تخصصى در ماده (۴۹) واين ماده موظف است نسبت به امور زير اقدام نمايد:
۱- نظارت و مراقبت بر اجراى مقررات بودجه و امور مالى مجلس و نحوه هزينه كردن آن
۲- رسيدگى به عملكرد بودجه سالانه مجلس و ارائه گزارش آن حداكثر تا پايان شهريورماه سال بعد. اين گزارش جهت اطلاع نمايندگان چاپ مىگردد.
۳- بازرسى و رسيدگى دقيق و نظارت درمورد كليه اموال و اشياء منقول و غيرمنقول مجلس شوراى اسلامى و ارائه گزارش سالانه جهت چاپ و توزيع بين نمايندگان
۷-۲- كميسيون بهداشت و درمان
ماده ۵۶- كميسيون بهداشت و درمان براى انجام وظايف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزيستى، تأمين اجتماعى و بيمههاى اجتماعى و هلال احمر مطابق ضوابط اين آيين‌نامه تشكيل مىشود.
۸-۲- كميسيون شوراها و امور داخلي كشور
ماده ۵۷- كميسيون شوراها و امورداخلي كشور براي انجام وظايف محوله در محدوده سياست داخلي، شوراها، امور غيرعمراني شهرداري‌ها و ثبت احوال مطابق ضوابط اين آيين‌نامه تشكيل ميشود.
۹-۲- كميسيون صنايع و معادن
ماده ۵۸- كميسيون صنايع و معادن براى انجام وظايف محوله درمحدوده صنايع، پست، مخابرات، معادن، پتروشيمى، صنايع هوافضا و ارتباطات مطابق ضوابط اين آيين‌نامه تشكيل مىشود.
۱۰-۲- كميسيون عمران
ماده ۵۹- كميسيون عمران براى انجام وظايف محوله در محدوده راه و ترابرى، مسكن، عمران شهرى و عمران روستايى و امور عمراني شهرداري‌ها و دهياري‌ها مطابق ضوابط اين آيين‌نامه تشكيل مىشود.
۱۱-۲- كميسيون فرهنگي
ماده ۶۰- كميسيون فرهنگى براى انجام وظايف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبليغات، صدا و سيما و ارتباطات جمعى، تربيت بدنى و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط اين آيين‌نامه تشكيل مىشود.
۱۲-۲- كميسيون قضائي و حقوقي
ماده ۶۱- كميسيون قضائى و حقوقى براى انجام وظايف محوله درمحدوده قضائى و حقوقى مطابق ضوابط اين آيين‌نامه تشكيل مىشود.
۱۳-۲- كميسيون كشاورزي، آب و منابع طبيعي
ماده ۶۲- كميسيون كشاورزى، آب و منابع طبيعى براى انجام وظايف محوله درمحدوده كشاورزى، منابع آب، دام و طيور، شيلات، محيط زيست و هواشناسى مطابق ضوابط اين آيين‌نامه تشكيل مىشود.
۳- مقررات مشترك كميسيونها
ماده ۶۳- هريك از كميسيون‌هاى تخصصى مجلس موظف است از ميان اعضاى خود كميته و يا كميتههاى فرعى متناسب با موضوعات مربوط تشكيل دهد. كميتههاى فرعى داراى يك رئيس، يك نائب رئيس و يك دبير خواهند بود كه توسط اعضاى همان كميته انتخاب مىگردند. مصوبات كميتههاى فرعى بعد از تصويب در كميسيون رسميت خواهد داشت.
ماده ۶۴- پس از انتخاب اعضاى كميسيونها، هر كميسيون به رياست مسنترين عضو و با حضور حداقل دوسوم اعضاي خود منعقد و فوراً يك رئيس، دو نائب‌رئيس، يك سخنگو و دو دبير با رأى مخفى با ورقه با اكثريت نسبى به مدت يكسال انتخاب مىنمايد.
تبصره - معاونت قوانين موظف است در شروع كار هر دوره مجلس سوابق كارى و ميزان تحصيلات اعضاى هر كميسيون را قبل از انتخاب هيأت رئيسه آن كميسيون دراختيار اعضاء قرار دهد.
ماده ۶۵- مناط اعتبار براى رسميت جلسه كميسيونها حضور حداقل دوسوم اعضاء مىباشد. مصوبات كميسيون با اكثريت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
ماده ۶۶- هر نماينده هر شش ماه مى‌تواند پس از گذشت شش ماه از آغاز كار هر دوره مجلس از طريق هيأت رئيسه تقاضاى تغيير كميسيون را بنمايد. اين تغيير و انتقال با موافقت اكثريت اعضايكميسيونهاى ذىربط انجام مىپذيرد.
ماده ۶۷- رئيس مجلس حداقل يك نفر از كارشناسان با تجربه و مناسب مجلس را به‌عنوان دبير در اختيار هر كميسيون قرار مىدهد تا نسبت به امور كارشناسى و ادارى مربوطه از قبيل ارتباط با هيأت رئيسه و ادارات مجلس و كميسيونها و تنظيم و توزيع مراسلات، ضبط مذاكرات، بايگانى اوراق و پروندهها، تسريع جريان امور دفترى و تهيه صورتجلسات و ساير امور ادارى اقدام نمايد.
ماده ۶۸- گزارش عملكرد كميسيونها بايد هر ماه يك‌بار به هيأت رئيسه مجلس داده شود تا به نحو مقتضى به اطلاع نمايندگان برسد.
ماده ۶۹- در صورتى كه نمايندگان از طرف كميسيون براى اداى توضيح در زمينه سؤال و يا پيشنهاد خود دعوت شوند موظف به شركت خواهند بود و عدم شركت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سؤال و يا پيشنهاد خواهد بود.
ماده ۷۰- تمام اسناد و اوراق مربوط به امورى كه بايد در كميسيونها بررسى شود از طرف هيأت رئيسه به آن كميسيون ارجاع مىشود. نمايندگان مىتوانند آن اسناد را ملاحظه كنند، اسناد مزبور نبايد از كميسيون خارج گردد. اين اسناد به انضمام اسناد مذاكرات و اقدامات جارى كميسيون در محل كميسيون بايگانى و در پايان هر دوره به بايگانى مجلس منتقل مىشود.
ماده ۷۱- پس‌ازآنكه مجلس يا كميسيونها (درخصوص‌قوانين‌آزمايشي) درباره طرح يا لايحهاى رأى نهائى داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط بهآن، در معاونت قوانين مجلس بايگانى مىشود.
ماده ۷۲- هر نماينده به جز رئيس مجلس، ملزم است عضويت يكى از كميسيون‌هاى تخصصى را بپذيرد و درصورت تمايل مى‌تواند در كميسيون‌هاى ديگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رأى شركت كند.
تبصره ۱- عضويت در كميسيون‌هاى تحقيق و تدوين آيين‌نامه داخلى مجلس مانع از عضويت در كميسيون ديگر نخواهد بود.
تبصره ۲- چنانچه نمايندگان عضو كميسيونهاي خاص در سال سي‌ساعت غيبت اعم از موجه و غيرموجه داشته باشند ادامه عضويت آنها در كميسيون منوط به موافقت اكثريت اعضاي آن كميسيون خاص است. اين رأيگيري با ورقه انجام ميشود.
مبحث سوم - تشكيلات ادارى و پشتيبانى مجلس
ماده ۷۳- مسؤوليت و اختيار كليه امور اجرائي مجلس اعم از تشكيلاتي، مالي، معاملاتي، اداري، استخدامي، حقوقي، فني، پشتيباني، ارتباطات داخلي و بين‌المللي، حفاظت، حراست و نظاير آن به عهده رئيس مجلس شوراي اسلامي است.
تبصره ۱- رئيس مجلس مي‌تواند بخشي از وظايف و اختيارات خود را به معاونين قوانين، نظارت و اجرائي يا مسؤولين ذيربط تفويض نمايد.
تبصره ۲- اساسنامه سازمانها، نظام مالي و ساختار تشكيلات مربوط به مجلس شوراي اسلامي به جز امور قانونگذاري و همچنين ضوابط اجرائي و دستورالعمل‌هاي كليه اختيارات موضوع اين ماده به تصويب كميسيون تدوين آيين‌نامه داخلي مجلس شوراي اسلامي خواهد رسيد.
ماده ۷۴- وظايف ناظران عبارتند از:
۱- تنظيم برنامهها و سياست‌هاى مالى، استخدامى، خدماتى، تبليغى و انتظامات مجلس و ارائه آن به رئيس مجلس جهت طى مراحل بعدى
۲- نظارت بر عملكرد كليه واحدهاي ساختار تشكيلات اداري مجلس، نحوه اجراى مصوبات هيأت رئيسه و كميسيون تدوين آيين‌نامه داخلي درخصوص تبصره (۲) ماده (۷۳)
۳- نظارت بر روند تهيه و پيشنهاد بودجه سالانه مجلس و پيگيرى مراحل بعدى آن
۴- نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنيه و اموال و مؤسسات مجلس
۵- نظارت بر عملكرد مركز پژوهشها، مركز اسناد، كتابخانه و موزه مجلس كه طبق قوانين مربوط به خود تشكيل گرديدهاند.
۶- پيگيرى مشكلات نمايندگان و ارائه راه‌حل مناسب به هيأت رئيسه
۷- نظارت بر ساير امور ادارى و مالى و خدماتى مجلس
ماده ۷۵- هيأت رئيسه مي‌تواند در چهارچوب امكانات موجود و بودجه مصوب تشكيلات مناسبي را جهت تدوين، نگارش، ويرايش حقوقي و ادبي طرحها و لوايح ايجاد نمايد. نظرات اين تشكيلات قبل از تصويب نهائي طرح يا لايحه در مجلس، با موافقت كميسيون ذيربط انجام ميشود.
ماده ۷۶- در راستاي ايفاي هرچه بهتر وظيفه نمايندگي، همچنين حفظ شأن و منزلت مجلس و جايگاه حقيقي نمايندگان، هيأت رئيسه مي‌تواند به منظور برقراري ارتباط مؤثر (ديداري، شنيداري، مكتوب) نمايندگان با موكلان و نمايندگان دستگاههاي اجرائي و نهادهاي رسمي و غيررسمي در مركز و حوزه انتخابيه با اختصاص فضاي فيزيكي مناسب (دفاتر كار و ملاقات عمومي) هرگونه امكانات سخت‌افزاري و نرم‌افزاري مورد نياز را در شأن نظام جمهوري اسلامي فراهم نمايد. اعتبارات مورد نياز در بودجه سالانه مجلس پيش‌بيني ميشود.
فصل دوم - نمايندگان
مبحث اول - مصونيت نمايندگان
ماده ۷۷- بر طبق اصل هشتاد و ششم (۸۶) قانون اساسى نمايندگان مجلس در مقام ايفاى وظايف نمايندگى در اظهارنظر خود كاملاً آزادند و نمىتوان آنها را به سبب نظراتى كه در مجلس اظهار كردهاند يا آرائى كه در مقام ايفاى وظايف خود داده‌اند تعقيب يا توقيف كرد و يا از حقوق اجتماعى محروم نمود.
تبصره - وظايف نمايندگى شامل نطق، بحثهاى داخل دستور، بحثهاى جلسات كميسيونها، اظهارنظراتى كه براى اعمال اصل هشتاد و چهارم (۸۴) قانون اساسى انجام مىشود و ساير موارد نظارتى و قانونى است.
ماده ۷۸- چنانچه به تشخيص هيأت رئيسه نمايندهاى در سخنان خود در جلسه علنى به كسى نسبت ناروا داده و يا هتك حرمت نمايد فرد مزبور مى‌تواند در دفاع از خود، به‌صورت مكتوب به اتهام وارده پاسخ گويد. پاسخ ارسالى درصورتى كه بيش از دو برابر اصل مطلب اظهار شده نبوده و متضمن توهين و افتراء نباشد، در اولين فرصت در جلسه علنى قرائت خواهد شد.
ماده ۷۹- اگر در جلسه رسمي ضمن نطق يا مذاكره صريحاً يا تلويحاً نسبت سوئى به يكى از نمايندگان داده شود يا عقيده و اظهار او را بر خلاف جلوه دهند و نماينده مذكور براى رد آن نسبت به رفع اشتباه در همان جلسه يا در جلسه بعد اجازه نطق بخواهد بدون رعايت نوبت تا پنج‌دقيقه اجازه نطق داده مىشود.
مبحث دوم - تعهدات نمايندگان
ماده ۸۰- نمايندگان براساس مسؤوليت نمايندگى، متعهد و ملتزم به حفظ حيثيات مجلس و نمايندگان و رعايت نظم و نوبت و اجراي آيين‌نامه داخلى مىباشند. در مواردىكه نمايندهاى رعايت تعهدات فوق را ننمايد اقدامات ذيل بهترتيب از طرف رئيس به‌عمل خواهد آمد:
۱- تذكر شفاهى در جلسه علنى
۲- اخطار در جلسه علنى
۳- احضار و توبيخ متخلف در جلسه هيأت رئيسه
ماده ۸۱- رئيس جلسه نسبت به نمايندگانى كه از موضوع مذاكره خارج مىشوند و يا بدون اجازه صحبت مىكنند وهمچنين نسبت به نمايندگانى كه به واسطه عدم رعايت آيين‌نامه داخلى يا به انحاء ديگر رعايت نظامات مجلس را نمىنمايند تذكر مىدهد.
ماده ۸۲- درصورتى كه رئيس به يكى از نمايندگان دوبار تذكر داد و نماينده مجدداً از حدود نظم خارج گرديد، رئيس به او اخطار مىكند.
ماده ۸۳- توبيخ كه سبب درج در پرونده و گزارش در مجلس مىشود در موارد ذيل اجراء مىگردد:
۱- درصورتى كه نمايندهاى پس از اخطار در همان جلسه از حدود نظم خارج شود.
۲- درصورتى كه نمايندهاى ظرف يكماه چهار مرتبه در جلسات متوالى يا شش مرتبه در مجموع مورد تذكر واقع شده باشد.
۳- كسانى كه بيش از سه جلسه متوالى يا در مجموع پنج جلسه در يكماه تأخير غيرمجاز داشته باشند.
مبحث سوم - حقوق نمايندگان
ماده ۸۴- بودجه سالانه مجلس به پيشنهاد هيأت رئيسه پس از مشورت با كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات و در موعد مقرر براي دولت ارسال ميشود تا با رعايت اصل پنجاه و دوم (۵۲) قانون اساسي در بودجه سالانه كل كشور درج شود.
تبصره - مقرري و هزينه‌هاي نمايندگي درهرسال در جلسه مشترك هيأت رئيسه با كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شوراي اسلامي با رعايت مقررات مالي مجلس به تصويب مي‌رسد. نمايندگان مجلس ميتوانند حقوق و مزاياي خود را از مجلس دريافت نمايند. قبل از تصميم مجدد در هر دوره به صورت علي‌الحساب مطابق مصوبه دوره قبل عمل ميشود.
مبحث چهارم - مأموريت‌ها
ماده ۸۵- مأموريت‌هاى رسمى فردى و جمعى نمايندگان براى شركت در سمينارها، اجلاس‌ها و بازديدهاى فنى و تخصصى در داخل و يا خارج از كشور با تصويب كميسيون ذىربط و تأييد هيأت رئيسه انجام خواهد شد. نتايج حاصل از مأموريت به آن كميسيون و هيأت رئيسه مجلس تسليم مىگردد.
مبحث پنجم - تعطيلات و مرخصي‌ها
ماده ۸۶- تعطيلات تابستانى مجلس در هر سال سى روز است كه زمان آن با تشخيص مجلس تعيين مىشود. هيأت رئيسه مى‌تواند در تنظيم برنامه جلسات علنى و كميسيونها بهگونهاى عمل كند كه نمايندگان در هر ماه يك هفته كارى هم براى رسيدگى به وظايف نمايندگى فرصت داشته باشند.
تبصره - در صورت ضرورت، رئيس مجلس مى‌تواند با تقاضاى حداقل پنجاه نفر از نمايندگان و يا درخواست دولت، با ذكر دليل، در اوقات تعطيل، مجلس را بهطور فوقالعاده دعوت به انعقاد نمايد.
ماده ۸۷- نمايندگان يكماه در هر سال حق استفاده از مرخصى با حقوق را دارند. استفاده از مرخصى ضرورى بدون حقوق نيز، با موافقت هيأت رئيسه، حداكثر يك ماه در سال خواهد بود و درصورت عدم استفاده مىتوانند در سالهاى بعد استفاده نمايند.
ماده ۸۸- اجازه مرخصى تمام مدت يك جلسه يا قسمتى از جلسات مجلس با موافقت هيأت رئيسه مجلس و در كميسيونها و شعب با رؤساى كميسيونها و شعب خواهد بود.
ماده ۸۹- هيچ‌يك از نمايندگان قبل از تحصيل مرخصى نمىتواند غيبت نمايد مگر با عذر موجه از قبيل بيمارى يا حوادث غيرمترقبه
مبحث ششم - غيبت نمايندگان
ماده ۹۰- نمايندهاى كه بيش از يكصد ساعت متوالى يا دويست و پنجاه ساعت غيرمتوالى از اوقات رسمى جلسات مجلس و كميسيون را بدون عذر موجه در يكسال غيبت نمايد، مستعفى شناخته خواهد شد. همچنين نمايندهاى كه بهعلت ناتوانى جسمى و يا بيمارى بيش از چهار ماه در يكسال غيبت موجه داشته باشد بنا به درخواست سى نفر از نمايندگان و تصويب دوسوم نمايندگان حاضر مبنى بر عجز وى از ايفاى وظايف نمايندگى، سمت نمايندگى خود را از دست مي‌دهد.
تبصره ۱- تا يك هفته پس از اعلام رسمى مستعفى شناخته شدن نماينده، درصورتى كه خود وى يا نماينده ديگرى به غيرموجه بودن غيبت اعتراض كند و آن را تسليم هيأت رئيسه نمايد، اين اعتراض در اولين فرصت در مجلس مطرح مىشود و پس از صحبت حداكثر دو مخالف و دو موافق (هريك به مدت پانزده دقيقه) در صورتى كه مجلس به موجه بودن غيبت نماينده مورد بحث رأى داد، غيبت موجه شناخته خواهد شد.
يك نفر از هيأت رئيسه به‌عنوان موافق و نماينده مورد بحث به‌عنوان مخالف براى صحبت، حق تقدم خواهند داشت.
ج ـ اكثريت دو سوم مجموع نمايندگان:
۱- تصويب درخواست مراجعه به آراء عمومى (اصل پنجاه و نهم (۵۹) قانون اساسى)
۲- تصويب عدم كفايت رئيس جمهور (اصل هشتادونهم (۸۹) قانون اساسى)
۳- تصويب تقاضاى سه فوريت طرحها و لوايح
د - اكثريت دو سوم نمايندگان حاضر:
۱- تصويب آيين‌نامه داخلى مجلس و تفسير آن
۲- تصويب تشكيل‌جلسه رسمى غيرعلنى مجلس با رعايت ماده (۱۰۶) اين آيين‌نامه
۳- تصويب تقاضاى دوفوريت طرحها و لوايح
۴- تصويب موضوع اصل هفتاد و نهم (۷۹) قانون اساسي
۵- اصلاح قانون برنامه توسعه درضمن لايحه بودجه و ساير طرحها و لوايح
ه - اكثريت مطلق نمايندگان حاضر:
۱- انتخاب رئيس مجلس (مرحله اول)
۲- انتخاب رئيس و دادستان ديوان محاسبات كشور
۳- رأى اعتماد به وزيران
۴- رأى عدم اعتماد به وزيران
۵- تصويب طرحها و لوايح و تفسير قوانين
۶- تصويب انجام تحقيق و تفحص
۷- تصويب تقاضاى يك فوريت طرحها و لوايح
۸- تغيير دستور هفتگي مجلس
۹- رأي به وارد بودن سؤال نمايندگان از وزير
۱۰- تصويب موضوعات اصول (هفتادوهفتم) (۷۷) ،(هشتادم) (۸۰)، (هشتادودوم) (۸۲) و (هشتادوسوم) (۸۳) قانون اساسى
۱۱- تصويب وضع قوانين آزمايشى و تصويب دائمى اساسنامه سازمانها توسط كميسيون‌هاى مجلس و دولت طبق اصل هشتادوپنجم (۸۵) قانون اساسى
۱۲- تعيين تعداد اعضاي كميته‌ها در كميسيونها
۱۳- تصويب اعتبارنامه نمايندگاني كه پرونده آنان به كميسيون تحقيق ارجاع شده است.
۱۴- حذف مواد، تبصره‌ها و بندها از گزارش كميسيونها در جلسه علني
۱۵- تصويب افزايش تعداد مخالف و موافق يا وقت مذاكرات طرحها و لوايح مهم موضوع تبصره (۱) ماده (۱۱۲)
۱۶- ساير مواردى كه در اين آيين‌نامه و ساير قوانين براى آنها كلمات«تصويب» يا «موافقت مجلس» آورده شده و در اين آيين‌نامه نصاب آن مشخص نشده است.
و - اكثريت نسبى با حداقل رأي بيش از يك سوم نمايندگان حاضر:
۱- انتخاب اعضاي هيأت رئيسه شعبه
۲- انتخاب نمايندگان جهت عضويت در كميسيون تلفيق، مشترك و هيأت تحقيق و تفحص
۳- انتخاب اعضاي كميسيون‌تخصصي، تحقيق و تدوين آيين‌نامه داخلى در شعبه
۴- تصويب تغيير كميسيون نمايندگان
۵- انتخاب اعضاي كميسيون ويژه در مجلس
ز - اكثريت نسبى:
۱- انتخاب رئيس‌مجلس(مرحله دوم) و ساير اعضاي هيأت رئيسه مجلس
۲- انتخاب اعضاي حقوقدان شوراي نگهبان
۳- انتخاب رئيس و اعضاي هيأت رئيسه كميسيون و كميته
۴- انتخاب نمايندگان جهت نظارت در مجامع، شوراها و سازمانها
۵- انتخاب اعضاي كميته‌هاي هر كميسيون
۶- انتخاب ده‌نفر از نمايندگان در اجراي اصل‌يكصد و هفتاد و هفتم (۱۷۷) قانون اساسي
تبصره- نصاب رأي براي نسخ، حذف، لغو و اصلاح قوانين، نصاب تصويب آن است مگر مواردي كه در اين آيين‌نامه به صراحت نصاب ديگري تعيين شده باشد.
دوم - كيفيت آراء
تبصره - قبل از شروع رأيگيري بايد متن يا موضوع مورد بحث براي نمايندگان قرائت و يا اعلام و بلافاصله رأيگيري انجام شود. درصورتي‌كه متن اعلام شود و نياز به قرائت نباشد بايد متن رأيگيري شده در پاورقي مشروح مذاكرات بهطور كامل آورده شود.
رئيس جلسه موظف است با اعلام شروع رأيگيري از انجام اخطار، تذكر، نطق يا توضيح جلوگيري كند و پس از حداقل ده ثانيه نتيجه رأيگيري را اعلام نمايد.
ماده ۱۲۳- هيأت رئيسه مجلس موظف است مجلس را به وسايل پيشرفته الكترونيكى مجهز نمايد تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام رأى مخالف، موافق و ممتنع با وسايل مذكور ممكن و ميسر گردد و نتيجه آراء را در معرض ديد نمايندگان قرار دهد. در موارد نقص فنى دستگاهها حداكثر براى يك هفته رأىگيرى با قيام و قعود يا طرق ديگر انجام خواهد شد. تمديد اين مهلت با تصويب مجلس خواهد بود.
ماده ۱۲۴- در مورد ذيل أخذ رأى علنى با ورقه خواهد بود:
هرگاه حداقل ده نفر از نمايندگان به‌جاى استفاده از دستگاه الكترونيكى و يا قيام و قعود رأى علنى با ورقه را تقاضا نمايند. ابتدائاً بدون بحث نسبت به درخواست، رأىگيرى به عمل مىآيد و درصورت تصويب درخواست، اصل موضوع با ورقه و بهطور علنى به رأى گذاشته مىشود.
ماده ۱۲۵- در رأى علنى با ورقه، هر نماينده داراى سهنوع كارت سفيد، كبود و زرد است كه اسم آن نماينده روى كارتها چاپ شده است. كارت سفيد علامت قبول، كارت كبود علامت رد و كارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رأى علنى با ورقه، نمايندگان كارت سفيد يا كبود يا زرد خودشان را با نظارت دبيران در گلدان‌ها مىريزند. نمايندگانى كه رأى ندهند و يا بعد از اعلام اخذ رأى از تالار جلسه خارج شوند، ممتنع محسوب مىشوند.
تبصره - اسامى موافقان، مخالفان و ممتنعان و كسانى كه در رأىگيرى شركت نكرده و يا بعد از اعلام أخذ رأى از تالار خارج شده‌اند، بدون اينكه در جلسه قرائت شود، درصورت مشروح مذاكرات مجلس ثبت مىگردد.
ماده ۱۲۶- در موارد ذيل أخذ رأى مخفى با ورقه الزامى است:
۱- انتخاب اعضاى هيأت رئيسه، حقوقدانان شوراى نگهبان، نمايندگان مجلس در نهادها و هيأتها ، مجامع و شوراها و ساير انتخابات راجع به اشخاص
۲- انتخابات داخلى شعب و كميسيونها
۳- رأى اعتماد و عدم اعتماد به وزيران و هيأت وزيران و رأى عدم كفايت به رئيس جمهور
۴- رأى نسبت به اعتبارنامه نمايندگاني كه مورد اعتراض واقع شده‌اند.
تبصره - هيأت‌رئيسه موظف است كارتهاى مخصوصى براي رأىگيرى مخفى تهيه و در اختيار نمايندگان قرار دهد. رأىگيرى به وسيله هرگونه ورقه و كارتى غير از اين اوراق معتبر نخواهد بود.
ماده ۱۲۷- در مواردى كه نتيجه أخذ رأى با قيام و قعود بلافاصله توسط دو نفر از دبيران هيأت رئيسه و يا ظرف پانزده دقيقه بعد از اعلام رأى مذكور توسط بيست و پنج نفر از نمايندگان حاضر در مجلس مورد ترديد باشد بدون بحث با ورقه نسبت به ترديد به عمل آمده رأيگيري خواهد شد. در صورتي كه درخواست ترديدكنندگان به تصويب نصف به‌علاوه يك نمايندگان حاضر در جلسه برسد نتيجه آن ملاك عمل قرار خواهدگرفت. چنانچه ترديد در پانزده دقيقه آخر جلسه باشد، مىتوان در جلسه نسبت به ترديد رأيگيري نمود.
تبصره ۱- ترديدكنندگان بايد اسامي خود را شخصاً در برگه مخصوصي در جايگاه هيأت رئيسه ثبت و امضاء نمايند.
تبصره ۲- ترديدكنندگان پس از گذشت مدت پانزده دقيقه از زمان رأيگيري نمي‌توانند از درخواست خود انصراف بدهند.
سوم - اعلام نتيجه رأى
ماده ۱۲۸- به مجرد اعلام أخذ رأى، توسط رئيس جلسه تعداد نمايندگان حاضر در جلسه به استناد دستگاه شمارشگر اعلام و بلافاصله أخذ رأى به عمل مىآيد. در موارد نقص فنى دستگاه شمارشگر عده حاضران مستند به شمارش اكثريت دبيران خواهد بود.
ماده ۱۲۹- در كليه موارد، نتيجه رأى مجلس بايد صريحاً به‌وسيله رئيس اعلام گردد.
ماده ۱۳۰- اسامى كليه تقاضاكنندگان رأى مخفى يا رأى علنى با ورقه درصورت مشروح مذاكرات مجلس ثبت خواهد شد.
باب دوم - وظايف و اختيارات مجلس شوراى اسلامى
فصل اول - قانونگذارى
مبحث اول - طرحها و لوايح قانونى
اول - طرحهاى قانونى
ماده ۱۳۱- طرحهاى قانونى با امضاء و ذكر نام حداقل پانزده نفر از نمايندگان در مجلس به رئيس جلسه تسليم مىشود و پس از اعلام وصول و قرائت عنوان آن توسط رئيس يا يكى از دبيران، در همان جلسه به كميسيون‌هاى مربوط ارجاع مىشود. اين طرحها پس از ارجاع به كميسيون‌هاى ذىربط چاپ و توزيع و نسخهاى از آن توسط رئيس براى وزير يا وزيران مربوط ارسال مىگردد. طرحها نيز همانند لوايح، بايد داراى موضوع و عنوان مشخص باشند و دلايل لزوم تهيه و پيشنهاد آن در مقدمه به وضوح درج شود و همچنين داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان طرح نيز باشد.
ماده ۱۳۲- امضاءكنندگان طرحهاى قانونى حق دارند در كميسيون مربوط كه طرح آنها مطرح است، براى اداى توضيح حاضر شوند و كميسيون تاريخ بحث پيرامون طرح را كتباً به آنان اعلام مىنمايد.
ماده ۱۳۳- پس از اعلام وصول طرح قانونى، چنانچه جمعى از امضاءكنندگان تقاضاى كتبى استرداد آن را بنمايند به‌طورى كه امضاءكنندگان باقى مانده كمتر از پانزده نفر گردند، درصورتى كه تقاضاى استرداد قبل از تصويب كليات باشد طرح مسترد و گزارش آن به مجلس داده خواهد شد و در صورتى كه كليات به تصويب رسيده باشد پس از توضيح يك نفر از تقاضاكنندگان و صحبت يك نفر مخالف، هريك به مدت ده دقيقه با تصويب مجلس، طرح قابل استرداد مىباشد.
ماده ۱۳۴- اگر طرحى مورد تصويب مجلس يا كميسيون‌هاى موضوع اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسى واقع نشد بدون تغيير اساسى تا شش ماه ديگر نمىتوان آن را مجدداً به مجلس پيشنهاد نمود مگر با تقاضاى كتبى پنجاه نفر نماينده و تصويب مجلس
دوم - لوايح قانونى
ماده ۱۳۵- لوايح قانونى كه ازطرف دولت به مجلس پيشنهاد مىشود، بايد:
۱- داراى موضوع و عنوان مشخص باشد.
۲- دلايل لزوم تهيه و پيشنهاد آن در مقدمه لايحه بهوضوح درج شود.
۳- داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان لايحه باشد.
ماده ۱۳۶- طبق اصل هفتاد و چهارم (۷۴) قانون اساسى كليه لوايح قانونى تقديمى به مجلس بايد به امضاي رئيس جمهور و وزير يا وزراي مسؤول رسيده باشد. درصورت نداشتن وزير مسؤول، امضاي رئيس جمهور كافى است.
ماده ۱۳۷- لوايح قانونى بايد در جلسه علنى مجلس توسط وزير مربوط و يا نماينده دولت تقديم گردد و درموقع طرح آن نيز بايد وزير مربوط يا يكى از وزرا بهتناسب موضوع حاضر باشد.
معاونان رئيس جمهور و وزرا، رئيس يا نائب‌رئيس شوراى عالى استانها كه به صورت رسمي به مجلس معرفى شده باشند، مىتوانند حسب مورد در جلسات مجلس و كميسيونها براى توضيح و دفاع لازم حضور يابند.
ماده ۱۳۸- استرداد لوايح قانونى با تصويب هيأت وزيران به ترتيب ذيل امكانپذير خواهد بود:
۱- درصورتى كه استرداد پيش از تصويب كليات لايحه در مجلس باشد رئيس جمهور كتباً با ذكر دليل آن را مسترد مىنمايد و گزارش آن در جلسه علنى اعلام مىشود.
۲- درصورتى كه استرداد پس از تصويب كليات لايحه و در هر مرحله تا پيش از تصويب نهائى باشد، وزير مربوط يا يكي از معاونان رئيس‌جمهور به تناسب موضوع ضمن ارائه درخواست رئيس‌جمهور مى‌تواند با ذكر دليل در جلسه علنى مجلس و صحبت يك نفر مخالف هر يك بهمدت ده دقيقه و تصويب مجلس آن را مسترد نمايد.
ماده ۱۳۹- يك‌نسخه از كليه طرحها و لوايحى كه تقديم‌مجلس مىشود پس از اعلام وصول، از طريق رسانه‌ها در اختيار عموم قرار مىگيرد.
سوم - طرحهاى شوراىعالى استانها
ماده ۱۴۰- طرحهاى مصوب شوراىعالى استانها كه بايد داراى عنوان و مقدمه توجيهى مشخص و مواد متناسب باشد، مستقيماً يا توسط دولت به مجلس تقديم مىشود. وصول اين طرحها توسط رئيس جلسه يا يكي از دبيران اعلام و براى بررسى به كميسيون ذىربط ارجاع و سپس چاپ و بين نمايندگان توزيع و نسخهاى از آن نيز براى هيأت وزيران به منظور حضور و دفاع از مواضع خود ارسال مىشود.
تبصره - نحوه رسيدگى به اين طرحها و نيز تقاضاى استرداد آنها مشابه لوايح دولت خواهد بود.
چهارم - مقررات مشترك طرحها و لوايح
ماده ۱۴۱- در ابتداى هر دوره قانونگذارى، هيأت رئيسه صورتى از طرحها و لوايحى را كه معوق مانده به وسيله معاونت قوانين تهيه مىكند و در اختيار نمايندگان مىگذارد و صورتى نيز براى دولت ارسال مىدارد. هر يك از طرحها و لوايح معوقه كه لزوم رسيدگى به آن به وسيله بيست و پنج نفر از نمايندگان يا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آيين‌نامه به كميسيون‌هاى مربوطه ارجاع مىشود و كميسيونها رسيدگى را به ترتيب مندرج در اين آيين‌نامه انجام مىدهند. هرگاه شور اول آن طرحها يا لوايح قبلاً خاتمه يافته باشد رسيدگى به طرح يا لايحه با پيشنهاد كميسيون و تصويب مجلس يك شورى انجام خواهد شد. درصورت تغيير دولت، چنانچه دولت جديد رسماً استرداد لوايحى را اعلام كرده باشد، آن لوايح از جريان خارج خواهد شد.
ماده ۱۴۲- نمايندگان مجلس و دولت نمىتوانند يك طرح يا لايحه قانونى را كه بيش از يك موضوع دارد به‌عنوان ماده واحده پيشنهاد و تقاضاى تصويب نمايند. درصورتى كه طرح يا لايحه مشتمل بر بيش از يك موضوع باشد، بايد مواد و تبصره‌ها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گيرد. هيأت رئيسه موظف است قبل از اعلام وصول طرحها و لوايح مفاد اين ماده را رعايت نمايد. لايحه بودجه سالانه كل كشور و متمم آن از اين قاعده مستثني است.
مبحث دوم - مراحل بررسى و تصويب طرحها و لوايح عادى
ماده ۱۴۳- بررسي و تصويب كليه طرحها و لوايح عادي يك‌شوري خواهد بود به‌جز مواردي كه در اين آيين‌نامه نحوه رسيدگي مشخص شده و يا به تشخيص هيأت رئيسه بررسي آنها به صورت دوشوري ضرورت داشته باشد.
تبصره - چنانچه نظر كميسيون مبني بر رد يا مسكوت ماندن طرح يا لايحه موضوع اين ماده باشد و درجلسه علني، كليات آن طرح يا لايحه به تصويب برسد اينگونه طرحها و لوايح به كميسيون براي رسيدگي شوردوم ارجاع ميشود.
ماده ۱۴۴- رئيس جلسه مكلف است وصول كليه طرحها و لوايح عادى را كه به مجلس تقديم مىشود با رعايت اصل هفتاد و پنجم (۷۵) قانون اساسى در همان جلسه و يا حداكثر دو جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به كميسيون‌هاى مربوطه ارجاع نمايد و بهدستور وى فوراً تكثير و در اختيار نمايندگان قرار گيرد.
اول - بررسى طرحها و لوايح در كميسيونها
ماده ۱۴۵- طرحها و لوايحى كه جنبههاى مختلف داشته و علاوه بر كميسيون اصلى به كميسيون ديگرى هم ارتباط پيدا مىنمايد، از طرف رئيس مجلس پس از مشخص نمودن كميسيون‌هاى اصلى و فرعى و مواد مربوط به كميسيون‌هاى فرعى به كميسيون‌هاى ذىربط ارجاع مىشود تا نسبت به قسمتى كه مربوط به آن كميسيونها است شور و بررسى به عمل آورده و ظرف ده روز كه با موافقت كميسيون اصلى تا ده روز ديگر قابل تمديد است، گزارش آن را تهيه و به كميسيون اصلى ارسال نمايند. كميسيون اصلى، رسيدگى به طرحها و لوايح ارجاعى را پس از ده روز و دريافت نظر كميسيون‌هاى فرعى و دعوت نمايندگان آن شروع خواهد كرد. گزارش نهائى كه شامل گزارش كميسيون اصلى و گزارش كميسيون‌هاى فرعى است توسط كميسيون اصلى براى طرح و بررسى در مجلس تقديم مىگردد.
چنانچه نظر كميسيون‌هاى فرعى در كليات با نظر كميسيون اصلى متفاوت باشد، قبل از رأيگيري سخنگو يا يكى از اعضاي آن كميسيونها مىتوانند نظر كميسيون خود را توضيح دهد.
تبصره - در مواردى كه كميسيون يا كميسيونهايى به نحوه ارجاع طرح يا لايحه معترض باشند مراتب اعتراض خود را به هيأت رئيسه اعلام مىكنند، هيأت رئيسه موظف است در اولين فرصت به موضوع رسيدگى و اتخاذ تصميم نمايد.
ماده ۱۴۶- گزارش رد يا مسكوت ماندن يا تصويب و تغيير يا تكميل هر طرح يا لايحهاى كه به كميسيون ارجاع مىشود بايد، ظرف مدتى كه از طرف هيأت رئيسه مجلس با توافق كميسيون مربوطه معين و اعلام مىشود و از يك ماه از تاريخ وصول به دفتر كميسيون تجاوز نخواهد كرد، به مجلس ارسال شود.
در مورد طرحها و لوايح مفصّل، هرگاه كميسيون نتوانست رسيدگى به آن را در مدت تعيين شده تمام كند، بايد موضوع را به رئيس مجلس گزارش دهد. در اين صورت با پيشنهاد كميسيون مربوطه و تصويب هيأت رئيسه اين مدت تمديد ميگردد.
درصورت عدم ارسال گزارش كميسيون در مدت تعيين شده، پس از تقاضاي ده نفر از طراحان براي طرح يا درخواست دولت براي لايحه، هيأت رئيسه موظف است موضوع را بررسي و درصورت موافقت، اصل طرح يا لايحه را طبق نوبت در دستور كار مجلس قرار دهد. چنانچه گزارش كميسيون بيست و چهار ساعت قبل از شروع رسيدگي طرح يا لايحه در مجلس، چاپ و توزيع شده باشد در جلسه علني، گزارش كميسيون رسيدگي ميشود.
تبصره ۱- كميسيونها ميتوانند گزارش طرحها و لوايح مشابه يا با موضوع مشترك يا نزديك به هم را در يك گزارش به مجلس ارائه نمايند.
تبصره ۲- گزارش چاپ شده كميسيون تا زماني كه در دستور هفتگي درج نشده باشد فقط با تصويب دو سوم اعضاي كميسيون و تأييد هيأت رئيسه مجلس قابل تغيير و اصلاح است و درصورت درج در دستور هفتگي قابل تغيير و اصلاح نيست.
ماده ۱۴۷- گزارش رد يا مسكوت ماندن طرح يا لايحه، زماني در دستور كار مجلس قرار مي‌گيرد كه دولت در خصوص لايحه يا پانزده‌نفر از نمايندگان طراح در خصوص طرح، ظرف يكماه پس از چاپ و توزيع گزارش كميسيون از هيأت رئيسه مجلس تقاضا نمايند در دستور كار مجلس قرارگيرد در غيراين‌صورت بايگاني ميشود مگر اينكه درگزارش كميسيون زمان مشخصي براي مسكوت ماندن تعيين شده باشد كه در اين صورت پس از پايان يافتن مدت تعيين شده در دستور كار كميسيون قرار خواهد گرفت.
ماده ۱۴۸- كميسيونها موظفند، در موقع رسيدگى به طرحها و لوايح، از وزرا و بالاترين مقام دستگاه ذىربط دعوت به عمل آورند.
ماده ۱۴۹- درجلسات كميسيونها نمايندگاني‌كه عضويت در آن‌كميسيون را ندارند بدون داشتن حق رأى مىتوانند حاضر شوند و در صورتى كه از طرف كميسيون براى اداى توضيح يا شركت در مذاكرات دعوت شده باشند بايد شركت نمايند ولى حق رأى ندارند.
ماده ۱۵۰- در كليه مواردي كه طرحها و لوايح اعم از دوشوري، يك‌شوري و فوريتي و يا موادي از آنها و همچنين كليه مصوبات اعاده شده توسط شوراي نگهبان به كميسيون جهت رسيدگي ارجاع ميشود، نمايندگان ميتوانند تا چهار ساعت قبل از رسيدگي در كميسيون اصلي، پيشنهادهاي خود را در فرم مخصوص تنظيم و به هيأت رئيسه كميسيون تحويل دهند.
تبصره ۱- ارائه پيشنهادهاي نمايندگان در مواردي كه در اين آيين‌نامه به صراحت براي آن زمان ديگري تعيين شده است، مشمول حكم اين ماده نيست.
تبصره ۲- اعضاي هر كميسيون ميتوانند هنگام رسيدگي موارد ارجاعي به آن كميسيون، پيشنهادهاي خود را طرح نمايند.
تبصره ۳- نمايندگان پيشنهاددهنده ميتوانند در كميسيون مربوط حاضر شوند و توضيحات لازم را درباره پيشنهاد خود بدهند. كميسيون موظف است نمايندگاني را كه حداقل بيست و چهار ساعت قبل از شروع رسيدگي، پيشنهاد خود را تحويل داده‌اند به صورت كتبي براي شركت در كميسيون و دفاع از پيشنهاد خود دعوت نمايد.
تبصره ۴- طرحها و لوايحي كه به صورت دوشوري رسيدگي ميشود پيشنهادها در شور اول درباره كليات و در شوردوم درخصوص مواد پذيرفته ميشود.
تبصره ۵- كليه پيشنهادهاي كتبي نمايندگان كه در زمان رسيدگي، در كميسيون حضور داشته‌اند همراه با گزارش كميسيون، چاپ و توزيع ميشود.
تبصره ۶- معاونت قوانين موظف است به نحو مقتضي زمان رسيدگي به موضوعات ارجاعي در كميسيون را به اطلاع نمايندگان برساند.
دوم - بررسى و تصويب طرحها و لوايح در مجلس
ماده ۱۵۱- هنگامي كه گزارش كميسيونهاي ذيربط در خصوص طرح يا لايحه عادي براي شور اول در جلسه علني مطرح ميگردد، درباره نقاط ضعف و قوت، نقايص و امتيازات و لزوم يا عدم لزوم آن طرح و لايحه در كليات مذاكره شود و پس از آن نسبت به اصل طرح يا لايحه رأيگيري به عمل ميآيد. در صورت تصويب كليات، جهت رسيدگي در شور دوم به كميسيون مربوطه ارجاع ميشود.
ماده ۱۵۲- در شور دوم گزارش كميسيون در مجلس مطرح مىشود. در اين مرحله پيشنهاد تازه پذيرفته نمىشود، ولى پيشنهادهاي چاپ شده به ترتيب مواد، توسط پيشنهاد دهندگان قابل طرح در مجلس خواهد بود. در اين صورت پيشنهاد دهنده يا يكى از پيشنهاد دهندگان در مورد پيشنهاد جمعى مى‌تواند براى هر پيشنهاد ظرف پنج دقيقه توضيح بدهد و پس از اظهارنظر يكمخالف و يك موافق و عنداللزوم توضيحات سخنگوي كميسيون و نماينده دولت نسبت به پيشنهاد مزبور أخذ رأى به عمل مىآيد. پس از رد يا قبول پيشنهاد نسبت به اصل ماده رأىگيرى به عمل مىآيد. چنانچه ماده به تصويب نرسيد، بدون مذاكره نسبت به حذف آن رأىگيرى خواهد شد و در صورتى كه حذف ماده به تصويب نرسيد پيشنهادهاى اصلاحى تازه در همان جلسه پذيرفته خواهد شد.
ماده ۱۵۳- در شور دوم درباره اصل مواد مذاكره به عمل نمىآيد مگر آنكه در گزارش كميسيون مواد جديدى اضافه شده باشد يا به تشخيص هيأت رئيسه در بعضى مواد تغييرات اساسى داده شده باشد. در اين صورت اولين مخالف وموافق (براساس تابلو مخصوص ثبتنام يا دستگاه الكترونيك) هريك به مدت پنج دقيقه صحبت مىكنند و درصورت لزوم سخنگوي كميسيون و نماينده دولت نيز صحبت مىكنند و آنگاه نسبت به ماده يا مواد مورد نظر رأىگيرى مىشود.
ماده ۱۵۴- چنانچه در شوردوم، كميسيون بعضى از مواد طرح يا لايحه را حذف و يا تغيير كلى داده باشد، هريك از نمايندگان ميتوانند همان ماده را پيشنهاد نمايند و پس از صحبت يك مخالف و يك موافق و سخنگوي كميسيون و نماينده دولت نسبت به ماده رأىگيرى مىشود. چنانچه اصل ماده تصويب شد پيشنهادهاى اصلاحى كه قبلاً به كميسيون داده شده، قابل طرح و بحث و رأىگيرى خواهد بود.
ماده ۱۵۵- پس از تصويب كليات و در شور نهائي طرحها و لوايح، اولويت رسيدگي به پيشنهادها در جلسه علني به ترتيب زير خواهد بود:
۱- پيشنهاد بازگشت به لايحه دولت يا طرح اصلى
۲- پيشنهاد حذف كل ماده
۳- پيشنهاد چاپ شده كميسيون‌هاى فرعى
۴- پيشنهاد حذف جزء و پيشنهادهاي چاپ شده نمايندگان با تشخيص اولويت جامع بودن توسط يكي از اعضاي هيأت‌رئيسه
۵- رأي گيري براي اصل ماده
۶- رأيگيري براي حذف كل ماده درصورتي كه اصل ماده رأي نياورد.
۷- پيشنهادهاي جديد نمايندگان
۸- ارجاع به كميسيون، به تشخيص رئيس جلسه (درصورتي كه پيشنهادهاي فوق‌الذكر رأي نياورد.)
تبصره ۱- درصورت تصويب پيشنهاد بازگشت به لايحه دولت يا طرح اصلي، پيشنهاد بندهاي (۳) و (۴) پذيرفته ميشود.
تبصره ۲- ارجاع طرح يا لايحه يا مواردي از آن از جلسه علني به كميسيون به‌جز آنچه كه در اين آيين‌نامه بهطور صريح تعيين شده است با پيشنهاد رئيس جلسه و تصويب مجلس انجام ميشود. ارجاع بايد به همان كميسيون گزارش دهنده صورت گيرد. كميسيون بايد فقط موارد ارجاعي را رسيدگي و گزارش خود را ظرف يك هفته به هيأت رئيسه تسليم نمايد تا با تعيين اولويت در دستور هفتگي درج شود.
ماده ۱۵۶- اصلاحاتى كه در مادهاى پيشنهاد مىگردد قبل از خود ماده درباره آنها در مجلس رأى گرفته مىشود.
ماده ۱۵۷- هنگام بحث نسبت به هر ماده، هرگاه پيشنهاد حذف تمام يا قسمتى از ماده يا رفع ابهام از آن بشود، پس از توضيح پيشنهاد دهنده و اظهارات يك مخالف و يك موافق نسبت به پيشنهاد أخذ رأى به عمل خواهد آمد. درصورت تصويب پيشنهاد، نسبت به بقيه ماده بحث و أخذ رأى به عمل خواهد آمد.
مبحث سوم - مراحل بررسى و تصويب طرحها و لوايح فوريتي
اول - كليات
ماده ۱۵۸- طرحها و لوايح فورى عبارتند از يك فوريتى، دوفوريتى و سه فوريتى
ماده ۱۵۹- وقتى كه فوريت طرح يا لايحهاى تقاضا مىشود، پس از توضيح پيشنهادكننده يا يكى از پيشنهادكنندگان و اظهارات مخالف و موافق، نسبت به فوريت، رأى گرفته مىشود. درصورتى كه تقاضاى فوريت ضمن طرح يا لايحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمايندگان نيز مىتوانند كتباً تقاضاى فوريت آن طرح يا لايحه را بنمايند. تصويب فوريت طرحها و لوايح با توجه به درجه فوريت به ترتيب ذيل مىباشد:
۱- يكفوريت؛ با صحبت يك مخالف و يك موافق و با رأى اكثريت مطلق حاضران
۲- دو و سه فوريت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و به ترتيب با رأى اكثريت دوسوم حاضران و دوسوم مجموع نمايندگان
تبصره - هيأت رئيسه موظف است طرحها و لوايح داراى فوريت را حداقل يكساعت قبل از طرح فوريت آنها در جلسه علنى تكثير و دراختيار نمايندگان قرار دهد.
ماده ۱۶۰- اصل بر عادى بودن رسيدگى طرحها و لوايح است. بنابراين فوريت آنها بايد مبيّن ضرورت و يا حالت استثنائى و مستند به دلايل ذيل باشد:
۱- يك فوريت؛ نياز فورى جامعه و اولويت طرح و يا لايحه مورد نظر نسبت به ساير موارد مطروحه
۲- دوفوريت؛ ضرورت جلوگيرى از وقوع خسارت احتمالى و فوت فرصت
۳- سه فوريت؛ حالت كاملاً اضطرارى و حياتى و براى مقابله سريع با خسارت حتمى
ماده ۱۶۱- در طرحها و لوايحى كه فوريت آنها تصويب شده باشد، ابتداء نسبت به اصل آن مذاكره مىشود و پس از آن براى ورود به شور در ماده واحده يا مواد، رأى گرفته مىشود و آنگاه راجع به هر يك از مواد جداگانه مذاكره و أخذ رأى به عمل مىآيد.
ماده ۱۶۲- با تقاضاى دولت يا پانزده نفر از نمايندگان و تصويب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده يا مواد طرح و يا لايحه مىتوان از آن سلب فوريت بهطور مطلق، و يا سلب يك فوريت از دو فوريت، و يا يك يا دو فوريت از طرحها و لوايح سه فوريتى نمود. تقاضاى فوريت يا سلب فوريت براى هر طرح و يا لايحه فقط يك‌بار امكانپذير است.
دوم - طرحها و لوايح يك فوريتى
ماده ۱۶۳- طرحها و لوايح يك فوريتى، پس از تصويب فوريت، به كميسيون‌هاى اصلى و فرعى ارجاع مىشود تا خارج از نوبت مورد بررسى و تصويب قرار گيرد. گزارش كميسيون درباره اين طرحها و لوايح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بين نمايندگان توزيع مىشود.
ماده ۱۶۴- طرحها و لوايح يك فوريتى يك شورى است و پس از وصول گزارش كميسيون، خارج از نوبت در دستور كار مجلس قرار مىگيرد و يك نوبت درباره آن شور به عمل مىآيد، بدين‌ترتيب كه ابتداء نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده يا هر يك از مواد مذاكره و أخذ رأى مىشود.
سوم - طرحها و لوايح دوفوريتى
ماده ۱۶۵- نحوه رسيدگى به طرحها و لوايح دو فوريتى به شرح زير مىباشد:
۱- حداكثر چهار ساعت پس از تصويب فوريت، طرح يا لايحه چاپ و توزيع و به كميسيون ذيربط ارجاع ميشود.
۲- حداكثر بيست ساعت پس از تصويب فوريت، پيشنهاد نمايندگان به كميسيون مربوط تسليم ميشود.
۳- حداكثر هفتاد و دو ساعت پس از تصويب فوريت گزارش كميسيون، در دستور كار مجلس قرار مي‌گيرد.
تبصره - چنانچه كميسيون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه ننمايد طرح يا لايحه در دستور كار مجلس قرار مي‌گيرد.
۴- حداقل يكساعت قبل از شروع مذاكرات، پيشنهادهاي نمايندگان چاپ و توزيع ميشود.
چهارم - طرحها و لوايح سه فوريتى
ماده ۱۶۶- در طرحها و لوايح سه فوريتى، پس از تصويب فوريت بلافاصله كليات و سپس در همان جلسه نسبت به ماده واحده يا هر يك از مواد مذاكره و رأىگيرى مىشود.
پيشنهاد نمايندگان قبل از ورود به ماده واحده يا هريك از مواد پذيرفته مىشود و نسبت به آنها پس از اظهارات يك مخالف و يك موافق و نماينده دولت أخذ رأى به عمل مىآيد.
مبحث چهارم - بررسى طرحها ولوايح طبق اصل هشتادوپنجم (۸۵) قانون اساسي
ماده ۱۶۷- در مواردى كه مجلس ضرورى تشخيص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسى اختيار تصويب آزمايشى بعضى از قوانين را كه جنبه دائمى دارند به كميسيون‌هاى خود و تصويب دائمى اساسنامه سازمانها، شركتها، مؤسسات دولتى يا وابسته به دولت را به كميسيون‌هاى خود يا به دولت تفويض مىكند.
تبصره ۱- دولت بايد حداقل ششماه قبل از پايان مدت آزمايشي قانون مذكور جهت تمديد يا تعيين تكليف دائمي آن، اقدام قانوني لازم را معمول دارد.
هيأت رئيسه موظف است از طريق لايحه يا طرح ترتيبي اتخاذ نمايد كه تا پايان زمان آزمايشي، تعيين تكليف شده باشد.
طرح يا لايحه مي‌تواند به صورت ماده واحده و بدون تغييرات يا با اصلاح موادي از قانون آزمايشي تنظيم شود.
تبصره ۲- پس از انقضاي زمان آزمايشى، اينگونه قوانين اعتبار قانونى نخواهند داشت.
تبصره ۳- مدت اجراي اصلاحيه‌‌هاي قانون آزمايشي و برنامه توسعه تابع مدت اجراي اصل قانون خواهد بود.
ماده ۱۶۸- هرگاه دولت يا پانزده نفر از نمايندگان قبل از شروع رسيدگي نهائي در مجلس تقاضاى ارجاع طرح يا لايحهاى را طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسي به كميسيون يا كميسيون‌هاى مجلس و يا دولت بنمايد، اين تقاضا در جلسه علنى اعلام و به ترتيب در دستور كار مجلس قرار مىگيرد.
ماده ۱۶۹- هنگام طرح تقاضاى مزبور در مجلس، نماينده دولت و يا نماينده منتخب تقاضاكنندگان، دلايل ضرورت ارجاع طرح و يا لايحه را حداكثر به مدت ده دقيقه بيان مىنمايد و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق كه قبلاً ثبتنام كردهاند و درصورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت گرفتهاند، هر يك به مدت ده دقيقه صحبت كرده و آنگاه رأىگيرى مىشود.
ماده ۱۷۰- پس از موافقت مجلس، طرح يا لايحه به كميسيون فرستاده مىشود. ترتيب رسيدگى اين قبيل طرحها و لوايح در كميسيون همان ترتيب رسيدگى و تصويب طرحها و لوايح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصويب رأى حداقل دوسوم اعضاي كميسيون مىباشد.
ماده ۱۷۱- پس از تصويب طرح يا لايحه در كميسيونها، تعيين مدت اجراى آزمايشى آن در دستور كار مجلس قرار خواهد گرفت، به اين ترتيب كه مصوبه كميسيون به همراه پيشنهاد مدت اجراء، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تكثير و دراختيار نمايندگان قرار گيرد.
هنگام طرح تعيين مدت در جلسه علنى، درصورتى كه پيشنهاد ديگرى نباشد، نسبت به پيشنهاد كميسيون رأىگيرى مىشود. درغيراين صورت، نسبت به پيشنهاد نمايندگان به ترتيب وصول در جلسه علنى پس از صحبت يك مخالف و يك موافق رأىگيرى خواهد شد.
تبصره ۱- مسكوت ماندن اينگونه طرحها و لوايح تا قبل از تصويب مدت اجراي آزمايشي آن طبق روال بررسي طرحها و لوايح قابل طرح است.
تبصره ۲- چنانچه پانزده نفر از نمايندگان تقاضاي لغو رسيدگي طرح يا لايحه طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسي را تا قبل از تأييد شوراي نگهبان از مجلس داشته باشند اين تقاضا در همان جلسه اعلام و در جلسه بعد طبق ماده (۱۶۹) آيين‌نامه داخلي مطرح ميگردد و درصورت تصويب اين تقاضا، رسيدگي به لايحه يا طرح طبق آيين‌نامه داخلي ادامه مي‌يابد.
ماده ۱۷۲- درصورتى كه مجلس تصويب دائمى اساسنامه سازمانها، شركتها، مؤسسات دولتى و يا وابسته به دولت را به دولت واگذار كند، اساسنامه بايد در جلسات هيأت وزيران مطرح شود و به تصويب برسد. ترتيب رسيدگى و تصويب اساسنامههاى مذكور طبق آيين‌نامه داخلى هيأت وزيران خواهد بود.
مبحث پنجم - نحوه بررسى موارد خاص و مهم
اول - نحوه تصويب معاهدات و قراردادهاى بينالمللى
ماده ۱۷۳- در تقديم لوايح قانونى كه در آنها، دولت تقاضاى تصويب عهدنامه، مقاولهنامه، قرارداد و يا موافقتنامه بينالمللى و يا الحاق به پيمان‌هاى بينالمللى را دارد، متن كامل آنها بايد جهت بررسى ضميمه لوايح تقديمى مذكور باشد.
ماده ۱۷۴- موارد مذكور در ماده (۱۷۳) پس از اعلام وصول در مجلس، بلافاصله چاپ و بين نمايندگان توزيع مىشود و به كميسيون مربوطه ارجاع مىگردد.
ماده ۱۷۵- درصورتى كه دولت براى موارد مذكور در ماده (۱۷۳) قيد مهم قائل شده باشد و يا كميسيون مربوط تا يك هفته پس از وصول و يا پانزده نفر نمايندگان، چنين قيدى را پيشنهاد كنند، رسيدگى به اين قيد بلافاصله در دستور كار مجلس قرار مىگيرد تا پس از پيشنهاد و اظهارات يك مخالف و يك موافق (هر يك پنج دقيقه) به رأى گذاشته شود.
ماده ۱۷۶- درصورتى كه قيد اهميت بهتصويب مجلس نرسد يا در اين‌باره از ناحيه دولت يا كميسيون مربوط يا پانزده نفر از نمايندگان تقاضايى به عمل نيايد عهدنامه، مقاولهنامه، قرارداد و يا موافقتنامه، عادى تلقى شده و مجلس به‌صورت يك شورى آن را مورد رسيدگى قرار خواهد داد، بدين‌ترتيب كه پس از صحبت دو مخالف و دو موافق در كليات و جزئيات (هركدام حداكثر به مدت پانزده دقيقه) و صحبت سخنگوي كميسيون و نماينده دولت به رأى گذاشته مىشود.
ماده ۱۷۷- درصورتى كه مجلس قيد اهميت را تصويب كند، رسيدگى به آن دو شورى و بهترتيب زير خواهد بود:
۱- در شور اول درباره كليات، با درنظرگرفتن مواد مربوطه، بحث و اعتراضات وارده به بعضى از شرايط و مواد قرارداد به عنوان پيشنهاد كتبى به كميسيون ارجاع خواهد شد. اين پيشنهادها بايد بيست و چهار ساعت قبل از طرح در كميسيون، چاپ و بين نمايندگان توزيع شود.
۲- در شور دوم، كميسيون، موارد اعتراض و پيشنهادهاى نمايندگان و همچنين نظرخود را درباره اين موارد، همراه با تصويب و يا رد مواد، بدون واردكردن تغييرات، در مجلس مطرح مىكند، آنگاه درباره موارد اعتراض نمايندگان، كه بهطور كتبى و در مهلت مقرر به كميسيون داده شده باشد، بهترتيب، نماينده اعتراض كننده، يك مخالف و يك موافق، هركدام به مدت پنج دقيقه، صحبت مىكنند و سپس درباره وارد بودن يا نبودن اعتراض رأىگيرى به عمل مىآيد. پس از پايان يافتن رأىگيرى نسبت به اعتراضات، در صورتى كه مجلس آنها را وارد بداند، دولت موظف مىشود در مسائل مورداعتراض با طرف متعاهد مجدداً وارد مذاكره و گفتگو شود. در اين صورت، لايحه تا پايان مذاكرات مجدد در دستور مجلس باقى خواهد بود. در صورت قبول اعتراضات و پيشنهادها متن اصلاحى تصويب شده تلقى خواهد شد و در غيراين صورت، آخرين پيشنهاد دولت درمورد اصل قرارداد با صحبت يك مخالف و يك موافق، هريك به مدت پنج دقيقه، در مجلس به رأى گذاشته خواهد شد.
دوم - اصلاح جزئى در خطوط مرزها
ماده ۱۷۸- در لايحه تقديمى مربوط به اصلاح جزئى در خطوط مرزى، متن كامل عهدنامه بينالمللى آن، كه براساس اصل هفتاد و هشتم (۷۸) قانون اساسى تنظيم شده باشد، جهت بررسى بايد ضميمه گردد. متن اين عهدنامه پس از اعلام وصول، بلافاصله چاپ و بين نمايندگان توزيع و همزمان به كميسيون امنيت ملى و سياست خارجى ارجاع مىشود.
ماده ۱۷۹- كميسيون مذكور در ماده قبل، پس از كسب نظر مشورتى كميسيون قضائى و حقوقى و با دعوت از نماينده شوراىعالى امنيت ملى و نمايندگان پيشنهاد دهنده، به بررسى همهجانبه موضوع مىپردازد و ظرف يكماه گزارش تفصيلى خود را مبنى بر قبول يا رد عهدنامه به ضميمه پيشنهادهاى اساسى به هيأت رئيسه ارسال مىدارد.
ماده ۱۸۰- لوايح مربوط به عهدنامههاى اصلاح جزئى در خطوط مرزى همانند ساير عهدنامههاى بينالمللى مهم دو شورى خواهد بود و به همان ترتيب نيز موردبررسى قرار خواهد گرفت. اين نوع عهدنامهها، در صورتى كه صرفاً براى اصلاحات جزئى، با درنظرگرفتن مصالح كشور و رعايت اصل هفتاد و هشتم (۷۸) قانون اساسى دو طرفه باشد و به استقلال و تماميت ارضى كشور لطمه نزند، با تصويب چهارپنجم مجموع نمايندگان مجلس معتبر خواهد بود.
سوم - محدوديت‌هاى ضرورى
ماده ۱۸۵- اصلاح قانون برنامه توسعه در ضمن لايحه بودجه مبتني بر آن برنامه و نيز ديگر طرحها و لوايح با رأي دوسوم نمايندگان حاضر پذيرفته ميشود و هرگونه اصلاح نيز با رأي دوسوم نمايندگان معتبر خواهد بود.
ماده ۲۰۶- قبل از تشكيل اولين جلسه بررسى برنامههاى دولت و أخذ رأى اعتماد هيأت وزيران، نمايندگان مخالف و موافق برنامه، خط مشى و اصول كلى و تركيب هيأت وزيران و نيز نمايندگان مخالف و موافق هريك از وزيران به تفكيك برنامه و هر وزير در برگههاى جداگانه يا دستگاه الكترونيك ثبت نام مىنمايند.
هريك از نمايندگان حق دارند تمام يا قسمتى از وقت خود را دراختيار نماينده ديگر قرار دهد. در شروع بحث در مورد هيأت وزيران، رئيس جمهور برنامه دولت را تشريح و ضمن معرفى وزيران از تركيب هيأت وزيران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس، بررسى برنامه دولت و تركيب هيأت وزيران را با اظهارات پنج نفر از نمايندگان مخالف و پنج نفر از نمايندگان موافق با حفظ ترتيب يكنفر مخالف و يكنفر موافق و هر كدام براى مدت پانزده دقيقه انجام خواهد داد.
رئيس جمهور يا كسانى كه او تعيين خواهد نمود به سؤالات واظهارات مخالفان پاسخ مىدهند. مجموع مدت نطق اوليه رئيس جمهور و دفاعيات اخير دو و نيم ساعت خواهد بود. درپى اظهارات و دفاعيات رئيس جمهور، مجلس شور در مورد برنامهها و صلاحيت هريك از وزيران را به صورت جداگانه آغاز خواهد نمود. درمورد هر وزير دو نفر از نمايندگان مخالف و دو نفر ازنمايندگان موافق با حفظ ترتيب يكنفر مخالف و موافق هركدام براى مدت پانزده دقيقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزير و در صورت صلاحديد رئيس جمهور به مدت سى دقيقه براى دفاع از برنامه و صلاحيت وزير مطروحه وقت خواهند داشت. بحث و بررسى براى تك تك وزيران به ترتيب حروف الفباى وزارتخانه به همين شيوه انجام مىگيرد، رئيس جمهور مى‌تواند با استفاده از وقت وزيران در پايان و بهطور يكجا از آنان دفاع نمايد. پس از آن رأىگيرى به عمل مىآيد و شمارش و اعلام نتيجه آراء پس از رأىگيرى براى همه وزرا صورت
خواهد گرفت. سؤالات كتبى نمايندگان در طول مدتى كه برنامه دولت مطرح است ازطريق رئيس مجلس به رئيس جمهور يا وزير مربوط داده خواهد شد.
ماده ۲۰۷- درمورد اصول هشتاد و هفتم (۸۷) و يكصد و سى و ششم (۱۳۶) قانون اساسى، كيفيت رأى اعتماد به وزير يا هيأت وزيران و همه مسائل مربوط به آن طبق اين آيين‌نامه خواهد بود.
تشخيص مسائل مهم و مورد اختلاف مذكور در اصل هشتاد و هفتم (۸۷) قانون اساسي كه دولت مى‌تواند در زمينه آنها از مجلس رأى اعتماد بگيرد، با هيأت وزيران است.
فصل سوم - نظارت
مبحث اول - نحوه بررسى اصول هشتاد و هشتم(۸۸) و هفتاد و ششم(۷۶) قانون اساسى
اول - تذكر و سؤال
الف - تذكر
ماده ۲۰۸- در كليه مواردى كه نماينده يا نمايندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (۸۸) قانون اساسى، از رئيس جمهور يا وزير درباره يكى از وظايف آنان حق سؤال دارند، مىتوانند درخصوص موضوع موردنظر به رئيس‌جمهور و وزير مسؤول كتباً تذكر دهند.
هيأت رئيسه خلاصه تذكر را در جلسه علنى مجلس قرائت و متن كامل تذكر را به رئيس‌جمهور يا وزير مربوط ابلاغ مىنمايد.
ب - سؤال
ماده ۲۰۹- نحوه رسيدگي به سؤال نماينده از وزير به شرح‌ذيل خواهدبود:
۱- هر نماينده مي‌تواند راجع به مسائل داخلي و خارجي كشور از وزير مسؤول درباره وظايف او سؤال نمايد. سؤال بايد كتبي و صريح بوده و در فرم مخصوص كه هيأت رئيسه تهيه مي‌نمايد توسط نماينده تنظيم و به هيأت رئيسه تسليم شود.
هيأت رئيسه موظف است سؤال را فوري به كميسيون تخصصي ذيربط ارسال نمايد.
۲- كميسيون موظف است حداكثر ظرف پانزده‌روز پس از وصول سؤال، جلسه‌اي با حضور وزير و سؤالكننده تشكيل دهد و با استماع نظرات سؤالكننده و وزير و بررسي‌هاي لازم، به موضوع رسيدگي كند.
۳- چنانچه سؤالكننده، توضيحات وزير را قانع‌كننده نداند، كميسيون با تعيين قلمرو «ملي» يا «منطقه‌اي» سؤال، بلافاصله نسبت به ارجاع سؤال ملي به هيأت رئيسه جهت اعلام وصول در اولين جلسه علني اقدام مي‌نمايد.
۴- در رابطه با سؤال منطقه‌اي، كميسيون موظف است حداكثر ظرف ده‌روز نسبت به ارائه راه‌حل و ارسال گزارش به هيأت رئيسه مجلس و رئيس جمهور(توسط رئيس مجلس) اقدام نمايد.
هيأت رئيسه مساعي لازم نسبت به حل موضوع سؤال منطقه‌اي را به عمل مي‌آورد.
چنانچه پس از پانزده روز از ارجاع نامه كميسيون، نماينده سؤالكننده همچنان موضوع را حل و فصل نشده بداند، از هيأت رئيسه درخواست طرح سؤال منطقه‌اي در جلسه علني را مي‌نمايد.
هيأت رئيسه موظف است در اولين جلسه علني، سؤال منطقه‌اي را اعلام وصول و فوري به وزير ابلاغ و به كميسيون ذيربط ارسال نمايد. كميسيون موظف است ظرف يك هفته گزارش نهائي را به هيأت رئيسه ارائه نمايد.
۵- طبق اصل هشتاد و هشتم(۸۸) قانون اساسي، وزير مورد سؤال مكلف است حداكثر ظرف ده‌روز از تاريخ ابلاغ سؤال در مجلس حضور يافته و به سؤال پاسخ دهد مگر آنكه وزير به‌صورت رسمي و با عذرموجه تقاضاي تأخير حداكثر براي مدت ده‌روز داشته باشد.
تبصره ۱- درصورت درخواست نماينده يا نمايندگان سؤال كننده، كميسيون مي‌تواند بررسي سؤال را حداكثر به مدت يكماه به تعويق بيندازد.
تبصره ۲- هيأت رئيسه مكلف است هرگاه تعداد سؤالات قابل طرح در صحن علني ايجاب نمايد يك جلسه علني در هفته را به پاسخگويي به سؤالات اختصاص دهد.
تبصره ۳- هيأت رئيسه مي‌تواند كليه سؤالات يك نماينده از يك وزير را كه آماده طرح در جلسه علني باشد در يك جلسه در دستور قرار دهد. در اين صورت حداكثر زمان اختصاص داده شده نبايد از يكساعت بيشتر شود كه به همان ترتيب و تناسب طرح سؤال از وزير در جلسه علني، به نماينده و وزير تخصيص مي‌يابد.
ماده ۲۱۰- در جلسه علني ابتداء گزارش كميسيون متضمن طرح سؤال و بررسي‌هاي انجام شده توسط سخنگوي كميسيون به مدت حداكثر پنج‌دقيقه مطرح ميشود سپس وزير و نماينده سؤالكننده به ترتيب و هركدام حداكثر به مدت پانزده‌دقيقه توضيحات خود را ارائه مي‌دهند و در صورت قانع نشدن نماينده، رئيس جلسه نظر مجلس را در اين مورد أخذ مي‌كند.
درصورتي كه اكثر نمايندگان حاضر، نظر به وارد بودن سؤال نماينده يا نمايندگان بدهند رئيس مجلس موظف است موضوع را به رئيس جمهور جهت رسيدگي ارجاع نمايد.
تبصره ۱- عدم حضور وزير در مجلس و كميسيون به منزله وارد بودن سؤال مي‌باشد.
تبصره ۲- سؤال كننده يا وزير ميتوانند از وقت خود در جلسه علني طي دونوبت استفاده نمايند.
تبصره ۳- گزارش كميسيون حداقل بيست و چهارساعت قبل از طرح سؤال در مجلس بايد چاپ و بين نمايندگان توزيع شود.
تبصره ۴- در صورتي كه سؤال توسط چند نماينده تنظيم گردد، نماينده منتخب سؤال‌كنندگان جهت توضيح سؤال در كميسيون و صحن علني بايد در فرم مربوط به سؤال مشخص گردد در صورت عدم توافق سؤال‌كنندگان، نماينده آنها توسط يكي از اعضاي هيأت رئيسه به قيد قرعه انتخاب خواهد شد.
تبصره ۵- سؤال مي‌تواند شامل اجزاي متعدد باشد.
تبصره ۶- با تغيير وزير، سؤالاتي كه به تشخيص كميسيون تخصصي مربوط به عملكرد فردي وزير است از دستور كار خارج ميشود و گزارش آن به هيأت رئيسه ارائه ميگردد.
ماده ۲۱۱- چنانچه در هر دوره مجلس، سه بار با رأي اكثريت نمايندگان حاضر، سؤالات نمايندگان از هر وزير وارد تشخيص داده شود طرح استيضاح وزير درصورت رعايت مفاد اصل هشتاد و نهم(۸۹) قانون اساسي و آيين‌نامه داخلي در دستور كار مجلس قرار خواهد گرفت.
ماده ۲۱۲- براساس اصل هشتاد و هشتم(۸۸) قانون اساسي، درصورتي‌كه حداقل يك‌چهارم كل نمايندگان بخواهند درباره يك يا چند وظيفه رئيس‌جمهور سؤال كنند، بايد سؤال يا سؤالات خود را بهطور صريح و روشن و مختصر همگي امضاء و به رئيس‌مجلس تسليم نمايند. رئيس مجلس موضوع را در اسرع وقت به كميسيونهاي تخصصي مربوط، ارجاع مي‌نمايد. هر كميسيون موظف است حداكثر ظرف يك هفته با حضور نماينده معرفي شده رئيس‌جمهور به آن كميسيون و نماينده منتخب سؤال‌كنندگان تشكيل جلسه دهد. در اين جلسه نماينده رئيس‌جمهور پاسخ مقتضي را از طرف رئيس‌جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمايندگان سؤالكننده گزارش شود.
پس از يك‌هفته از طرح سؤال در كميسيون يا كميسيونها چنانچه هنوز حداقل يك‌چهارم كل نمايندگان مجلس از سؤال خود منصرف نشده باشند رئيس مجلس موظف است در اولين جلسه سؤال يا سؤالات آنان را قرائت و فوراً براي رئيس‌جمهور ارسال كند. اين سؤال يا سؤالات ظرف چهل و هشت ساعت تكثير و در دسترس نمايندگان قرار مي‌گيرد.
تبصره ۱- تعداد سؤالات نبايد از پنج سؤال بيشتر باشد.
تبصره ۲- پس از ارسال سؤال يا سؤالات براي رئيس‌جمهور، كاهش امضاءها سبب خروج سؤال يا سؤالات از دستور نمي‌گردد.
ماده ۲۱۳- رئيس‌جمهور موظف است ظرف يكماه از تاريخ دريافت سؤال يا سؤالات، در جلسه علني مجلس حضور يابد و به سؤال يا سؤالات مطروحه نمايندگان پاسخ گويد مگر با عذر موجه با تشخيص مجلس شوراي اسلامي. مدت طرح سؤال يا سؤالات از طرف نمايندگان منتخب سؤال‌كنندگان حداكثر سي دقيقه و مدت پاسخ رئيس‌جمهور حداكثر يكساعت است كه طرفين ميتوانند وقت خود را به دو بخش تقسيم نمايند. در اين صورت همه سؤالات و پاسخها در بخش اول وقت هريك از دوطرف بيان ميشود و در بخش دوم ابهامات سؤال‌كنندگان و پاسخهاي رئيس‌جمهور مطرح ميگردد.
تبصره - پس از اين مرحله، درباره پاسخ رئيس‌جمهور به هر يك از سؤالات از نظر قانع‌كننده بودن به‌صورت جداگانه رأيگيري ميشود.
چنانچه اكثريت نمايندگان حاضر در جلسه از پاسخ رئيس‌جمهور به سؤالي قانع نشده باشند و موضوع مورد سؤال، نقض قانون و يا استنكاف از قانون محسوب شود، آن سؤال به قوه قضائيه ارسال ميشود.
قسمت دوم - تحقيق و تفحص
ماده ۲۱۴- هرگاه نماينده‌اي، تحقيق و تفحص در هر يك از امور كشور را لازم بداند تقاضاى خود را به‌صورت كتبي به هيأت رئيسه مجلس تسليم نموده و هيأت‌رئيسه ظرف چهل و هشت ساعت آن را به كميسيون تخصصى ذىربط جهت رسيدگى ارجاع مىنمايد. كميسيون موظف است حداكثر ظرف دوهفته از تاريخ وصول، اطلاعاتى را كه در اين زمينه كسب نموده در اختيار متقاضى يا متقاضيان قرار دهد.
درصورتى كه متقاضى يا متقاضيان، اطلاعات كميسيون را كافى تشخيص ندهند، كميسيون موظف است ظرف يك هفته از متقاضى يا متقاضيان و بالاترين مقام دستگاه اجرائى ذىربط دعوت به عمل آورد و دلايل ضرورت تحقيق و تفحص و نظرات مقام فوق‌الذكر را استماع نمايد و تا مدت ده روز گزارش خود را مبنى بر تصويب يا رد تقاضاى تحقيق و تفحص به هيأت رئيسه مجلس ارائه دهد.
اين گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار مي‌گيرد و پس از توضيح سخنگوي كميسيون و صحبت نماينده متقاضي تحقيق و تفحص هركدام حداكثر به مدت ده‌دقيقه، گزارش كميسيون بدون بحث به رأى گذاشته خواهد شد.
در صورت تصويب انجام تحقيق و تفحص، موضوع به همان كميسيون تخصصى ذىربط جهت رسيدگى ارجاع مىگردد.
كميسيون موظف است در مدت بيست روز اعضاي هيأت تحقيق و تفحص را كه حداقل يازده وحداكثر پانزده نفر خواهند بود از بين نمايندگان تعيين و به رئيس مجلس جهت صدور ابلاغ معرفى نمايد. چنانچه متقاضيان تحقيق و تفحص كمتر از پنج نفر باشند كليه آنان عضو هيأت خواهند بود، در غير اين‌صورت حداقل پنج‌نفر از اعضاي هيأت از ميان متقاضيان تحقيق و تفحص انتخاب خواهند شد.
اعضاي هيأت از ميان خود يك رئيس، دو نائب رئيس و يك دبيرانتخاب مىكنند.
هيأت حداكثر در مدت يكماه پس از پايان مهلت تحقيق و تفحص، گزارش خود را به كميسيون تسليم مىنمايد. كميسيون موظف است ظرف يكماه گزارش هيأت را در جلسه مشترك اعضاي كميسيون و هيأت مطرح و گزارش نهائي را جهت قرائت در مجلس براي مدت نيم‌ساعت تنظيم و پس از تصويب به هيأت‌رئيسه ارسال نمايد. قبل از رأيگيري در رابطه با گزارش نهائي، وزير يا مقام مسؤول از عملكرد خود دفاع خواهد نمود.
هيأت رئيسه موظف است گزارش كميسيون را در دستور هفته بعد كارى مجلس قرار دهد تا توسط سخنگوي كميسيون قرائت گردد.
تبصره ۱- موضوع تحقيق و تفحص با تشخيص هيأت رئيسه بايد صريح و قابل رسيدگي باشد.
تبصره ۲- هيأت تحقيق و تفحص مى‌تواند از كارشناسان مورد وثوق با تأييد هيأت رئيسه مجلس استفاده نمايد. هيأت رئيسه موظف است تنخواه مورد درخواست هيأت را دراختيار رئيس هيأت قرار دهد تا براساس تصميمات هيأت هزينه و با تأييد هيأت رئيسه به هزينه قطعى منظور شود.
تبصره ۳- چنانچه وزير يا بالاترين مقام دستگاه مورد تحقيق و تفحص تغيير كرده باشد و تحقيق و تفحص مربوط به عملكرد دوران مسؤوليت آنان باشد بايد امكان دسترسي آنها به اسناد و مدارك جهت پاسخگويي فراهم گردد.
تبصره ۴- كليه مكاتبات هيأت با امضاى رئيس هيأت و در غياب او نائب‌رئيس معتبر خواهد بود.
تبصره ۵- كميسيون موظف است همزمان با ارائه گزارش نهائي به هيأت‌رئيسه، كليه اسناد، مدارك و پرونده‌هاي تحقيق و تفحص و يك نسخه از گزارش نهائي را به كميسيون اصل نودم(۹۰) قانون اساسي جهت اقدام قانوني و نيز حفظ و بايگاني اسناد ارسال نمايد.
تبصره ۶- ارائه و انتشار هرگونه اطلاعات مربوط به تحقيق و تفحص به هرشكل و عنوان از طرف اشخاص حقيقي و حقوقي و اعضاي هيأت تحقيق و تفحص تا زمان چاپ گزارش جهت قرائت در صحن علني ممنوع مي‌باشد.
تبصره ۷- تحقيق و تفحص مجلس شامل شوراي نگهبان، مجلس خبرگان رهبري، مجمع تشخيص مصلحت نظام و پرونده‌هاي جرياني مراجع قضائي و امور‌ماهيتي قضائي نمي شود و در مورد دستگاههايي كه زيرنظر مقام معظم رهبري هستند با اذن معظمٌله امكان تحقيق و تفحص توسط مجلس وجود دارد.
تبصره ۸- مهلت انجام تحقيق و تفحص ششماه از تاريخ صدور ابلاغ اعضاي هيأت توسط رئيس مجلس مي‌باشد. در صورت ضرورت با درخواست هيأت و تصويب هيأت رئيسه مجلس تا ششماه ديگر قابل تمديد مي‌باشد.
ماده ۲۱۵- در صورتي كه جلسه مشترك هيأت تحقيق و تفحص و كميسيون تخصصي تخلفات موضوع تحقيق را مهم و مسؤول دستگاه يا سازمان را مقصر تشخيص دهد، طرح استيضاح وزير مربوطه درصورت رعايت مفاد اصل هشتاد و نهم(۸۹) قانون اساسي در دستور كار مجلس قرار خواهد گرفت.
هيأت رئيسه موظف است در اولين جلسه علني موضوع استيضاح را اعلام‌وصول و حداكثر تا مدت ده روز در دستور جلسه علني قراردهد در اين صورت سخنگوي كميسيون حداكثر به مدت نيم‌ساعت گزارش مي‌دهد و سپس طبق مواد مربوط به استيضاح عمل خواهد شد.
تبصره - درصورت ارجاع گزارش به قوه قضائيه، كميسيون موظف است خلاصه گزارش را كه در آن موضوع تخلف، نوع جرم، دلايل توجه اتهام به متهم و مستندات قانوني مشخص شده است، تهيه نمايد. اين گزارش در يكي از شعب دادگاه رسيدگي به امور كيفري تهران طبق مقررات به صورت خارج از نوبت مورد رسيدگي قرار مي‌گيرد و حداكثر ظرف سه ماه رأي مقتضي صادر ميشود.
ماده ۲۱۷- مسؤولان دستگاه مورد تحقيق وتفحص و كليه دستگاههاى اجرائى، قضائى و نهادهاى انقلاب اسلامى موظف به فراهم نمودن امكانات و تسهيلات مورد نياز هيأت و دراختيار گذاردن اطلاعات و مدارك درخواستى هيأت مىباشند و درصورت عدم همكارى، مسؤولان دستگاه ذىربط متخلف و مجرم محسوب مىگردند و با شكايت هيأت تحقيق و تفحص، مورد تعقيب قضائى قرار خواهند گرفت.
مبحث دوم - نمايندگان ناظر در مجامع، هيأتها و شوراها
ماده ۲۱۸- نحوه انتخاب نمايندگان ناظر براي عضويت و شركت در جلسات مجامع، هيأتها و شوراهاي مذكور در قوانين و چگونگي اجراي وظايف نظارتي آنها به شرح زير است:
۱- براي انتخاب ناظران كميسيونهاي تخصصي و يا مجلس شوراي اسلامي، كميسيون ذيربط موظف است حداقل به تعداد دوبرابر مورد نياز از نمايندگان داوطلب واجد شرايط را به مجلس معرفي نمايد تا مجلس نسبت به انتخاب تعداد مورد نياز اقدام كند.
۲- نمايندگان هر استان، نماينده منتخب خود را از بين نمايندگان همان استان براي شركت در مجامع و شوراهاي استاني تعيين و به كميسيون ذيربط اعلام مي‌نمايد تا به مجلس شوراي اسلامي براي انتخاب معرفي شود.
۳- مدت عضويت نمايندگان ناظر تابع قانون ذيربط است و درصورت عدم تعيين زمان در قانون، يكسال مي‌باشد.
۴- دستگاههاي ذيربط مكلفند دعوتنامه و دستور جلسه را به همراه گزارش توجيهي حداقل يك هفته قبل از تشكيل جلسه به نماينده ناظر و همچنين معاونت نظارت مجلس ارسال نمايند.
۵- معاونت نظارت موظف است حداقل بيست و چهار ساعت قبل از تشكيل جلسه، گزارش توجيهي خود را درباره دستور جلسه به نماينده ناظر ارائه نمايد.
۶- نماينده ناظر، عضو و تابع ضوابط مجمع يا هيأت يا شورا و از نظر حق رأي تابع قانون ذيربط است.
۷- نماينده ناظر موظف است در كليه جلسات ذيربط شركت نمايد و حداكثر ظرف يك هفته پس از تشكيل جلسه، گزارش كتبي خود درباره موضوعات مطروحه در جلسه و تصميمات متخذه و نيز رعايت آيين‌نامه داخلي آن جلسه و همچنين ديگر نقطه نظرات خود را به كميسيون ذيربط و معاونت نظارت ارائه نمايد. رؤساي كميسيونها مكلفند گزارش ناظر را بررسي و ارزيابي نظارتي خود را ظرف يك هفته براي پيگيري به معاونت نظارت اعلام نمايند.
۸- معاونت نظارت موظف است گزارش نماينده ناظر و كميسيون را بررسي و نظرات خود را حسب مورد به رئيس مجلس، دستگاه مربوط، ديوان محاسبات، كميسيون ذيربط و نماينده ناظر اعلام نمايد.
۹- معاونت نظارت موظف است عدم شركت نماينده ناظر در جلسات را به رئيس مجلس اعلام كند.
۱۰- حضور نماينده ناظر در جلسات موضوع اين ماده مأموريت اداري محسوب ميگردد. نماينده ناظر به تشخيص رئيس كميسيون ذيربط با غيبت غيرموجه در سه جلسه متوالي يا پنج جلسه غيرمتوالي مستعفي شناخته ميشود. كميسيون مكلف‌است نسبت به انتخاب فرد جديد طبق اين آيين‌نامه اقدام نمايد.
ماده ۲۱۹- معاونت نظارت مجلس موظف است حداكثر تا پايان ارديبهشتماه هر سال گزارشي از اقدامات نظارتي مجلس شوراي اسلامي در سال قبل را تهيه و به هيأت رئيسه ارسال كند تا درصورت صلاحديد در جلسه علني قرائت شود.
مبحث سوم - نحوه رسيدگى ديوان محاسبات به اجراى بودجه سالانه كل‌كشور
ماده ۲۲۰- براساس اصول پنجاه و چهارم (۵۴) و پنجاه و پنجم (۵۵) قانون اساسى، نظارت مجلس شوراى اسلامى بر اجراى بودجه سالانه كل كشور برعهده ديوان محاسبات كشور است كه زير نظر مجلس شوراى اسلامى مىباشد. سازمان و اداره امور آن به موجب قانون خاص مىباشد.
ماده ۲۲۱- رئيس ديوان محاسبات كشور موظف به اجراي موارد زير است:
۱- گزارش تفريغ بودجه سالانه كشور را حداكثر تا پايان دي‌ماه سال بعد تهيه و براي رسيدگي به مجلس شوراي اسلامي تسليم نمايد.
۲- پيشنهاد بودجه سالانه ديوان محاسبات را تا پايان شهريورماه هر سال و گزارش تفريغ بودجه سالانه ديوان را تا پايان شهريورماه سال بعد تهيه و براي رسيدگي به كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات تسليم نمايد.
۳- در اجراي وظايف نظارتي مجلس‌شوراي‌اسلامي پاسخ درخواست‌هاي رئيس مجلس، رؤساي كميسيونها، نمايندگان مجلس، هيأتهاي تحقيق و تفحص و معاونت نظارت را كه به صورت مكتوب دريافت مي‌نمايد در چهارچوب قانون ديوان محاسبات كشور تهيه و به صورت رسمي تسليم نمايد.
تبصره ۱- رئيس ديوان هنگام تقديم گزارش تفريغ بودجه سالانه كشور حداكثر به مدت يكساعت درباره آن در جلسه علني توضيح مي‌دهد. هيأت‌رئيسه گزارش كامل تفريغ بودجه را به كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات به عنوان كميسيون اصلي و بخشهاي مرتبط با كميسيونهاي ديگر را به عنوان كميسيون فرعي ارجاع مي‌نمايد تا حداكثر ظرف يكماه گزارش خود را به كميسيون اصلي تقديم نمايند. كميسيون اصلي موظف است حداكثر ظرف سه ماه از تاريخ تسليم گزارش به مجلس باتوجه به گزارش كميسيونهاي فرعي و أخذ توضيحات از دستگاههاي اجرائي، گزارش بررسي نهائي خود را تهيه و به هيأت رئيسه تسليم نمايد. اين گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار مي‌گيرد و قرائت ميشود.
تبصره ۲- كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات موظف است كليه گزارشهاي واصله از ديوان محاسبات را بررسي و نتيجه آن را به اطلاع نمايندگان برساند.
تبصره ۳- رئيس ديوان محاسبات موظف است چگونگي برخورد با متخلفين و پيگيري قانوني موارد تخلف را براي رئيس مجلس گزارش نمايد.
مبحث چهارم - استيضاح
اول - استيضاح وزيران
ماده ۲۲۲- نمايندگان مجلس مىتوانند، با در نظر گرفتن اصل هشتادونهم (۸۹) قانون اساسى، وزير يا هيأت وزيران را استيضاح كنند. استيضاح وقتى قابل طرح در مجلس است كه به امضاى حداقل ده نفر از نمايندگان برسد.
ماده ۲۲۳- در استيضاح بايد موضوع به صورت صريح و با ذكر مورد يا موارد، معين شود و به صورت كتبي تنظيم و به هيأت رئيسه تسليم گردد.
هيأت رئيسه موظف است در اولين جلسه علني استيضاح را اعلام وصول نمايد و در همان روز متن استيضاح را براي وزير يا وزيران مورد استيضاح ارسال و همزمان چاپ و بين نمايندگان توزيع كند.
تبصره ۱- علاوه بر امضاءكنندگان استيضاح، ساير نمايندگان ميتوانند تا قبل از طرح استيضاح در جلسه علني استيضاح را امضاء نمايند.
تبصره ۲- هيأت رئيسه موظف است در روز برگزاري استيضاح، متن استيضاح و نام آخرين متقاضيان استيضاح را چاپ و توزيع نمايد.
تبصره ۳- پس از طرح استيضاح در جلسه علني، فقط درصورتي استيضاح از دستور كار مجلس خارج ميشود كه تعداد متقاضيان استيضاح به كمتر از ده نفر كاهش يابد در اين صورت ميتوانند دلايل خود را توسط نماينده منتخب خود ظرف پنج دقيقه در جلسه علني مطرح نمايند. پس از اين مرحله چنانچه وزير درباره استيضاح درخواست صحبت بنمايد، با تقاضاي كتبي و موافقت رئيس مجلس مي‌تواند حداكثر ده دقيقه در جلسه علني صحبت كند.
ماده ۲۲۴- چنانچه استيضاح نمايندگان مرتبط به حوزه فعاليت نهادهاى انقلابى باشد كه از بودجه دولت استفاده مىنمايند و قانوناً وابسته به قوه مجريه مىباشند، آن استيضاح خطاب به رئيس جمهور يا وزيرى كه نهاد موردبحث درحوزه مسؤوليت او قرار گرفته است، خواهد بود.
ماده ۲۲۵- وزير يا هيأت وزيران موظفند ظرف ده روز پس از طرح استيضاح در مجلس حاضر شوند و توضيحات لازم را بدهند، تعيين وقت استيضاح در مهلت مقرر با پيشنهاد وزير يا هيأت وزيران و تصويب هيأت رئيسه مجلس در دستور هفتگى قرار مىگيرد. حضور وزير يا هيأت وزيران در اين وقت مقرر الزامى است.
ماده ۲۲۶- در جلسه استيضاح، پس از بيانات استيضاح كنندگان، رئيس‌جمهور مى‌تواند به دفاع از وزير يا وزيران مورد استيضاح بپردازد، همچنين وزير يا وزيران مورد استيضاح نيز مىتوانند به دفاع از خود بپردازند. حداكثر وقت دفاع از استيضاح براى رئيس جمهور يا چند وزير پنج ساعت و براى يك وزير سه ساعت خواهد بود.
تبصره ۱- وزير يا وزيران مورد استيضاح مىتوانند حداكثر يك ساعت ازوقت دفاع خود را در اختيار يك يا دو نفر از نمايندگان موافق قرار دهند.
تبصره ۲- بيانات استيضاحكنندگان و پاسخ آنها در يك يا چند جلسه بايد بهطور متوالى صورت گيرد.
تبصره ۳- استيضاحكنندگان مجاز نخواهند بود در ضمن ارائه دلايل و توضيحات خود، موضوعات ديگرى را كه به مورد استيضاح مربوط نيست مورد بحث قرار دهند.
ماده ۲۲۷- پس از پاسخ وزير يا وزيران مورد استيضاح و يا پاسخ رئيس‌جمهور از طرف هيأت وزيران مورد استيضاح، حداكثر دو نفر از نمايندگان استيضاحكننده حق دارند توضيحات تكميلى بدهند، به شرطى كه صحبت هركدام از ربع ساعت تجاوز ننمايد. رئيس جمهور مى‌تواند حداكثر يك ساعت به دفاع از هيأت وزيران بپردازد و وزير مورد استيضاح هم مى‌تواند حداكثر نيم ساعت مجدداً از خود دفاع كند.
ماده ۲۲۸- پس از انجام استيضاح، رئيس جلسه عدم اعتماد وزير يا وزيران را به رأى مىگذارد.
ماده ۲۲۹- درصورتى كه وزير يا هيأت وزيران مورد استيضاح در مجلس حاضر نشوند، استيضاحكنندگان مطالب خود را بيان مىكنند و رئيس جلسه اعلام أخذ رأى عدم اعتماد مىكند.
ماده ۲۳۰- هنگامى كه استيضاح در دستور مجلس است به‌هيچ‌وجه نمىتوان دستور را تغيير داد مگر در موارد طرحها و لوايح سه فوريتى
دوم - استيضاح و عدم كفايت رئيس جمهور
ماده ۲۳۱- براساس اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسى نمايندگان مجلس مىتوانند رئيس جمهور را درمقام اجراى وظايف مديريت قوه مجريه و اداره امور اجرائى كشور مورد استيضاح قرار دهند. اين استيضاح وقتى قابل طرح است كه حداقل به امضاى يك سوم نمايندگان برسد.
ماده ۲۳۲- تقاضاى استيضاح رئيس جمهور كه بايد با ذكر موارد صريح و روشن و مستدل باشد، به رئيس مجلس داده مىشود. اين تقاضا بايد در اولين جلسه قرائت شود و ضمن چاپ و توزيع بين نمايندگان براى رئيس جمهور ارسال گردد. دراين صورت، رئيس جمهور بايد ظرف يكماه در مجلس حاضر شود و درخصوص مسائل مطرح شده توضيحات كافى بدهد.
ماده ۲۳۳- حداكثر وقت براى مذاكره موافقان و مخالفان استيضاح پنج‌ساعت است كه به تساوى و متناوباً انجام مىشود. مدت صحبت براى هريك از موافقان و مخالفان استيضاح حداكثر نيم‌ساعت خواهد بود كه با رأى مجلس تا يكساعت قابل تمديد مىباشد.
ماده ۲۳۴- وقت براى توضيحات و پاسخهاى رئيس جمهور جمعاً پنج‌ساعت مىباشد. رئيس جمهور مى‌تواند قسمتى از وقت خود را به نمايندگان موافق واگذار كند. اين وقت اضافه بر فرصتى است كه به موجب ماده قبل به آنان تعلق مىگيرد.
ماده ۲۳۵- درصورتى كه پس از بيانات نمايندگان موافق و مخالف و پاسخ رئيس جمهورى اكثريت دوسوم كل نمايندگان، به عدم كفايت رئيس‌جمهور رأى دادند، مراتب جهت اجراى بند (۱۰) اصل يكصد و دهم (۱۱۰) قانون اساسى بهاطلاع مقام رهبرى مىرسد. اين رأىگيرى مخفى و با ورقه خواهد بود.
ماده ۲۳۶- هرگاه حداقل ده‌نفر از نمايندگان و يا هركدام از كميسيونها، عدم رعايت شؤونات و نقض يا استنكاف از اجراي قانون يا اجراي ناقص قانون توسط رئيس جمهور و يا وزير و يا مسؤولان دستگاههاي زيرمجموعه آنان را اعلام نمايند، موضوع بلافاصله از طريق هيأت رئيسه جهت رسيدگي به كميسيون ذيربط ارجاع ميگردد.
كميسيون حداكثر ظرف ده‌روز موضوع را رسيدگي و درصورت وارد بودن با اظهارنظر صريح، گزارش خود را از طريق هيأت‌رئيسه به مجلس ارائه مي‌دهد.
تبصره ۱- چنانچه نظر مجلس بر تأييد گزارش باشد موضوع جهت رسيدگي به قوه قضائيه و ساير مراجع ذي‌صلاح ارسال ميشود تا خارج از نوبت و بدون تشريفات دادرسي رسيدگي نمايند.
تبصره ۲- درصورتي كه مجلس در مورد رئيس‌جمهور يا هريك از وزيران سه نوبت رأي به وارد بودن گزارش بدهد طرح استيضاح درصورت رعايت مفاد اصل هشتاد و نهم(۸۹) قانون اساسي در دستوركار مجلس قرار خواهد گرفت.
مبحث پنجم - ساير مقررات
ماده ۲۳۷- هيأت رئيسه مجلس موظف است پس از تصويب قوانين مربوط به اصلاح آيين‌نامه داخلي، اقدام لازم را جهت اعمال مصوبات در متن آيين‌نامه، تعيين شماره مواد و تبصره‌هاي الحاقي و اصلاح شماره آنها به‌عمل آورد.
ماده ۲۳۸- كليه قوانين و مقررات ديگر درخصوص آيين‌نامه داخلي مجلس لغو ميگردد.
منتظر انتشار قواین جدید در یزدفردا باشید
- نویسنده : یزد فردا
- منبع خبر : خبرگزاری فردا
جمعه 15,نوامبر,2024