بخش اول

مفاهیم و کلیات

حرکات اصلاحی یکی از بخشهای تربیت‎بدنی است که هدف آن پیشگیری و رفع برخی ناهنجاریهای جسمانی توسط تمرینهای بدنی است‎. به سخن‎ دیگر حرکات اصلاحی عبارت است از برنامه‎ای ورزشی و حرکتی که در آن با اجرایتمرینهای خاص عملکرد و ساختمان بدن تغییر می‎کند و اصلاح می‎شود.

وضعیت بدن و عوامل مؤثر بر آن

منظور از وضعیت بدن‎، حالت واحدی از ساختار بدن در کلیة موقعیتهای حرکتی مثل نشستن‎، ایستادن‎، راه رفتن و دویدن است‎. وضعیت بدن‎، شاخص و معیاری برای بیان سطح سلامتی عمومی و کارآیی فرد در حرکات وفعالیتهاست‎. وضعیت بدن بنیاد تمامی حرکات در انسان است‎. شروع و پایان هر حرکت‎ بستگی به وضعیت و ساختار جسمانی دارد. تحقیقات بیان‎کننده این است که اکثر افراد وضعیت بدنی طبیعی ندارند. این حجم بالای ناهنجاری که در اثر محرکهای‎ محیطی ایجاد شده است اکثراً از نوع برگشت‎پذیر و یا اصلاح‎پذیر است‎. دقت در این رقم ضرورت توجه هر چه بیشتر به این علم را نشان می‎دهد، ‎. توجه به وضعیت ساختار بدن روزافزون است‎. این موضوع از طرفی به سبب ماشینی شدن زندگی و استفادة‎ کمتر از بدن و آثار مخرب ناشی از بی‎حرکتی در وضعیت بدن و از طرفی دیگر به سبب توجه بیشتر انسان امروزی به سلامت‎، طول عمر بیشتر، زندگی بهتر و ظاهری زیباتر ایجاد شده است.

مزایای وضعیت بدنی مطلوب

تنفس آسانتر و کاملتر، احساس اجرای آسان حرکات، درد و فشارکمتر در عضلات و مفاصل ، وسعت دامنه حرکتی مفاصل،احساس مطلوب در زندگی، افزایش اعتماد به نفس، ظاهر زیبا و اندام متوازن، عملکرد بهینه ارگانهای داخلی مانند سیستم تنفسی و گردش خون و…، افزایش انگیزه برای تشویق دیگران به وضعیت صحیح بدنی، موزونی حرکات، کاهش کاراستاتیک بدن، تجمع کمتراسیدلاکتیک

علائم و نشانه های قابل مشاهده وضعیت بدنی نامطلوب ( پاسچر ضعیف)

برخی از علائم قابل مشاهده ناشی از وضعیت های نامطلوب قامتی عبارتند از: شانه های نا متعادل و گرد شده ، ستون فقرات تابدار، سرکج یا سر به جلو ، شکم برآمده ، زانوی عقب رفته ، پشت صاف ، پشت کج ، پشت گرد ، لگن مایل ، لگن بیش از حد به جلو یا به عقب چرخیده ، پاهای به داخل یا به خارج چرخیده ، پای ضربدری ، پای پرانتزی

عوارض وضعیت نامطلوب بدن

در نتیجه وضعیت ضعیف بدنی ممکن است در افراد مختلف عوارضی مشاهده شوند . سردرد ، کمر درد ،پایین آمدن آستانه خستگی عضلات ، خستگی عضلانی ، مفاصل دردناک و در حال تخریب ، راه رفتن بدشکل ، کاهش دامنه حرکتی مفاصل ، افزایش فشار به عضلات و مفاصل ،افسردگی ، خستگی ، عدم اعتماد به نفس ، عدم تعادل عضلانی ، اختلال در خواب ، آرتروز، افزایش سطح اسید لاکتیک خون، افزایش وام اکسیژن (مقدار اکسیژن مصرفی شود که در دوره برگشت به حال اولیه ودر مدت زمانی برابر، ب یش از مقدار زمان عادی به مصرف برسد. تاخیر مرحله برگشت ،افزایش کار استاتیک بدن ، سرخوردن دیسکهای ستون فقرات ، قاعدگی دردناک از جمله این عوارض هستند.

علل عمومی وضعیت بدنی نامطلوب

علت های رایج ایجاد وضعیت بدنی غیر طبیعی و نامطلوب عبارتند از:عدم تعادل عضلانی، نگهداشتن بدن در وضعیت های بد و ضعیف در هنگام کار و استراحت ، آسیبهای قلبی ، بارداری ، ضعف عضلانی ، تنگی نفس و مشکلات تنفسی مانند آسم ، کفشهای پاشنه بلند ،ابتلاء به برخی از بیماریها ، داشتن وزن اضافی ، قدبلند، افزایش سن ، عادت های نادرست ، الگوهای غلط حرکتی ، پوشاک نامناسب (مثل کفش های تنگ و نوک باریک) ، حالت های روحی روانی مانند افسردگی یا خجالتی بودن ، کم تحرکی و…

وضعیت طبیعی ستون فقرات

بدن به وسیلة ستون فقرات در حالت قائم قرار دارد. ستون فقرات از هفت مهرة گردنی‎، دوازده مهرة پشتی یا سینه‎ای و پنج مهرة کمری تشکیل شده است‎. بین‎ مهره‎ها لایة بالشتکی (غضروفی‎) برای جذب ضربات وجود دارد که دیسک خوانده می‎شود. ستون فقرات به طور طبیعی در یک فرد سالم و بالغ چهار انحنا دارد که به ترتیب به لوردوز گردنی‎، در قسمت مهره‎های گردن‎، کیفوز سینه‎ای در قسمت مهره‎های پشتی‎، لوردوز کمر و کیفوز خاجی در قسمت استخوان‎ خاجی نامیده شده است‎. مهره‎های تشکیل دهندة ستون فقرات و دیسکهای بین مهره‎ای نیز در قسمتهای مختلف این عضو از نظر ساختمانی یکسان نیستند و انحنای ستون فقرات تا حدود زیادی به ساختمان مهره‎ها و دیسکها مربوط است‎. هنگام تولد ستون فقرات تنها یک انحنا دارد که تحدب آن به سمت عقب‎ است‎.

روشهای بررسی وضعیت ستون فقرات

در حالت ظاهری‎، سر، ستون فقرات‎، لگن و پاها باید تناسب و هماهنگی داشته باشند که از طریق ابزار و وسایل بسیار ساده توسط مربیان تربیت بدنی قابل‎ اندازه‎گیری است‎.

خط ثقل

خطی فرضی است که از مرکز ثقل بدن در جلو مهره دوم خاجی عبور می کند .خط ثقل بدلیل تاثیر در وضعیت تعادل بدن از جایگاه ویژه ای در مطالعه و ارزیابی برخوردار است

صفحه شطرنجی

چهارچوبی است که از وسط آن خط شاقولی عبور داده شده و عرض و طول آن قیطان های نازکی به فاصله ۵  سانتی متر از یکدیگر قرار دارند. با استفاده از این وسیله و تست مربوطه به آن به نام ) نیویورک) می توان   بسیاری از ناهنجاریهای ساده اسکلتی را تشخیص داد.

خط شاقولی

خطی است که در وسط صفحه شطرنجی قرار دارد و با تنظیم آن بر نقاط شاخص بدن ، تغییر شکلهای وضعیتی بدن را می توان تشخیص داد .

وضعیت بدنی استاندارد(شاخص)

نوعی از وضعیت بدنی است که حداقل مقدار فشار و کشیدگی ) استرس و استرین ( را بر مفاصل و عضلات فرد وارد کرده و حداکثر کارائی بدنی را به همراه دارد. کمترین میزان مصرف انرژی و جلوگیری از بروز خستگی زودرس وعدم اختلال عملکرد ارگانهای داخلی و کلیه بخش های بدن ، آمادگی برای انجام حرکات مختلف و در نهایت عملکرد مناسب بدن از مزایای این وضعیت است .

این وضعیت بیش از آنکه یک وضعیت متداول باشد یک وضعیت ایده آل است و در آن مرکز ثقل بخشهای مختلف بدن مانند سر ، بالاتنه ، لگن خاصره و پا در یک راستا قرار می گیرند و مقدار نیروی اعمال شده توسط عضلات بدن در مقابل فشار جاذبه به تعادل رسیده بگونه ای که فرد کمترین میزان مصرف انرژی را در آن وضعیت دارد.

استفاده از خط شاقولی برای تشخیص ناهنجاریها

یکی از روشهای ساده تشخیص ناهنجاریهای قامتی استفاده از خط شاقولی است.در شخصی با وضعیت بدنی مطلوب خط شاقولی درنمای قدامی باید از ۱- میان دو ابرو۲- نوک بینی ۳- شکاف بین دولب ۴- وسط چانه ۵- وسط استخوان جناغ ۶- ناف ۷- میان دو پا، بگذرد.

این خط شاقولی در نمای خلفی باید از ۱-  برجستگی استخوان پس سری ۲-  برجستگی هفتمین مهره گردنی ۳- مماس بر زوائد شوکی ۴- شکاف بین دو باسن ۵- میان دوپا، بگذرد.

خط شاقولی در نمای پهلو باید از ۱- وسط لاله گوش ۲- وسط شانه ۳- روی برجستگی بزرگ استخوان ران ۴- کنار خارجی کشکک ۵- جلو قوزک خارجی پا، بگذرد.

در بخش های بعد به برخی ناهنجاری ها و روش های تشخیص و درمان آن با ورزش اشاره خواهد شد.

عباس فتاحی بافقی- کارشناس ارشد تربیت بدنی