یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلیز سالهای زیادی احداث قناتهای متعدد جوابگوی نیاز آبی مردم استان یزد بوده است. قناتها چهار کارکرد مهم را در جلوگیری از اتلاف آب داشته اند:
1- انتقال آب از نقاط پربارش به نقاط کم بارش
2- جلوگیری از تبخیر آب به علت انتقال زیرزمینی آب
3-افزایش مقدار نفوذ آب به زیر زمین در نقاط پربارش و کوهستانی با کاستن و انتقال آب از نقاط کوهستانی به دشتهای مرکزی و پایین دست.
4-پر کردن سریعتر سطح سفره های آبهای زیرزمینی دشتها و برداشت سر ریز سفره ها برای مصارف کشاورزی
متاسفانه مجوز احداث چاههای عمیق در پنجاه سال گذشته یکی از ایتدایی ترین اصول حقوقی یعنی حق تمتع و حق اجرای صاحبان قنوات را زیر پا نهاد. سفره های آبهای زیرزمینی که متعلق به صاحبان قنوات و حاصل زحمت مقنیان در انتقال آب از نقاط پربارش به نقاط کم باران بود به راحتی و بدون هیچگونه مانع قضایی بوسیله افرادی که دارای قدرت و نفوذ بودند مصادره گردید . بسرعت آبهای سفره های زیرزمینی برداشت شد. صاحبان میلونها ساعت کار نسلهای انسانی که کار آنها در قنوات تبلور می یافت بسرعت از حقوق خود خلع ید شدند و قناتهای آنها نابود شد.
5- متاسفانه در حوزه مدیریت کشاورزی نیز اشتباهات فاجعه بار تکرار گردید. به نام آبخوانداری و نفوذ بیشتر آب به زمین و احداث سدهای پله ای عملا از حوزه و وسعت جغرافیایی نفوذ آب بارشها به داخل زمینهایی که دارای سنگها و ماسه های درشت دانه بودند و میتوانستند آب بارشها را به عمق زمین هدایت کنند تا در آنجا بدون ترس از تبخیر آب نگهداری شوند کاسته شد. به جای آن بر مقدار حوزه جغرافیایی تبخیر آب در نقاطی که سدهای پله ای ایجاد شده بودند افزوده شد. متاسفانه در نقاط دیگر کشورمان نیز اشتباهاتی بزرگ صورت گرفت. تا پیش از احداث و نگهداری آبها در پشت سدها بیشترین تبخیر آب در دریاچه های شوری مانند دریاچه ارومیه صورت می گرفت. تجارب ابتدایی دانش آبشناسی می گوید مقدار تبخیر در آبهای شور بسیار کمتر از مقدار تبخیر آبهای شیرین می باشد. با احداث و نگهداری آبهای شیزین در پشت سدها منابع عظیمی از آبهای کشورمان به آسمان برمی گردد.
استان یزد یکی از کم بارش ترین استانهای کشورمان می باشد. همانطوریکه در ابتدای این مقاله گفته شد متوسط بارش سالانه آب استان 37 میلیمتر می باشد. این مقدار بارش با حدود 15% بارش متوسط کشورمان که 250 میلیمتر است برابری می کند. این مقدار اندک بارش به علت کمی آن با دشمنی به نام تبخیر روبرو می باشد. بارانهایی که در استان می بارد به علت کمی آن هنوز به عمقهای کم زمین نرسیده به علت تابش مجدد خورشید به سطح زمین برگشته و تبخیر می شود. اگر دانشی بتواند راهکارهایی را برای جلوگیری از تبخیر آبهای حاصل از بارشهای استان به ما ارائه دهد همین حجم اندک بارندگی استانمان که مساحتش 72 هزارکیلومتر مربع می باشد می تواند حجم آبی را برابر با دو میلیارد متر مکعب در سال برای استان یزد فراهم آورد.این مقدار برابر با 50 برابر مقدار آبی است (55 میلیون متر مکعب در سال )که در حال حاضر از استان اصفهان به یزد میرسد.
یکی از جالبترین کارهایی که اخیرا در زمینه کم آبی استان به آن برخوردم جزوه ای از برادرم مهندس محمد صالحی بود که حوزه گسترده ای از راههای مقابله با کم آبی استان از جمله راههای کم هزینه چگونگی مقابله با تبخیر را زیر ذزه بین گذاشته بود. مطالعه این جزوه را به تمامی علاقمندان چالش آب در استان توصیه می کنم.
سخن پایانی :ما با چند واقعیت در کشورمان روبرو هستیم . واقعیت اول این است که فلات ایران از نظر جغرافیایی در حوزه مناطق کم باران جهان می باشد. واقعیت دوم آن است که استان یزد یکی از کم باران ترین نقاط فلات ایران می باشد. و واقعیت سوم این موضوع است که با جمعیت فعلی یا حتی دو برابر شدن جمعیت فعلی کشور ، مشکل کشورما کمبود بارندگی نیست . مشکل واقعی کشور ما و بویژه استان ما رویارویی با پس فرستادن بارشها به سوی آسمان می باشد . مشکل کشورمان چگونگی مصرف و هزاران رویدادی است که پس از باریدن باران در کشورمان روی می دهد می باشد. کار دولتها ایجاد ساختار و بنا نهادن سیستم برای هدایت منابع در چارچوب اولویتهای کشور می باشد. ایجاد معاونت مقابله با تبخیر و چگونگی مصرف آب در وزارت نیرو یا ایجاد معاونتی با همین نام در حوزه ریاست جمهوری می تواند حیات آبی فلات ایران و حیات آبی استان یزد را برای سالهای طولانی تضمین نماید.