یزدفردا

يادداشت هاي پراکنده يک خبرنگار از سفر سيدمحمد خاتمي به مشهد (انتخابات مجلس هشتم 72 )

عبدالکريم تابش؛ دقايقي پس از آنکه پرواز هواپيمايي آسمان سه ساعت پس از نيمه شب چهارشنبه 30 آبان 86، بر باند فرودگاه شهيد هاشمي نژاد مشهد نشست، شايد هيچ کدام از همراهان سيدمحمد خاتمي که وي را در اين سفر همراهي مي کردند، گمان نمي بردند ورودي فرودگاه مملو از مردمي باشد که ساعت ها به انتظار ديدار رئيس جمهور سابق کشورشان تاخير دو ساعته هواپيمايي آسمان را تحمل کرده اند. «خاتمي صف شکن/ سکوت شب را بشکن» و اينچنين سکوت سالن انتظار فرودگاه سه ساعت بعد از نيمه شب با استقبال مردم و شعارهايي که هم براي خوشامدگويي و هم حمايت از رئيس جمهور سابق سر داده مي شد، شکست. استقبال کنندگان براي دقايقي فرياد مي زدند «خاتمي دوستت داريم» و سپس با خواندن سرود «يار دبستاني» رئيس جمهور سابق را در حلقه همراهانش يعني آيت الله توسلي، آيت الله بجنوردي و سيدمحمدعلي ابطحي و سيدعلي خاتمي مشايعت کردند. چنين استقبالي در نخستين دقايق ورود سيدمحمد خاتمي به مشهد نشان از خنثي شدن تمام تبليغاتي داشت که در دو سال اخير براي کمرنگ شدن پايگاه اجتماعي اصلاح طلبان صورت گرفته بود. خاتمي در اين سفر همانند سفر به شيراز حامل «پيام» براي مردم بود. مشهد مقدس از ديرباز پايگاه تفکر اصلاح طلبي بوده است. از اين رو به رغم تبليغات منفي مخالفان و اقتدارگرايان «او» مورد استقبال قرار مي گيرد، هم از سوي مردم و هم از سوي رهبران مذهبي اين شهر. آيت الله واعظ طبسي توليت آستان مقدس رضوي با طلوع سپيده دم چهارشنبه با حضور در محل اقامت سيدمحمد خاتمي با وي به ديدار و گفت وگو مي نشيند و ميزبان رئيس جمهور سابق کشور و همراهانش براي صرف ناهار در تالار آيينه حرم رضوي مي شود. گرمي اين استقبال تا آخرين روز حضور سيدمحمد خاتمي ادامه مي يابد تا او هنگامي که بار سفر به تهران مي بندد، راضي باشد که آنچه او در سال هاي گذشته براي آن تلاش کرده، همچنان مورد پذيرش مردم قرار دارد و مهم تر از آن گامي براي تحکيم جبهه اصلاحات و نزديک کردن طرفداران آن برداشته است.
روزنوشت اول؛ درس اول

سفر هفته گذشته سيدمحمد خاتمي به مشهد بازتاب هاي گسترده يي در رسانه هاي داخلي و خارجي داشت. از آن جهت که رئيس جمهور پيشين ايران از تريبون هاي عمومي به ايراد سخناني پرداخت که مي تواند در بلندمدت به استحکام جبهه اصلاح طلبان منجر شود. در شرايطي که کمتر از سه ماه به انتخابات دوره هشتم مجلس شوراي اسلامي باقي است، شايد اين فرصت دوباره يي براي اصلاح طلبان باشد که يک بار ديگر خود را در معرض آزمون عمومي قرار دهند و به تحکيم روابط گسسته خود بپردازند، اما سفر اخير رئيس جمهور پيشين ايران حاوي پيام هاي زيادي بود، چه استقبال عمومي مردم مشهد به عنوان دومين کلان شهر کشور از آن جهت استراتژيک بود که اين سفر را بايد بازسازي جبهه اصلاح طلبي خواند. اگرچه اصلاح طلبان در انتخابات شوراهاي اسلامي تا حدودي به يکپارچگي در آرا و برنامه هاي خود نزديک شدند، اما هنوز هم گاه اختلاف نظرهايي وجود دارد که با سفرهاي استاني مي توان نسبت به هماهنگي و صف آرايي نيروها اقدام کرد. سفرهاي سيدمحمد خاتمي به استان هاي کشور، مي تواند جبهه اصلاح طلبان را به هم نزديک کند و از سوي ديگر موجب حرکت هاي بعدي اين طيف سياسي خواهد شد. اما اين سفر از چند جنبه حائز اهميت بود. مهمترين آن جنبش خودجوش مردم براي استقبال از رئيس جمهور پيشين بود، در شرايطي که هيچ تريبون رسمي حاضر به انعکاس اخبار آن نيست و در حالي که معدود روزنامه هاي اصلاح طلب تنها رسانه هاي اصلاح طلبان محسوب مي شوند، حضور مردم و اشتياقي که براي ديدن «سيدمحمد خاتمي» به عنوان يک شخصيت موثر و محبوب در اين سفر صورت گرفت، همگي نشان از آن دارد که همچنان در بدنه جامعه تفکر اصلاح طلبي مورد اقبال مردم قرار دارد. اين در حالي است که در چندماه گذشته و پس از انجام چند سفر و ديدار سيدمحمد خاتمي با مردم استان هاي کشور که بعضاً در تهران انجام شد، بلندگوهاي ضداصلاح طلبي و رسانه هاي مخالف اين جريان سياسي، حساسيت ويژه يي به ديدارها و سخنراني هاي او ابراز کردند. هرچند اين حساسيت ها در آستانه انتخابات، کاملاً طبيعي به نظر مي رسد که اصولگرايان و حاميان دولت به واکنش واداشته شوند، اما قطعاً انتخابات مجلس هشتم، آزمون ديگري براي نشان دادن رفتارهاي دموکراتيک از سوي احزاب سياسي فعال و البته دولت که مدعي چنين مساله يي است، خواهد بود. چه آنکه در دو سفري که سيدمحمد خاتمي به شيراز و مشهد انجام داد، به خوبي مي توان حب و بغضي را که مخالفان وي نسبت به خطوط فکري اصلاح طلبان دارند، به وضوح ديد. اين حساسيت ها قابل تامل است و نشان از علاقه مندي محافظه کاران به رفتارهاي غيردموکراتيک و گرايش به محدود و کنترل کردن صداي اصلاح طلبان دارد. از اين رو مي توان گفت سفرهاي استاني رئيس جمهور پيشين و حضور او در ميان مردم و نخبگان از دو ويژگي ايجابي و سلبي برخوردار است؛ ايجابي از اين جهت که به ايجاد اميد و نشاط پياپي در جامعه مي انجامد همان گونه که در هر دو سفر او چنين فضايي ايجاد شد. حضور خودجوش مردم به رغم آنکه رسانه ها، مردم را در جريان سفر او قرار ندادند و سلبي از اين جهت که رفتارهاي نادرست رقبا و مخالفان سياسي همچنان تلاش مي کند که صداي اصلاح طلبان به گوش مردم نرسد. تخريب چهره اصلاح طلبان در سال هاي گذشته مدام از رسانه ملي و رسانه هايي پرتيراژ وابسته به دولت و محافظه کاران تکرار مي شود و اين موضوع در شرايطي که فضاي عمومي به افسردگي سياسي دچار شده، شايد محافظه کاران را براي رسيدن به اهداف خود اميدوار کرده است. چنين تصويري به خصوص زماني که اقتدارگرايان از پايان دوران اصلاح طلبي و حذف اصلاح طلبان از جامعه سخن مي گويند، با استقبال پرشور مردم از سيدمحمد خاتمي پاسخ داده مي شود و از اين رو بر ادامه چنين سفرها و ديدارهايي تاکيد دارد.

ديدار در اولين دقايق بامداد

سيدمحمد خاتمي در اولين روز از سفر به مشهد نخست به زيارت بارگاه ثامن الحجج رفت. پس از اقامه نماز ظهر و عصر و ديدار با توليت آستان قدس رضوي در حرم امام رضا (ع) با استقبال زوار حاضر در حرم روبه رو شد. خاتمي عصر همان روز مهمان استادان و دانشجويان مشهد بود. او در اين ديدار خطاب به ميزبانان خود عنوان کرد که به رغم موانع ساختاري و رفتاري امروز جامعه بايد در عرصه فعاليت هاي اجتماعي و سياسي حضور پيدا کند. در اين ديدار که با پرسش و پاسخ همراه بود، رئيس جمهور سابق در معرض پرسشي قرار گرفت که ميزان شهروندسازي را مورد سوال قرار مي داد. او در پاسخ به اين سوال با ذکر اين مقدمه که در هر مرحله تاريخي بايد اولويت ها را مشخص و سپس راهکارهايي به نفع مردم و جامعه ارائه کرد، اظهار داشت؛ تفکري که تاکيد مي کند دولتي مي تواند در طول دوره اش شهروند بسازد، به بيراهه مي رود زيرا شهروند بايد در جريان تاريخ ساخته شود. خاتمي در اين ديدار نقش NGO ها را در ايجاد دموکراسي ضروري ارزيابي کرد و دولت اصلاحات را در توسعه تشکل هاي غيردولتي موفق دانست. به گفته خاتمي در دوران اصلاحات روي مسائل زيادي کار شد اما توقع جامعه اين بود که آثار سياسي اين تشکل ها به سرعت ديده شود در نتيجه وقتي چنين اتفاقي نيفتاد نوعي يأس و نااميدي در جامعه پديدار شد. شايد سوالات بسياري در اين رابطه در ذهن کساني که به ديدار خاتمي آمده بودند، نقش بسته بود. با اين حال او سعي کرد در سخنان خود به بخش زيادي از ابهامات موجود در رابطه با فعاليت تشکل ها پاسخ دهد. از همين رو خاتمي تاکيد داشت که در دولت او براي نخستين بار براي کمک به احزاب و تشکل ها رديف بودجه در نظر گرفته شد؛ اقدامي که به زعم او در يک دولت جهان سومي سابقه نداشته است.

ديدار بعدي سيدمحمد خاتمي با فرهنگيان مشهد صورت مي گيرد. همان قشري که به گفته او مظلوم ترين بخش جامعه هستند و در عين حال با وجودي که حساس ترين قشرند اما طي دو سال گذشته بارها مشکلات آنان را ناشي از کوتاهي دولت اصلاحات اعلام کردند. رئيس جمهور سابق کشورمان در اين ديدار از فرهنگيان خواست در صحنه انتخابات حضور گسترده پيدا کنند زيرا معتقد است اگر در مجلس قانونگذاري معلمان باتجربه حضور داشته باشند، ملتي را نمايندگي مي کنند که به رشد و آباداني خواهد رسيد. او خطاب به فرهنگيان مشهد اعلام کرد به رغم جفاهايي که به اصلاح طلبان شده و مي شود، آنها در انتخابات با تمام قوا شرکت مي کنند. او ابا نداشت که به معلمان مشهد بگويد اصلاح طلبان از اشتباهات گذشته درس خواهند گرفت و براي حل مشکلات جامعه راهکارهايي ارائه مي کنند.

روزنوشت دوم؛ استقبال مردم
دومين روز سفر سيدمحمد خاتمي به مشهد با ميلاد امام رضا (ع) همزمان شد. سه ديدار حاصل اين روز بود. خاتمي صبح پنجشنبه در جمع فعالان اقتصادي مشهد اقتصاد را مرکز تفکر انسان خواند و با طرح اين پرسش که آيا حکومت اسلامي راه و روش اداره زندگي را مشخص کرده است، عنوان داشت که با وجود آنکه روش ها مشخص است اما هنوز مشکلات جزيي و ساختاري در اين بخش وجود دارد. او در عين حال يادآور شد که نبايد دموکراسي و حاکميت مردم بر سرنوشت شان تحت الشعاع برخي شعارها قرار بگيرد. او گفت؛ شعارهايي که اصلاحات اصيل انتخاب کرد، حاکميت مردم بر سرنوشت خود بود که اين شعارها منطبق بر معيارهاي اسلامي بود. خاتمي عنوان مي کرد که اين شعارها اگرچه اقتصادي نبودند اما چون شعارهاي بنيادي بود در سياست، اقتصاد و فرهنگ نقش تعيين کننده يي داشت. از همين رو در جمع فعالان اقتصادي مشهد اصلاح قانون ماليات ها، قانون جذب و حمايت از سرمايه گذاري خارجي که حاصل دولت اصلاحات بود، را مهمترين اقدامات دولت خود دانست و لازمه ادامه راه اجراي اين قوانين را سياست خارجي سنجيده ذکر کرد. رئيس جمهور سابق کشورمان ديدار بعدي خود را با نمايندگان احزاب و گروه هاي اصلاح طلب مشهد برگزار کرد که به دعوت رهبران آنها به مشهد رفته بود. خاتمي در سخنانش سعي کرد با تعريفي از مفهوم اصلاحات و حوزه فعاليت اين تفکر در بين گروه هاي سياسي طرفدار اين ايده حرکت اصلاحي را همچنان اميدبخش در جامعه بداند. خاتمي معتقد است با وجودي که اين حرکت اميدبخش سابقه تاريخي دارد اما همچنان از ضعف تئوري و ابهام در مفاهيم و تحليل ها رنج مي برد. او خطاب به اصلاح طلبان مشهدي تاکيد کرد که اصلاحات بايد منطبق بر مردم سالاري ديني باشد زيرا به گفته او هنر انقلاب اسلامي منطبق کردن هويت تاريخي با مواضع دين بوده است. او در نهايت فراموش نکرد که به اصلاح طلبان مشهدي يادآور شود اصلاح طلبان قدرت نمي خواهند بلکه قصد خدمت به اسلام، انقلاب و نظام را دارند. دومين روز سفر رئيس موسسه گفت وگوي تمدن ها به مشهد فشرده تر از آن بود که به خواست تمام کساني که تمايل به ديدار با وي داشتند، پاسخ بگويد. اما خاتمي ديدار دوم روز دوم را به روحانيون مشهد اختصاص داد. جلسه يي که به ظهر ختم شد و پس از آن ديداري هم با منتخبي از بانوان استان خراسان انجام شد. خاتمي در اين ديدار خطاب به بانوان عنوان کرد که او هيچ وقت قبول نداشته مديريت مردان قوي تر از زنان است، زيرا هرگز تفکري که مي گويد زن جنس دوم است، در جامعه يي که به اسلام و دموکراسي معتقد است، جايي ندارد. خاتمي تاکيد کرد؛ زن معيار انسانيت است و از اين رو امتيازات زن قابل قياس با مرد نيست. خاتمي در اين ديدار از مجمع زنان خواست صنفي عمل کنند و از آزادي هاي مشروع خود دفاع کنند. رئيس جمهور سابق کشورمان ضمن آنکه آنها را به حضور فعال در انتخابات تشويق مي کرد، تاکيد کرد؛ به جاي گلايه، که البته بايد باشد، به عرصه هاي تصميم گيري برويد و با تشخيص درست اولويت ها و برنامه ريزي، کارهاي زيربنايي انجام دهيد تا افرادي که به مجلس به عنوان نماينده زن راه مي يابند در سطح کيفي بالايي قرار داشته باشند.

افتخار ملي در تالار شهيد بهشتي

ساعت 6 عصر همان روز مردم مشهد در تالار شهيد بهشتي انتظار ديدار رئيس جمهور سابق را مي کشيدند. جمعيتي که تا پيش از حضور وي شعار مي دادند و سرود مي خواندند. تعداد زيادي تصوير خاتمي را در دست داشتند که روي آن جمله «افتخار ملي» نقش بسته بود. در خيابان هاي اطراف منتهي به محل ديدار خاتمي با مردم مشهد چنان ترافيک سنگيني ايجاد شده بود که برنامه سخنراني او با 45 دقيقه تاخير آغاز شد. خاتمي در شرايطي به جايگاه رفت که تا دقايقي طولاني مورد تشويق حضار قرار گرفته بود از اين رو امکان سخنراني وجود نداشت. مجري مراسم چندين بار حضار را به سکوت دعوت کرد که در نهايت چنين شد و سيدمحمد خاتمي سخنان خود را با طرح اين موضوع که فساد دروغ گفتن بدترين نوع فساد در کشور است، آغاز کرد. او تحقير را نوع ديگري از فساد نسبت به مردم دانست و خطاب به کساني که شعار عدالت طلبي سر داده اند، گفت؛ ما خواستار عدالتيم، اما نه عدالت توزيع فقر بلکه عدالتي که ثروت موجود در آن عادلانه توزيع شود. خاتمي همچون ساير ديدارهايش به انتخابات اشاره يي مستقيم داشت و همه جا تاکيد داشت که بگويد همانگونه که امام خميني (ره) گفته، ميزان راي مردم است و حکومت بايد مبتني بر آرا و نظر مردم تعيين شود. از همين رو خاتمي چندين بار با پيش کشيدن موضوع انتخابات و تشويق مردم در اين عرصه اظهار اميدواري کرد که مجلسي باکيفيت در آينده تشکيل شود. در هياهوي سخنراني او برخي از دانشجويان عکس هاي مربوط به دانشجوهايي را در دست داشتند که هم اکنون در بازداشت به سر مي برند. خاتمي اما فراموش نکرد که اين موضوع را ناديده بگيرد و عنوان داشت اگر آنها امروز در اين جمع بودند، خوشحالي اش مضاعف مي شد. اين موضوع که با تشويق حاضران روبه رو شده بود، رئيس جمهور سابق را بر آن داشت تا يک بار ديگر موضوع حقوق شهروندي را يادآور شود. از همين رو تاکيد کرد؛ به آقاي شاهرودي گفته ام و اينجا هم دوباره تکرار مي کنم، نبايد کساني به دليل تکيه بر حقوق شهروندي، هزينه گزاف بپردازند تا امروز شاهد اين نباشيم که افرادي به خاطر نقد و سخن گفتن ولو سخنانشان تند يا نابجا باشد هزينه هايي نظير آنچه امروز شاهد آن هستيم، بپردازند. ورود خاتمي به سالن که مردم انتظارش را مي کشيدند با شعار درود بر خاتمي آغاز شد و در پايان نيز حضار او را با همين شعار بدرقه کردند هرچند آنها فراموش نکردند که بگويند هنوز خاتمي را دوست دارند. برنامه بعدي حضور سيد محمد خاتمي در بيت آيت الله زنجاني و ديدار با آيت الله مرتضوي از مراجع عظام تقليد مشهد بود. او سپس مهمان گروهي از فعالان فرهنگي، اجتماعي، سياسي و روزنامه نگاران استان خراسان رضوي بود که اين ديدار تا مراسمي که براي شام تدارک ديده شده بود، به طول انجاميد. رئيس موسسه گفت وگوي تمدن ها در اين ديدار هم بر پاسداشت دموکراسي از سوي نخبگان جامعه تاکيد کرد. هرچند او نتوانست نگراني خود را از طرح مسائلي که اسلام و ايران را از هم جدا مي داند، پنهان کند به همين دليل يک بار ديگر يادآور شد که اسلام و ايراني بودن به هم پيوسته است و به همان اندازه که مسلمان در ايران از حرمت برخوردار است، بايد براي غيرمسلمان نيز حرمت قائل بود. ميزبانان خاتمي در اين ديدار با اشاره به نقش ويژه سيدمحد خاتمي در مبارزه با انحراف از راه انقلاب و پشتيباني او از مردم سالاري از او خواستند همچنان در صحنه باشد. جمله يي که مهدي واعظ عبايي رئيس جبهه اصلاحات خراسان رضوي خطاب به خاتمي به کار برد اين بود؛ «آقاي خاتمي، اريکه اصلاحات منتظر شماست و شما توانايي آن را داريد که اختلاف دروني طيف گسترده اصلاح طلبان را کاهش دهيد.» اگرچه خاتمي پاسخ روشني به اين خواسته نداد، اما در چهره ميزبانان آخرين شب حضور خاتمي در مشهد رضايت موج مي زد. . او سپس به زيارت دوباره حرم امام رضارفت

پايان سفر و دغدغه هايي که باقي ماند

آخرين روز حضور خاتمي جمعه 2 آذر نيز در برنامه يي فشرده ادامه يافت و صبح جمعه احمد علم الهدي امام جمعه مشهد به ديدارش در محل اقامتش آمد. ديدار بعدي، ديدار با اعضاي شاخه جوانان جبهه مشارکت ايران اسلامي منطقه خراسان رضوي بود. آنها آمده بودند تا از تلاش سيدمحمد خاتمي در جهت ائتلاف اصلاح طلبان تشکر کنند هرچند طرح آگاه سازي جوانان در رابطه با مساله شيوع اعتياد نيز از خواسته هاي آنها بود. آخرين ديدار رئيس جمهور سابق به سخنراني در جمع مديران دوره هاي گذشته اختصاص يافت. او با اظهار تاسف از اينکه اين روزها براي پوشاندن واقعيت هاي تلخ و ضعف هاي موجود، همه گذشته نفي و تخريب مي شود خواستار حفظ سرمايه هاي اجتماعي جامعه شد، چه به اعتقاد او هدر رفتن منابع مادي جامعه موجب بي اعتمادي و رکود خواهد شد. او حضور دولت ها که از نيروهاي همراه خود استفاده مي کنند را طبيعي عنوان کرد و در عين حال گفت؛ متاسفانه در برخي موارد چنان دچار افراط مي شويم که اين موضوع موجب بي ثباتي مي شود. در حالي که نبايد سرمايه ها را تخريب يا به آنها توهين کرد زيرا گسترش اين ايده موجب مي شود در مراتب پايين تر تصميم گيري نيز رواج پيدا کند. او در سخنراني خود چندين بار بر تفاوت نقد با تضعيف تاکيد کرد و نگراني خود را از آنچه امروز تحت عنوان نقد صورت مي گيرد در حالي که تضعيف عملکردها و نيروهاست، ابراز داشت. خاتمي در آخرين سخنراني خود باز هم به انتخابات اشاره کرد و آن را پروژه يي مهم در ماه هاي آينده دانست که بايد موجب نزديک شدن اصلاح طلبان براي شکل گيري مجلسي قوي در کشور شود. حضور سه روزه سيدمحمد خاتمي عصر جمعه 2 آذر با بدرقه فعالان سياسي و فرهنگي اين شهر پايان يافت؛ سفري که اگرچه سه روز به طول انجاميد و ديدارهاي مهمي در آن اتفاق افتاد اما گوشه يي از اين رويداد در رسانه ملي منعکس نشد، چه آنکه آنها هنوز حضور اصلاح طلبان را در حاشيه اخبار مي دانند.

يزدفردا