یزدفردا

 

 

کلّیّات وحشی ـ نسخة ش 916 ـ آغاز نسخه ـ قصاید

 

تقريبا يكسال است كه فارسي زبانان تاجيكستان، افغانستان، ايران و علاقمندان غزل وحشي در اقصي نقاط جهان در انتظار چاپ تصحيح جديد غزليات وحشي هستند كه بر اساس نسخه هاي تازه به دست آمده در تاجيكستان توسط اينجانب انجام و طبق وعده مكرر دست اندر كاران همايش بزرگداشت وحشي به چاپ رسيده و عن قريب رونمايي خواهد شد.

 

با عنايت به اينكه تصحیح و چاپ منقح و شایسته ای از غزلیات وحشی بافقی در دست نداریم و تصحيح سالهاي دور نخعي و نفيسي بارها به چاپ رسيده و اغلاط زيادي دارد، تصحيح و مقابله غزلیات  اين شاعر بر اساس نسخه هاي جديد و مقابله آن با نسخه چاپي از ضروريات وحشي شناسي به شمار مي رفت. زيرا تا متن صحيحي از اشعار يك شاعر موجود نباشد نمي توان اميدوار بود تحقيقات زباني و بياني در مورد آن شاعر به درستي انجام شود. اين تصحيح بر اساس دستنويسهاي زير صورت گرفته است:

 

1. دیوان وحشی‌بافقی،انستیتوی آثار خطّی تاجیکستان، شمارة 1240

 

شامل: قصاید و مثنویّات مدحی، مسمّطات، ترجیع‌بندها، غزلیّات، قطعات و رباعیّات، به خطّ نستعلیق شرقی جلادار روغنی، مربوط به قرن 17 میلادی (11 هجری)، دارای 156 ورق 21×13 سانتیمتر. متن در دو ستون جایگیر شده، نسخة مجدول به رنگ‌های آبی و سرخ می‌باشد. قبل از آغاز متن، عنوان منقّش از طلا و لاجورد موجود است. نسخه از نوع شرقی ترنج‌دار است و در نوع خود جالب به نظر می‌رسد. (موجانی و 1376: 221)

 

آغاز نسخه:

 

راحـت اگــر بـایـدت خلـوت عنقــا طلـب

 

عزّت از آنجـا بجوی حـرمـت از آنجـا طلب

 

پایان نسخه:

 

نـه بیـش و نـه کـم آنقـدرم بخـش که مـن

 

هشـیــــار نگــردم و نگــردم مـدهــوش

 

توضیحات:

 

این نسخه از وسط افتادگی دارد. یعنی قسمتی از قافیة دال + راء + زاء و قسمتی از شین ندارد.

 

2 . دیوان وحشی‌بافقی،انستیتوی آثار خطّی تاجیکستان، شمارة 1577

 

شامل: قصاید، قطعات، غزلیّات و رباعیّات، به خطّ نستعلیق شرقی جلادار، مربوط به قرن 17 میلادی (11 هجری)، دارای 123 ورق 17×9 سانتیمتر. متن در دو ستون جایگیر گردیده، نسخة مجدول با رنگ‌های سرخ و طلایی و آبی است. در قسمت قطعات کلمة ایضاً با شنگرف نوشته شده است. قبل از قسمت غزلیّات عنوانی منقّش از طلا موجود است. از نوع سبزرنگ شرقی با ترنج‌های ضربی است. (موجانی و 1376: 221)

 

آغاز نسخه:

 

هــر کـه مقبول تو نبود گـر همـه باشد ملک

 

همچــو شیطـان ز آستــان کبـریا مـردود باد

 

پایان نسخه:

 

یــارب کــه زمــانــه دلنــوازت بــاشــد

 

ایـّــام هـمیـشـه کـــارســـازت بــاشــد

 

 

 

توضیحات:

 

نسخه ناقص است، یعنی اوراقی از قصاید و آخر کتاب افتاده و ورق 123 پاره‌پاره است.

 

 

 

 3 . کلّیّات وحشی‌بافقی،انستیتوی آثار خطّی تاجیکستان، شمارة 916

 

عبارت از 304 ورق 19×5/10 سانتیمتر و یک ورق اشعار حافظ در آغاز نستعلیق بسیار عالی، شرقی مجلاّی آبی. مربوط به نیمة اوّل قرن 17 میلادی (11 هجری)، متن در دو ستون جایگیر گردیده، نسخة مجدول به رنگ‌های آبی، زرد و سبز بوده، در ورق‌های ا ب و 200 دو عنوان مذهّب به طلا و رنگ‌های سرخ و آبی منقّش گردیده است.

 

عناوین فصول نوشته نشده. (موجانی و 1376: 274)

 

نسخه دربردارندة آثار زیر است:

 

1- دیوان، شامل: قصاید، غزلیّات، مراثی، رباعیّات، ترجیع‌بندهاومخمّسات.

 

 

2- مثنوی خلدبرین:

 

 

3- مثنوی فرهاد و شیرین:

 

 

4- مثنوی ناظر و منظور:

 

 

5- هجویّات:

 

 

توضیحات:

 

نسخه بسیار نادر است و از لحاظ قدمت و هنر زیبای خطّاطی و آرایش، کم‌نظیر به نظر می‌رسد.

 

 

 

8- ضرورت تصحیح مجدد با ذکر نمونه ها

 

با عنایت به اینکه اشعار وحشی بافقی تاکنون به روش علمی تصحیح و مقابله نشده است، ضرورت دارد محققان با در نظر گرفتن نسخه های تازه پیدا شده به تصحیح همه آثار این شاعر ارزنده بپردازند.     اکنون به ذکر مواردی می پردازم که نسخه های خطی جدید، نسخه های چاپی را تصحیح می کنند:

 

8-1-

 

ای که پرسی موجب این ناله های دلخراش    

 

سینه ام بشکاف تا بینی درون ریش را

 

( نسخ جديد)

 

که در نسخه های چاپی به جای ریش " خویش " است.

 

8-2-

 

بنمود استخوان ز تن ناتوان مرا    

 

پیدا شده فتیله زخم نهان مرا

 

( نسخ جديد)

 

که در نسخه های چاپی به جای بنمود " ننموده " است.

 

8-3-

 

حذر ز وحشت این آشیانه کن وحشی     

 

غبار بال بیفشان که وقت پرواز است

 

( نسخ جديد)

 

که در نسخه های چاپی به جای آشیانه " آستانه " است.

 

8-4-

 

 از سرود رود من در بزم من افتاد سوز

 

نی ز درد من بنالید و فغان از رود خاست

 

( نسخ جديد)

 

که در نسخه های چاپی به جای رود " درد " است.

 

8-5-

 

دل من در همس سرو سمن رخساری است

 

ورنه بر طرف چمن سرو و سمن بسیار است

 

( نسخ جديد)

 

که در نسخه های چاپی به جای سرو " روی " است.

 

8-6-

 

وحشی عافیت اندیش از آن سو نروی

 

که از آن چشم پرآشوب رهی پرخطر است

 

( نسخ جديد)

 

که در نسخه های چاپی به جای عافیت " عاقبت " است.

 

8-7-

 

داغی که روغنم بچکاند ز استخوان

 

با آتش زبانه کش شمع روی کیست؟

 

( نسخ جديد)

 

که در نسخه های چاپی به جای زبانه " زبابه " است.

 

فهرست منابع و مآخذ

 

آيتي ،عبدالحسين،1317 ،تاريخ يزد،تهران،انتشارات آگاه

 

زرين كوب،عبدالحسين،1355،شعر بي دروغ،شعربي نقاب،تهران،انتشارات جاويدان

 

صفا،ذبيح ا...،1368 ،تاريخ ادبيات درايران،جلدپنجم،تهران،انتشارات فردوس،چاپ چهارم  مسرت،حسين،1378 ،يزد يادگار تاريخ،تهران،انجمن كتابخانه هاي عمومي استان يزد

 

موجانی ،سیّدعلی و... 1376، فهرست نسخ خطّی فارسی انستیتوی آثار خطّی تاجیکستان، جلد اوّل، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، تهران

 

وحشي بافقي،كما ل الدين،1338 ،ديوان،ويراسته حسين نخعي،تهران،انتشارات اميركبير،چاپ اول .

 

"        "  ،   "       "    ،1363،ديوان،به كوشش سعيد نفيسي،تهران،انتشارات جاويدان