یزدفردا

زمانی دومین دریاچه آب شور دنیا و بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران محسوب می‌شد؛ حالا شاید زمان زیادی نمانده باشد که روی نقشه ایران، بزرگترین دریاچه داخلی را با عنوان بزرگ‌ترین نمکزار شمال غرب کشور ثبت کنیم. حیات وحش دریاچه ارومیه  با ۲۷ گونه پستاندار، ۲۱۲ گونه پرنده، ۴۱ گونه خزنده، ۷ گونه دوزیست و ۲۶ گونه از جمله منحصر به فردترین زیست‌بوم‌هایی است که حالا در خطر نابودی کامل قرار دارد. سال‌هاست که فریاد طرفداران محیط‌زیست خشک شدن این دریاچه را هشدار می‌دهد اما گوش شنوایی نبود و حالا در تازه‌ترین خبرها خشک شدن 80 درصد آب این دریاچه، حکایت از عمق فاجعه دارد. معصومه ابتکار که ریاست سازمان محیط زیست دولت یازدهم را عهده‌دار شده است، می‌گوید از سال 79 در سازمان محیط زیست در مورد این مسئله هشدار داده بودیم اما فکر می‌کردیم کندتر اتفاق بیفتد ولی متاسفانه زودتر از آن چیزی که فکر می‌کردیم با بحران مواجه شدیم. اکنون مطلع هستیم که خشک شدن دریاچه ارومیه چه عواقبی  روی کشاورزی و مردم منطقه دارد.
روحانی هم در اولین جلسه هیأت دولت یازدهم، بر احیای دریاچه ارومیه تاکید کرده بود و در همان جلسه مصوبه‌ای برای تشکیل کارگروه نجات این دریاچه، نشان از عزم جدی برای توجه به این زیست‌بوم ملی و جهانی داشت.
با محمدرضا تابش نماینده مردم اردکان و رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس نهم گفت‌وگویی داشتیم و از وضعیت اسفبار دریاچه ارومیه و راهکارهای نجات آن صحبت کردیم. تابش معتقد است حامیان محیط زیست در مجلس در اقلیت هستند. او همچنین معتقد است نجات دریاچه در کوتاه مدت امکان‌پذیر نیست و هر گونه‌ وعده‌ای با این نگاه، عملیاتی نخواهد شد. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
  آقای تابش، مدت‌هاست که خبرهای نگران‌کننده‌ای از دریاچه ارومیه به گوش می‌رسد گاهی گفته می‌شود 60 درصد و این روزها خبری منتشر شده است که 80 درصد آب دریاچه خشک شده است، آیا می‌توان برای نجات این اکوسیستم کاری انجام داد؟
دریاچه ارومیه در وضعیت حادی قرار دارد، باید همه تلاش را معطوف بر آن کنیم که این دریاچه از این وضعیت نجات پیدا کند اما نباید امیدواری بیهوده داده شود که قرار است کارهایی با فوریت انجام شود. به نظر من امکان ندارد که در کوتاه مدت بتوان برای دریاچه ارومیه کاری انجام داد.
   علت این مسئله چیست؟ چه بلایی بر سر دریاچه ارومیه آمد که حالا شما معتقد هستید نمی‌توان در کوتاه مدت برای نجات آن کاری انجام داد؟
ده ها سال طول کشیده که این اکوسیستم دستخوش تغییرات شده است نتیجه آن خشک شدن دریاچه بود. سدهای متعددی که روی مسیرهای آب جاری به دریاچه ساخته شد، احداث پل شهید کلانتری، گسترش کشاورزی در منطقه و شرایط و وضعیت حاد اقلیمی مثل خشکسالی در کنار هم در یک فرآینده چند ده ساله باعث شده است که دریاچه به این وضعیت دچار شود.
باید ببینیم با چه مکانیسمی می خواهیم این تالاب‌ها را احیا کنیم. این مسئله نیازمند بودجه کلان است، باید مشاغل جایگزین برای کسانی که به دلیل احیای تالاب شغل‌های خود را از دست می دهند ایجاد کنیم. ضمن آنکه مطالعات علمی و دقیق لازم است. نباید زمینه‌ای را فراهم کنیم که مردم گمان کنند قرار است معجز‌ه‌ای اتفاق بیفتد.
   گویا دولت یازدهم عزم خود را جزم کرده که دریاچه را نجات دهد، اولین مصوبه دولت روحانی هم در ارتباط با احیای دریاچه ارومیه بود، ضمن آنکه کارگروهی برای نجات این دریاچه بزرگ کشور تشکیل شد، حتی خانم ابتکار هم پیگیری مسئله دریاچه ارومیه را از اولویت‌های کاری خود عنوان کرده است.
من در جلسه‌ای که با خانم ابتکار داشتم همین مسائل را گفتم که ایجاد امیدواری در مردم بدون پشتوانه دقیق علمی و بدون در نظر گرفتن منابع مالی، نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. اینکه همه ما، اهتمام داشته باشیم که دریاچه ارومیه و دیگر تالاب‌ها را نجات دهیم،‌ امر مطلوبی است البته دریاچه ارومیه در کانون توجه است، اما نباید به دور از واقع‌بینی وعده‌هایی بدهیم که امکان‌پذیر نیست.
   شما به تامین منابع مالی برای احیای دریاچه ارومیه اشاره کردید آیا مطالعات دقیق علمی برای تخمین اعتبار مورد نیاز این دریاچه انجام شده است؟
زمانی تخمین زده بودند که 3 هزار میلیارد تومان اعتبار برای احیای دریاچه ارومیه لازم است ولی این میزان برای کارهای اساسی است اما بحث اصلی شاید این باشد که برای مثال مطرح می‌کنند که حق‌آبه‌ای از فلان حوزه به دریاچه ارومیه منتقل شود  اما اصلا به این مسئله توجه نمی شود که نمی‌توان آب مورد نیاز بخش‌های دیگر را گرفت. اگر آب مورد نیاز سرزمین‌های اطراف دریاچه ارومیه را حذف کنند، مردم آذری زبان همان دیار، اعتراض خواهند کرد. باید مطالعات جامعی از سوی وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی،‌ محیط زیست و دیگر ارگان‌های مربوط انجام شود تا بتوانیم به نتیجه‌گیری و تصمیم درستی دست یابیم.
    فکر می‌کنید نه برای بازگرداندن دریاچه به حالت اول، بلکه برای خروج از وضعیت بحرانی، چند سال زمان نیاز است؟
به اعتقاد من حداقل دو برنامه پنج ساله نیاز داریم تا بتوانیم دریاچه ارومیه را از بحران فعلی نجات دهیم.
   خشک شدن دریاچه‌ها و از دست رفتن این اکوسیستم خودش تاسف‌بار است اما علاوه بر آن  گویا خشک شدن دریاچه ارومیه پیامدهای ناگواری دارد. در صورت خشک شدن دریاچه باید منتظر چه واقعه‌ای باشیم؟
سختی‌ آب دریاچه ارومیه بسیار بالا ‌ست و با خشک شدن دریاچه ریزگردهایی از جنس نمک در هوا منتشر می‌شود که مشکلات تنفسی به همراه خواهد داشت. ضمن آنکه کشاورزی و اراضی اطراف آن نیز آسیب می‌بیند.
   با این حال چه مشکلاتی بر سر راه احیای دریاچه ارومیه قرار دارد؟
در حال حاضر حق‌آبه‌های حوزه‌های مختلف مشخص است، بخش کشاورزی نیز حالا نیازمند آبی است که به آن بخش اختصاص دادند و گویا نمی‌توان روی این حوزه دست گذاشت، خشکسالی هم که مزید بر علت شده است. برخی از نمایندگان راهکار محدود کردن کشاورزی و ایجاد مشاغل جایگزین را مطرح کردند اما نمی‌توانند این موضوع را به مردم حوزه انتخابیه‌شان بگویند. به نظر من در ارائه راهکار برای نجات دریاچه ارومیه باید شفافیت وجود داشته باشد به این معنا که هم مخاطرات راهکار ارائه شود و هم اقداماتی ضروری تبیین شده باشد ضمن اینکه هزینه‌های لازم هم مطرح شود.
   خب در مورد همین مسئله باید گفت که شاید محدود کردن کشاورزی در منطقه امکان‌پذیر نباشد چرا که شرایط کشور به گونه‌ای است که حمایت از تولید داخلی و کشاورزی در اولویت برنامه‌ها قرار دارد و به زعم بسیاری از مسئولان باید مسائلی مانند نجات دریاچه ارومیه را در اولویت بعدی قرار داد، آیا شما فکر می‌کنید که با این حال باز هم احیای دریاچه ارومیه به قیمت چشم‌پوشی از حوزه‌هایی مانند  کشاورزی، ارجح است؟
به اعتقاد من که کارشناس محیط زیست و منابع طبیعی هستم، احیای دریاچه و این اکوسیستم در اولویت اول است. مانند اینکه سوال بپرسیم عمل جراحی قلب انسان اولویت دارد یا اینکه اول دست را درست کنیم. اکوسیستم همانند قلب منطقه عمل می‌کند که در صورت از کار افتادن، بقیه حوزه‌ها را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. اکوسیستم، پایداری حیات و توسعه را به دنبال دارد. این اکوسیستم دچار تغییر شده است و قابلیت و فعالیت خود را از دست داده است؛ ما از منابع و کشتزارها و مراتع، 80 درصد نیازهای انسان‌ها را فراهم می‌کنیم اما حالا این اکوسیستم توان تامین این منابع را ندارد و باید احیا شود. در احیای دریاچه ارومیه نباید ملاحظاتی داشته باشیم که مثلا ممکن است عده‌ای ناراضی باشند.
   شما در مجلس چه اقدامی انجام دادید؟ سال‌هاست که بحران دریاچه ارومیه فریاد زده می‌شود اما هنوز عزم جدی برای نجات آن وجود ندارد؟
ما کارهای زیادی انجام دادیم اما گاهی همه مجلس همراهی نمی‌کند. مثلا ما تلاش کردیم که معاینه فنی خودروها از 5 سال به دو سال کاهش یابد اما مجلس مخالفت کرد، پیامد آن اتفاقی مانند همین تصادف اخیر در اتوبان قم بود.
در مورد دریاچه ارومیه هم، ما بر این عقیده‌ایم که باید نگاه بلندمدت داشته باشیم. اما نمایندگان به خواسته‌‌های کوتاه مدت مردم توجه می‌کنند، همه مردم هم که متخصص محیط زیست نیستند.  در واقع برخی نمایندگان مصالح کوتاه مدت را بر مصالح بلندمدتی مانند اکوسیستم ترجیح می‌دهند.
   شاید فقدان نگاه تخصصی مانع آن شود که نمایندگان نگاه بازتری داشته باشند، شما به عنوان کارشناس و همچنین اعضای فراکسیون محیط زیست، در راستای اقناع نمایندگان برای تصویب برخی قوانین حمایتی در این حوزه چه اقدامی انجام دادید؟
ما در اقلیت هستیم. تلاشهای زیادی داشتیم  که حمایت از محیط زیست هم در بودجه‌ریزی و هم در برنامه نویسی، مورد توجه قرار گیرد اما متاسفانه برخی از دوستان، محیط زیست را به عنوان محیط ایست تلقی می‌کنند؛ تا زمانی که این نگاه غالب باشد، نمی‌توان راه به جایی برد.