یزدفردا

سال‌هاست که مسوولان وزارت علوم با ارایه آماری از پیشرفت قابل‌توجه ایران در ارسال مقالات علمی به پایگاه علمی ISI و سایر پایگاه‌های علمی و سهم بالای تولید علم ایران در جهان خبر می‌دهند.

گرچه تعداد مقالات ایران در پایگاه‌های علمی افزایش قابل‌توجهی داشته است و باعث بهبود وضعیت ایران در تعداد مقالات ارسالی شده است اما اشاره و مانور بر این موضوع تحت عنوان سهم بالای ایران در تولید علم جهان نه‌تنها واقعیت ندارد، بلکه اشاره به بخش اندکی از واقعیت است.

به‌طوری‌که بررسی‌های «شرق» نشان می‌دهد، کشور ایران از پنج شاخص عمده در سنجش تولید علم تنها در زمینه ارسال مقالات پیشرفت قابل‌توجهی داشته است و در سایر شاخص‌ها همچون رتبه کشور در میزان ارجاع به مقالات، سهم تولیدات علمی در مقایسه با سایر تولیدات، نسبت تولیدعلم به تولید ناخالص ملی و تعداد محققان به ازای یک‌میلیون نفر از موقعیت مناسبی برخوردار نیست.

هم‌اکنون براساس آخرین اطلاعات ارایه‌شده از سوی سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) وابسته به وزارت علوم، آمار تولیدات علمی تا یک‌ماه‌ونیم پیش یعنی تا ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۲ نشان می‌داد که ایران از اول سال میلادی تا این بازه زمانی برابر با ششم می ۲۰۱۳ در پایگاه استنادی «اسکوپوس» با تولید ۱۱‌هزار و ۷۰۳ مقاله همچنان رتبه ۱۶ را حفظ کرده و درپایگاه ISI با تولید شش‌هزار و ۴۴۲ مقاله در جایگاه ۱۸ تولید علم جهان قرار دارد.
چشم‌پوشی وزارت علوم از سایر شاخص‌های تولید علم
بررسی‌ها نشان می‌دهد رتبه بالای ایران در زمینه ارسال مقالات علمی، گواه بر ادعای وزارت علوم در افزایش سهم ایران در تولید علم جهان نیست و بیش از آنکه دارای جنبه‌های کیفی باشد، دارای جنبه‌های کمی است.

به‌طوری‌که در حال حاضر رتبه ایران براساس آخرین اطلاعات ارایه‌شده از سوی وزارت علوم در پایگاه علمی ISI، 18 است.

اما نکته‌ای که از سوی مسوولان وزارت علوم به آن اشاره نمی‌شود، رتبه ایران در ارجاع به مقالات علمی در این پایگاه است.

براساس بررسی صورت گرفته در روزنامه «شرق» و اطلاعات موجود در پایگاه علمی ISI، جایگاه ایران در زمینه ارجاع دانشمندان جهان به مقالات ایرانی در رتبه 36 دنیا و در جایگاه‌های پایین‌تر از کشورهایی همچون رژیم اشغالگر قدس، سنگاپور، آفریقای‌جنوبی، عربستان‌سعودی، مصر و ترکیه است.

(شرح کامل در جدول شماره یک) البته مطرح کردن تنها بخشی از واقعیت از سوی وزارت علوم تنها به اینجا نیز ختم نمی‌شود.

هم‌اکنون معیارهای مختلفی برای تولید علم یک کشور مطرح می‌شود.

براساس معیارهای شناخته‌شده در دنیا که هرساله در برنامه توسعه انسانی سازمان ملل متحد نیز به آن اشاره می‌شود، معیارهایی نظیر: تعداد مقالات ارسالی به پایگاه‌های علمی، تعداد ارجاع به مقالات، تعداد محققان هر کشور به ازای هر یک‌میلیون‌نفر،‌درصد تولید علم هر کشور از کل تولیدات، میزان تولید ناخالص ملی به ازای هر نفر، نسبت تولید علم به تولید ناخالص داخلی و سهم رشته‌های فنی، مهندسی از کل رشته‌های تحصیلی از جمله معیارهای اصلی در سنجش تولید علم هر کشور است.

بررسی‌های صورت‌گرفته در روزنامه «شرق» براساس آخرین گزارش توسعه انسانی برنامه توسعه ملل متحد در سال 2013، کشور ایران تنها در زمینه ارسال مقالات علمی به پایگاه‌های علمی دارای رتبه بالایی است و در سایر زمینه‌ها حتی در منطقه خاورمیانه نیز حایز رتبه‌های اول تا سوم نیز نیست.
رتبه ایران در ارسال مقالات علمی
بررسی آمار‌های تعداد مقالات ایران در پایگاه ISI از سال 1383 تا به امروز حکایت از افزایش 15 برابری تعداد مقالات ISI در کشور داشته است. (نمودار شماره یک)

همچنین جدیدترین آمارها از سال 2006 تا به امروز نشان می‌دهد، کشور ایران هر سال دو تا پنج‌هزار مقاله در هر سال بیشتر از سال قبل به این پایگاه علمی ارسال کرده است.

همچنین سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) هفته گذشته اعلام کرد: آمار تولیدات علمی تا یک ماه و نیم پیش یعنی تا ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۲ نشان می‌داد که ایران از اول سال میلادی تا این بازه زمانی برابر با ششم می ۲۰۱۳ در پایگاه استنادی اسکوپوس با تولید ۱۱‌هزار و ۷۰۳ مقاله همچنان رتبه ۱۶ را حفظ کرده و در پایگاه ISI با تولید شش‌هزار و ۴۴۲ مقاله در جایگاه ۱۸ تولید علم جهان قرار داشت.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام افزود: در تاریخ مذکور میزان تولیدات علمی ایران در اسکوپوس به ۱۴‌هزار و ۲۲۸ مقاله (6/1 سهم ایران از کل تولید علم جهان) بالغ شد که جایگاه خود را در مقام ۱۶ تولید علم جهان با این رتبه حفظ کرد.
رتبه ایران در ارجاع به مقالات علمی
کارشناسان نشریه معتبر نیچر، براساس آمار مقالات منتشرشده از ژانویه تا اکتبر 2012 / دی 1390 تا مهر 1391 برای کشورهایی که بیش از شش‌هزار مقاله منتشر کرده‌اند، 39 کشور جهان پیشرو در تولید علم را مرتب کرده‌اند.

براساس اطلاعات مندرج در این نشریه معتبر جایگاه ایران درزمینه ارجاع به مقالات علمی در میان 39 کشور مورد بررسی قرارگرفته 36 است. (جدول شماره یک)

به طوری‌که در منطقه خاورمیانه بررسی کیفیت مقالات تولیدشده در نشریه «نیچر» نشان‌دهنده آن است که در عربستان‌سعودی کیفیت مقالاتی بالاتر از ایران دارد.

در حال حاضر سهم عربستان در پرارجاع‌ترین مقالات جهان 0/89 ‌درصد و سهم ایران نصف آن یعنی 0/44 ‌درصد است. از نظر سهم ارجاع، کشور ایران پس از رژیم اسراییل (1/3 ‌درصد)، عربستان‌سعودی (0/89 ‌درصد)، ترکیه (0/47 ‌درصد)، مصر (0/46 درصد) در جایگاه پنجم منطقه خاورمیانه قرار گرفته است.
درصد تولید علم ایران در مقایسه با کل تولیدات کشور
یکی از معیار‌های سنجش تولید علم هر کشور که از سوی مجامع علمی معتبر در دنیا همواره به آن تاکید می‌شود، سهم تولید علم هر کشور از کل تولیدات آن است.

براساس اطلاعات مندرج در گزارش توسعه انسانی برنامه توسعه ملل متحد در سال 2013، ایران در زمینه ‌درصد تولید علم ایران در مقایسه با کل تولیدات کشور با 0/12 درصد در جایگاهی پایین‌تر از کشورهایی همچون عربستان‌سعودی، ترکیه و مصر، قرار دارد.

(نمودار شماره 2) همچنین کشور‌هایی همچون آمریکا با 32‌درصد، انگلستان با 7/8 ‌درصد، آلمان با 6/9 درصد، ژاپن با 6/8 درصد، فرانسه با 4/8 ‌درصد پنج کشور اول دنیا در زمینه بیشترین سهم تولید علم از کل تولیدات هستند.