یزدفردا

یزدفردا"طاق شاه عباسی پر رکوردترین بنای تاریخی ایران است ، در میان کوهستانهای شرقی شهر طبس سازه ی دست ساخته ایست با پیکری آجری که تاجی از سنگ دارد ، سدی با 60متر ارتفاع که نه تنها لقب قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان را با خود یدک می کشد، بلکه به مدت 550 سال هم به عنوان بلندترین سد در جهان شناخته می شد اما سد شاه عباسی یک لقب دیگر هم دارد که هنوز هیچ سدی موفق به تصاحب آن نشده است: نازکترین سد جهان که به خاطر عرض تاج  یک متری اش به این نام شناخته می شود.

معماری بنای طاق شاه عباسی

بند یا طاق شاه عباسی . این بند که در دره کانیونی سردر است ، در پایین طاقی است آجری که پاکار آن بر کوههای سنگی دوطرف رودخانه قرار دارد . 11متر بلندای طاق با پهنای متغییر، به گونه ای بی مثال است .در گذشته با ایجاد طاقی بر روی رودخانه ، در محلی که باید بند جا می گرفته ،مانع حرکت آب نمی شدند و بنایی بند را که مدتهای مدیدی طول می کشیده ، اجرا می کردند .پس از اتمام ساختمان بند ،با تونل کوچک انحرافی، آب را منحرف می کردند تا زیر طاق با مصالح محکم مسدود شود .سپس تونل انحرافی، مسدود شده آب به مسیر اصلی باز می گشته و در پشت سد انباشته می شده وبالای بند در آخرین مرحله مرمت طاق شاه عباسی ،با قلوه سنگهایی ساخته شده که این امر به فرموده شاه عباس صورت پذیرفته . طاق شاه عباسی شاهکار معماری باستانی در منطقه است که پیشینیان با هدف جلوگیری از هدر رفت آب و سیلابهای فصلی اقدام به ساخت آن نموده اند.این طاق زیبا و مستحکم در دره کانیونی باریک و متشکل از صخره های آهکی قد بر افراشته و ازنظر شرایط زمین شناسی در بهترین محل ممکن ساخته شده است .در واقع طاق شاه عباسی نوعی سد قوسی است که از استحکام ویژه ای برخوردار است .این سد یا به عبارتی طاق شاه عباسی از جمله سدهای پیشرفته جهان است .در کوههای نزدیک قلعه قلات طبس که حالت عمودی دارند و بالا رفتن از آنها به هیچ روی امکان ندارد ،سوراخهایی چهار گوش و یا بیشتر راست گوشه در بدنه ی این کوهها دیده می شود که با نام خانه "گبر " به گونه ای رازآمیز زبانزد مردم شهر طبس است . با اولین بررسیها میتوان دریافت این سوراخها برای جا به جا نمودن آب از رودخانه به سوی دیگر کوه ویا انتقال آب به شهر طبس ایجاد شده اند، ولی با ریزش کوه وفرو ریختن قسمتهایی از آنها ، به این صورت به چشم می آیند . در حقیقت این سوراخها نوعی کاری یا قنات بوده اند که در گذشته آب رودخانه را به شهر طبس می رسانده اند و با ریزش کوه به این شکل در آمده ،به چشم می آید.

کمتر کسی پیدا میشود که از جاذبه های تاریخی یزد شنیده باشد و نام طاق شاه عباسی و چشمه های مرتضی علی به گوشش نخورده باشد. بنایی که شاید دیدنی ترین اثر تاریخی طبس به شمار بیاید و یکی از جاذبه های فراموش نشدنی استان یزد که چندین لقب تکرار نشدنی را همراه خود دارد و وجود این چشمه جوشان با دو نوع آب سرد و گرم کنار هم در دل کویر ایران زمین انسان را به تفکری عمیق وا می‌دارد.

برای دیدن طاق شاه عباسی و چشمه های مرتضی علی باید به روستای ۷۰۰ ساله خرو و در فاصله ۲۷ کیلومتری شهر طبس سفر کنید ، پس از گذر نمودن از شهر طبس برای رسیدن به این چشمه حدود ۵ کیلومتر مسیر را باید به صورت پیاده طی کرد که عمدتا از آب عبور می‌کنند ، پس از حدود ‪ ۱۰‬دقیقه پیاده روی به منطقه‌ای می‌رسیم که چشمه‌های متعدد آب بویژه چند چشمه آب گرم و سرد قرار دارد و بزرگترین آنها از درون حفره‌ای نشات می‌گیرد که به حمام مرتضی علی معروف شده‌است.

این چشمه مبدا آبی اغلب مزارع و تامین آب باغات طبس می‌باشد که از طریق نهر آبی به این شهر منتقل می‌شود.

در طول مسیر چشمه آب گرم مرتضی علی دیواره‌های بلند دره مانندی در دو طرف خود نمایی می‌کند و روی این دیواره‌ها حفره‌هایی است که به نظر می‌رسد با نظم خاصی بنا شده‌اند.

 چشمه آب گرم مرتضی علی طبس از مناطق طبیعی است که با داشتن چشمه‌های آب درمانی به لحاظ توریست درمانی مورد توجه ویژه‌است. گردشگران داخلی و خارجی از این مناطق که طبیعت زیبایی نیز دارد استقبال می‌کنند.

آب گرم چشمه از دیواره سمت راست به داخل رودخانه می‌ریزد و همین، اختلاف دمایی را در چشمه ایجاد می کند که گاهی به ۱۰درجه هم می رسد.

غلظت بیشتر آب گرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد جاری در کف رودخانه باعث می‌شود که این آب‌ها تا مسافت حدود ۳۰۰ متری بستر رودخانه هم پیش بروند، در حالی که به طور کامل با هم مخلوط نشده‌اند و در بستر رودخانه قابل تفکیک هستند.

به این ترتیب در یک طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آب گرم جریان دارد و می‌توان یک پا را در طرف گرم رودخانه فرو برد و پای دیگر را در طرف سرد رودخانه. پدیده‌ نادری که شاید در هیچ نقطه دیگر کشور فرصت تجربه آن را نداشته باشید!

 برای رسیدن به آبگرم مرتضی علی و طاق شاه عباس  باید از روستای خرو بگذرید و بعد،وارد دهانه دره ای میشوید

حدود پنج کیلومتر را با پای پیاده طی کنید که بیشتر این مسیر از داخل آب می گذرد. در طول راه، دیواره‌های بلند دره مانندی در دو طرف همراهی تان می کنند که روی آنها حفره‌های کوچک و بزرگ با نظم خاصی قرار گرفته اند. بعضی از این حفره ها، چشمه های جوشان آب هستند که بزرگترین شان به حمام مرتضی علی معروف شده‌ است.

دیواره‌های بلند دره، حفره‌ها و کانال‌هایی دیده می‌شود که با نظم خاص و مهندسی حساب شده‌ای بنا شده‌ است که به آن خانه گبر گفته می‌شود. وی ادامه داد: هرکدام از این حفره‌ها که قدمت آن به دوران ساسانیان یعنی حدود ۱۵۰۰ سال قبل می‌رسد، مقطعی از کانالی هستند که در داخل آن بعد از چاه‌هایی که به ارتفاع حدود ۱۰ متر هستند به دالان بالا می‌رسیم که به اتاقک‌هایی منتهی می‌شود.

 قوس تونل‌های بالایی خانه‌های گبر همانند قوس‌های بناهای دوران ساسانیان است که البته راه دسترسی به داخل این خانه‌ها مشکل و تنها با وسایل کامل صخره‌نوردی و کوهنوردی و توسط افراد خبره ورود به داخل آن امکان‌پذیر است. وی عنوان داشت: پس از حدود ۳۵ دقیقه پیاده‌روی در داخل کال سردره و برخلاف جریان آب، به چشمه‌های متعدد آب به ویژه چند چشمه آبگرم می‌رسیم که بزرگ‌ترین چشمه از درون حفره‌ای منشا می‌گیرد که به حمام مرتضی‌علی معروف است.

 این چشمه در آن واحد دو بخش سرد و گرم دارد که به موازات یکدیگر جریان پیدا می کنند. به این معنی که یک سمت چشمه سرد و سمت دیگر آن گرم است و شما با قدم زدن در آن می توانید یک پای خود را در آب سرد چشمه فرو کنید و پای دیگرتان را در آب گرم آن!دلیل این اتفاق آن است که آب گرم چشمه از دیواره سمت راست به داخل رودخانه می ریزد و همین، اختلاف دمایی را در چشمه ایجاد می کند که گاهی به ۱۰درجه هم می رسد! غلظت بیشتر آب گرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد جاری در کف رودخانه باعث می‌شود که این آب ها تا مسافت حدود سیصد متری بستر رودخانه هم پیش بروند در حالی که به طور کامل با هم مخلوط نشده اند و در بستر رودخانه قابل تفکیک هستند! به این ترتیب می بینید که در یک طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آب گرم جریان دارد.

 اندکی بالاتر از این چشمه، دره بسیار بسته و تنگ شده و از دو طرف، چشمه‌های کوچکی به صورت نوارهای آویخته شده از دره که با وزیدن نسیمی اشکال زیبایی را پدید می‌آورند به درون دره سرازیر می‌شوند و منظره چشم‌نوازی با عطر آب ایجاد می‌کنند. وی گفت: در ادامه دره‌ی مسیر چشمه آبگرم حمام مرتضی‌علی به طاق زیبای شاه‌عباسی برخورد می‌کنیم که بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد و میان دو کوه نزدیک به هم ساخته شده و بنایی آجری است که در قسمت بالا و یا تاج آن سنگ به کار رفته است.

 طاق‌بند در قسمت پایین شامل طاقی است آجری که پاکار آن بر کوه‌های سنگی دو طرف رودخانه قرار دارد و بلندای طاق تا زیر تیزه آن ۱۷ متر و بلندای آن ۳۰ متر تخمین زده می‌شود که این طاق قدیمی‌ترین بخش بناست که دو قسمتی بودن بنا از نظر زمان ایجاد آن به خصوص از طرف پشت طاق‌بند به خوبی قابل مشاهده است.

نکته جالب در این طاق چگونگی قرار گرفتن آجرهای آن است که به پهنای معینی محدود نشده، بلکه به صورت شعاعی تا بدنه کوه ادامه یافته و طاقی با مقاومت بسیار زیاد به‌وجود آورده است و قسمت بالای بند هم که با قلوه‌سنگ ساخته شده است سومین مرحله مرمت یا ایجاد بند است.

در قسمت بالا، بند حالت قوسی به خود گرفته تا بتواند در پهنای بیشتر دهانه‌ی دره در برابر فشار آب مقاومت بیشتری کند و این نکته یکی از راه‌حل‌های قابل توجهی است که معماران ایرانی با درک صحیح از مقاومت مصالح و مقاومت شکلی بناها، آن را دریافته و به‌کار گرفته‌اند که احتمالا بازسازی‌های آخر به دستور شاه عباس انجام شده است.

قدمت این طاق را به دوره صفویه نسبت می دهند و معتقدند که سنگ نگاره‌های بزکوهی که بر آن حک شده اند، نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است. عده ای هم این بزها را نمادی از فرشتگانی می دانند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره‌های طاق دعا می کنند.