یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلی
اعتدال در انفاق و بخشش به دیگران
در مذمت خساست و بخل و عدم انفاق به دیگران زیاد شنیده ایم. چون احادیث و روایات معتنابهی در این خصوص برای ما گفته شده ، افراد خسیس ، نزد قاطبه جامعه منفورند.
نقل شده که امام صادق عليه السلام، يك شب در حال طواف، چنين دعا مىكرد: «اللهم قنى شح نفسى» خدايا! مرا از بخل حفظ فرما. ( بحار، ج 70: ص 301)
«لا تدخلن فى مشورتك بخيلا» افراد بخيل را طرف مشورت خود قرار ندهيد. (نهجالبلاغه، نامه 53)
«النظر الى البخيل يقسى القلب»نگاه به بخيل، انسان را سنگدل مىكند. ( بحار، ج 78، ص 53)
در تفسیر نور از آیه 24 سوره حديد:
الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ مَنْ يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ
پیام های جالبی استخراج شده است.
- آیه 23 به مختال فخور ختم شده و سپس این ایه آمده است لذا بخل كردن و سفارش نمودن به بخل، از نشانههاى افراد متكبّر و فخرفروش است.
- آیه 23 با وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ ختم شده است و این آیه با الَّذِينَ يَبْخَلُونَ آغاز گردیده لذا بخيل، محبوب خدا نيست.
- از يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ ... بِالْبُخْلِ چنین استنباط شده که گناه آنجا خطرناك مىشود كه سيره انسان شود.
- از يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ نتیجه گرفته که چون بخيل مىداند كه اگر ديگران بخشش كنند، بخل او هويدا و سبب رسوايى او مىشود، به ديگران دستور بخل مىدهد.
- از وَ مَنْ يَتَوَلَّ نیز استنباط می نماید که بخل، اعراض و رويگردانى از فرمان خداست.
- از فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ چنین نتیجه گیری شده که غنىّ بودن كافى نيست، حميد و محبوب بودن نزد مردم نيز لازم است كه اين امر با انفاق و وام حاصل مىشود. (معمولًا افراد بخيل، غنىّ هستند ولى به خاطر بخل، مورد ستايش مردم نيستند)
رویکرد اعتدالی اسلام ایجاب می کند که در کنار توصیه به عدم بخل از افراط در انفاق و بخشش نیز نهی نماید ولی متاسفانه علیرغم وجود آیات و روایات متعدد در این زمینه ، کمتر توسط مبلغین و نویسندگان به آن پرداخته شده است.
در سوره مبارکه اسراء آیه 29 می خوانیم:
«لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ»
در انفاق، نه دست بر گردن قفل كن- دستبسته باش- و نه چنان گشاده دستى كن كه خود محتاج شوى.
نیز در سوره فرقان آیه 67 آمده است:
«الَّذِينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً»
مومنان، به هنگام انفاق نه اهل اسرافند و نه اهل بخل، بلكه ميانهرو هستند.
حجه الاسلام والمسلمین قرائتی در تفسیر خود از آیه 26 سوره اسراء
وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ وَ الْمِسْكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِيراً
حقّ خويشاوند و بيچاره و در راه مانده را ادا كن و هيچ گونه ريخت و پاش و اسرافى نكن.
از آتِ ... وَ لا تُبَذِّر چنین نتیجه می گیرند که بایستیدر انفاق اعتدال را رعايت كنيم و از حد نگذريم.( تفسير نور، ج5 : ص 45 )
آتوا حقه یوم حصاده ولاتسرفوا إن الله لایحب المسرفین»
یعنی حق زراعت را روز درو بپردازید و اسراف نكنید، همانا خداوند مسرفین را دوست ندارد.(انعام/141)
مرحوم طبرسی در تفسیر این آیه می نویسد: "لاتسرفوا" یعنی تمام آن را صدقه ندهید كه برای اهل و عیالتان چیزی باقی نماند، آن گونه كه (ثابت بن قیس) عمل كرد؛ زیرا او محصول پنجاه درخت خرما را چید و تمام آنرا صدقه داد و چیزی از آنرا برای عیالش به خانه نبرد.(مجمع البیان، ج4، ص375)
والذین إذا أنفقوا لم یسرفوا ولم یقتروا وكان بین ذلك قواما»
یعنی بندگان خدا كسانی اند كه وقتی انفاق می كنند، نه اسراف می نمایند و نه بخل می ورزند و حد میانه را در آن رعایت می كنند.(فرقان/67)
حال این رویه اعتدالی را می خواهیم در جامعه اسلامی پیاده سازی نماییم . وجوه مختلفی برای آن متصور است.
الف) فردی
فرهنگ میانه روی و اعتدال در انفاق و بخشش باید در جامعه اسلامی نهادینه شود و تک تک افراد ، این بعد از زندگی خود را بر مبنای ارزش های اسلامی بنا نمایند. متاسفانه شاهد افراط و تفریط در هر دو سو هستیم. هر چند برآورد کلی این است که بخل و خست در جامعه بیشتر رواج دارد و افراد اندکی در سمت افراط در بخشش هستند ولی اندک دوستانی مذهبی و متدین را می شناسیم که با زیاده روی در انفاق و بخشش ، زندگی را بر خانواده و اهل و عیال خود سخت گرفته اند. لزوم فرهنگ سازی در این عرصه در دولت یازدهم به شدت احساس می گردد. اگر اغنیا و ثروتمندان و حتی طبقه متوسط جامعه دست گشاده و بخشنده ای داشته باشند بسیاری از مشکلات ، فقر و گرفتاری ها در مناطق مختلف شهری و روستایی برطرف خواهد شد و شاید نیاز به نهادهای عریض و طویل حمایتی در جامعه نباشد. رسیدگی به خویشاوندان ، همسایه و همشهریان در جای جای متون دینی سفارش شده است. این در حالی است که با ترویج فرهنگ غلط لیبرال دموکراسی غربی ، در کلان شهرها دیگر همسایه ، نام و نشان همسایه خود را نیز نمی داند. رفت و آمدهای خانوادگی محدود شده و بعضا افراد از مشکلات و تنگ دستی بستگان نزدیک خود نیز خبر ندارند. اگر اقدامات زیربنایی فرهنگی در این خصوص صورت گیرد امید آن می رود که از فشار زاید الوصفی که بر روی نهادهای حمایتی برای مبارزه با فقر وجود دارد ، کاسته شود.
ب) حاکمیتی
دولت با خزانه ای روبروست که باید در طول دوران مدیریت خود بر این خزانه ، اعتدال را رعایت نماید. در دولت های گذشته شاهد افراط و تفریط در این حوزه نیز بوده ایم. دولتی با تزریق بودجه به جامعه و افزایش نقدینگی باعث تورم و گرانی فزاینده شده است . و دولتی به جای تزریق بودجه به جامعه و رونق کسب و کار ، سعی در انباشت ثروت و ذخیره دارایی ها در بانک های داخلی و خارجی نموده است. البته این بحث تخصصی است و نیاز به اطلاعات مدیریت پولی و مالی دارد ولی به نظر می رسد بر اساس رویکرد اعتدالی اسلام بایستی میانه روی در این حوزه نیز رعایت شود. یکی از مدیران کشوری در جلسه ای با اشاره به ذخیره ارزی بالغ بر هزار میلیارد دلاری کشور چین ، مدیران کشور را به افزایش مبالغ صندوق ذخیره ارزی ، صندوق توسعه ملی و ذخائر طلا و دلار در داخل و خارج می نمود و حال آنکه عده دیگری بر عکس اصلا اعتقادی به چنین ذخیره سازی ها ندارند و نسخه های مختلف اقتصادی را دولت ها آزمایش و خطا می نمایند.
بعد دیگر این موضوع کمک های مادی جمهوری اسلامی ایران به کشورهای همسو است. در این عرصه نیز افراط و تفریط هایی مشاهده می گردد. برخی راضی به کمک های حداقلی ایران به مردم مظلوم و تحت ستم اعم از لبنان ، سوریه ، عراق ، افغانستان ، افریقا ، آمریکای جنوبی ، میانمار و... نیستند که اتفاقا در درازمدت آثار و برکاتی برای نظام اسلامی دارد. و در مقابل برخی علیرغم وجود مشکلات عدیده مادی در داخل ، اصرار بر حمایت های مالی عدیده به این چنین کشورهای دارند.
به نظر می رسد بازگشت به آموزه های دینی که اعتدال یکی از آنهاست، راه حل مشکلات جمهوری اسلامی است و امید است دولت یازدهم با این رویکرد ، مسیر رسیدن به سند چشم انداز 1404 را هموار نماید. انشا الله