یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلی
نقدی بر کتاب «اقلیم خاطرات» اثر فاطمه طباطبایی؛
به قلم : ایرج نظافتی
کتاب «اقلیم خاطرات» بدون شک بازگو کننده حقایق پیدا و پنهانی از زوایای مختلف زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی ایران و شرح خدمات و زحمات بسیاری از چهره‌های شاخص انقلاب اسلامی است.
به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس، یکی از مسایل مهمی که جامعه امروز ایران اسلامی بدان نیازمند است، آشنایی نسل جدید کشورمان با خدمات و زحماتی است که بزرگان برای به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی کشیده اند، و از جمله راه های این آشنایی ثبت و انتشار خاطراتی است که می‌تواند بازگو کننده تلاش و کوشش مردان انقلاب از زمان مبارزه با رژیم ستم شاهی و تبعید و تحمل زندانهای حکومت پهلوی و شکنجه‌های ساواک باشد.
گرچه در این سالها کتب متعددی در این باب به زیور طبع آراسته شده اما برخی از آن کتابها شاید به دلایلی از جمله ضعف قلم نویسنده یا درست بازگونشدن خاطرات توسط راوی، نتوانستند در دل مردم راه باز کنند و البته برخی دیگر از این کتابها مثل دا، خاک‌های نرم کوشک ، در کمین گل سرخ و . . . توانستند در بین مردم و نسل جوان و نوجوان راه پیدا کنند.
اما در این میان کتاب «اقلیم خاطرات» اثر خانم دکتر فاطمه طباطبایی، همسر مرحوم حاج‌احمد خمینی و عروس حضرت امام خمینی (ره) از جمله معدود کتاب‌هایی است که با توجه به اینکه مدت زمان کوتاهی است که منتشر شده ولی مورد استقبال خوب مردم و جوانان قرار گرفته و حتی در بسیاری از مراکز فروش – خصوصا در شهرستان‌ها - نایاب شده است.
این اثر بدون شک بازگو کننده حقایق پیدا و پنهانی از زوایای مختلف زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی ایران و شرح خدمات و زحمات بسیاری از چهره‌های شاخص انقلاب اسلامی است و خواندن این کتاب را به تمامی علاقمندان به انقلاب اسلامی و امام خمینی توصیه می‌کنیم.
نویسنده در پیشگفتار این اثر می‌نویسد: «من نیز اعتراف می‌کنم اگر حقیقت را نچشیدم،شاهد لذت و شرب مدام برخی از نام آوران سرزمینم بودم و توانستم هر چند با ضعف و نقصان، آیینه وار پنجره ای برابر دیدگان شما بگشایم و گوشه‌ای از رشادت و ایثار فرزندان ایران عزیز را به نمایش بگذارم. کسانی که با دل دریایی شان خدا را حاضر و ناظر دیدند و جز برای او و رضای او چیزی نخواستند.»
* اقلیمی با هشت فصل
در سالهای اخیر توجه مردم به تاریخ شفاهی رونق خاصی گرفته و کتاب "اقلیم خاطرات" نیز به نوعی تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی به روایت یکی از نزدیکترین اعضاء خانواده امام راحل است که با قلمی شیوا به رشته تحریر درآمده است.
این اثر که راوی خاطرات امام و حوادث و رویدادهای مربوط به انقلاب اسلامی در سالهای 47 تا 57 هجری شمسی است،شامل هشت فصل با پی نوشته‌ها و ذکر منابع که در پایان هر فصل توضیح داده شده است، می‌باشد.
فصل اول آن با نام : "یک اتفاق ساده" به شرح آشنایی نویسنده کتاب با خانواده حضرت امام (ره) می پردازد.
فصل دوم با عنوان "خانواده من" نویسنده به معرفی پیشینه خانوادگی خود پرداخته است.
فصل سوم به نام "روزهایی زیبا" به چگونگی مراحل خواستگاری خانواده اما از عروسشان و خرید عقد و برپایی مراسم عروسی و شرح مبارزات حاج احمد آقا با رژیم ستم شاهی در دوران جوانی و ابتدای ازدواجش پرداخته است.
فصل چهارم نیز به نام " خانه دوست" به شرح مبارزات مبارزان انقلاب اسلامی در خارج از ایران خصوصا در عراق و لبنان پرداخته شده و از تشکیل مجلس اعلای شیعیان لبنان و تلاش‌های امام موسی صدر – دایی نویسنده کتاب – مهاجرت خانواده امام به نجف و مسافرت به سوریه و لبنان و آشنایی با مبارزان انقلابی در آن کشورها و همچنین تشرف به سفر معنوی حج به اتفاق حاج احمد آقا و فرزندش حسن خمینی پرداخته شده است.
فصل پنجم این اثر " نام آوران " نام دارد که به بازگشت به میهن و شروع بحث‌های داغ مبارزاتی در قم و تهران و شکل‌گیری گروه‌هایی مثل سازمان مجاهدین خلق(منافقین) و عدم تایید آنها توسط امام و فعالیت های شهیدان مطهری،بهشتی و مرحوم آیت الله طالقانی و دیگران اشاره شده است.
فصل ششم با عنوان "شب آخر" به آخرین دیدارها در لبنان با امام موسی صدر و حاج آقا مصطفی خمینی فرزند امام و عزیمت امام به پاریس اشاره دارد.
فصل هفتم نیز به عنوان "فریاد خشم" سالهای نزدیک شدن به سقوط رژیم منحوس پهلوی و اوج گیری مبارزات مردم در ایران را روایت می کند.
فصل هشتم که در واقع فصل آخر این اثر می‌باشد با عنوان " نوفل لوشاتو " به شرح اقدامات مختلف و متعدد امام راحل و یارانش در مبارزه با رژیم پهلوی در پاریس و روستای نوفل لوشاتو می پردازد و در آخر کلام نیز بازگشت امام خمینی به ایران را روایت می‌کند.
از دیگر نقاط قوت این اثر استفاده به جا از تصاویری است که در متن نوشتار و به فراخور مطالب آورده شده و زیبایی این اثر را دوچندان کرده است.
* انقلابیونی که ضدانقلاب شدند
از نکات مهم در این اثر معرفی و ذکر خاطراتی از چهرهای انقلاب در سال های قبل از انقلاب است که برای به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی و استقرار حکومت جمهوری اسلامی چه زحمات طاقت فرسایی متحل شدند و چه شکنجه‌ها و تبعیدها و دربه دری‌هایی را کشیدند و از یاران نزدیک و از افراد بسیار مورد اعتماد امام خمینی بودند، اما با پیروزی انقلاب در برابر نظام اسلامی و امام ایستادند و حتی برخی از آنها اعدام یا از کشور فراری شدند.
در صفحه 434 این اثر درباره "صادق قطب زاده"، یکی از افراد مورد اعتماد امام آمده است:« صادق قطب زاده (1361-1315ش) پیش از انقلاب از نزدیکان امام خمینی در پاریس و پس از پیروزی انقلاب وزیر امور خارجه و مدیرعامل سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و عضو شورای انقلاب بود.
وی در زمان حکومت پهلوی بارها به زندان افتاده بود و پس از آن هنگامی که در آمریکا دانشجوی دانشگاه جرج تاون بود، در میهمانی سفارت ایران به اردشیر زاهدی،سفیر ایران در آمریکا،سیلی زد و پس از آن از آمریکا اخراج گردید.
پس از آن مقیم کانادا شد و سپس در جمع هواداران امام خمینی در ایران و امام موسی صدر در لبنان به فعالیت پرداخت.
هنگام سفر امام از پاریس همراه امام بود. وی در اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سال 1358شمسی شرکت کرد، اما رای نیاورد و پس از آن با برخی مقامات حکومت درگیر شد. قطب زاده به اتهام طرح کودتا برای براندازی جمهوری اسلامی بازداشت و در شهریور 1361 اعدام شد.»
و یا درباره یکی دیگر از افراد انقلاب در صفحه 433 می‌نویسد: «وی از جمله مبارزانی بود که طعم زندان و شکنجه را چشیده بود. او به دلباختگی و شیفتگی به امام شهرت داشت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی مدتی رییس دادگاه‌های انقلاب مشهد و نیز از اعضای خبرگان قانون اساسی بود. سرانجام نسبت به نظام بدبین شد و به تدریج در صف مخالفان نظام قرار گرفت و پس از فرار بنی صدر، او نیز به عراق گریخت و در طول سال های دفاع مقدس در عراق در رادیو بغداد علیه امام و دولت ایران ناسزا می گفت و امام گاهی صحبت‌های او را گوش می داد. . . »
شرح دلدادگی برخی از افراد انقلاب که زحمات فراوانی برای استقرار حکومت جمهوری اسلامی کشیدند و به یکباره از نیمه راه برگشتند و در صف مخالفان قرار گرفتند در این اثر برای نسل جوان بسیار عبرت آموز است.
* طمانینه و صلابت امام
در بخش‌های مختلف این اثر از طمانینه و آرامش خاص امام در مواجهه با حوادث و رویدادهای مختلف سخن گفته شده است.
به عنوان نمونه در صفحه 446 از دیدار مهندس مهدی بازرگان با حضرت امام خمینی خاطره‌ای نقل گردیده که در آن مهندس بازرگان از "سیاست قدم به قدم " در مبارزه با رژیم پهلوی سخن گفته است و اینکه ابتدا باید قدم اول را برداشت و سپس قدم دوم و قدم‌های بعدی را و یا طرح تاسیس مجلس موسسان و . . .
نویسنده در این باره می نویسد: «مهندس بازرگان گفته بود اطمینان و آرامش امام و نزدیک دانستن پیروزی مرا به تعجب وا داشت . . . مهندس بازرگان در دیدار با امام گفته بود: امام به شیوه مبارزه خود و پیروزی انقلاب آن قدر اطمینان دارد که با ما درباره پس از مرحله پیروزی سخن می‌گویند! و قصد دارند ما را در اداره مملکت دخالت دهند! نه در مبارزه.»
* خصوصیات اخلاقی و رفتار فردی امام خمینی
یکی از محورهای کتاب اقلیم خاطرات بر خصوصیات اخلاقی و رفتارهای فردی حضرت امام خمینی تمرکز دارد و مخاطب را با زوایای پنهان شخصیتی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران آشنا می کند.
خانم طباطبایی در این باره در صفحه 216 می‌نویسد: «ایشان – امام خمینی – در نظرم محکم، استوار، سخت متعبد به آداب شریعت، تمیز، منظم، اندکی کم رو و شاید دیر آشنا و کم حرف آمدند. شخصیتی که برنامه های معینی برای خود داشت و آن ها را انجام می‌داد.
آقا به حالات روحی اهل خانه توجه بسیار داشتند. . . . نکته مهم دیگر،دقت ایشان در برخورد یکسان بین من و معصومه خانم (عروس بزرگشان) بود. . . . مهمترین ویژگی آقا افزون بر رعایت واجبات، اجرای مستحبات و دوری از مکروهات بود. »
و یا در صفحه 220 می‌نویسد: «برنامه روزانه آقا ثابت و تعریف شده بود. مطالعه ، عبادت و دیدار با افراد در وقت معین انجام می گرفت. همان اهتمامی را که به اجرای واجبات و دوری از مکروهات و انجام مستحبات و . . . داشتند،به ورزش و پیاده روی و استراحت و رسیدگی به خانواده نیز داشتند . . . راس ساعت معین به بستر می‌رفتند و یکی دو ساعت مانده به اذان صبح برای نماز شب بیدار می‌شدند. »
* نقاط ضعف کتاب
از جمله نقاط ضعفی که می‌توان در این کتاب برشمرد ابهام درباره نحوه شهادت حاج آقا مصطفی خمینی در عراق است.
در این زمینه مخاطب می‌خواهد بداند که فرزند امام چگونه و به وسیله چه افراد و اشخاصی به شهادت رسیده است، اما فقط به شرح چگونگی باخبر شدن خانواده امام از این واقعه و نحوه برگزاری مراسم ختم اکتفا می‌شود.
نکته دیگر اینکه در برخی صفحات اشکال ویرایشی در صفحه بندی کلمات و جملات به چشم می خورد و ای کاش در انتشار چنین کتاب مهمی دقت بیشتری بکار می رفت.
اما با این حال انتشار چنین اثر نفیس و ارزشمندی آن هم در این برهه از زمان برای بسیاری از جوانان و نوجوانان امروزی که زمان امام را درک نکردند غنیمتی است ارزشمند، و جا دارد از نویسنده این اثر که خود افتخار داشته تا عضوی از خانواده حضرت امام راحل باشد صمیمانه تشکر کرد و خسته نباشید گفت.
گرچه خانم طباطبایی گفته‌اند که در صدد تهیه جلد دوم این اثر از زمان آغاز انقلاب اسلامی تا رحلت امام هستند، که قطعا مشتاقان امام بی صبرانه منتظر انتشار آن اثر نیز خواهند بود.