یزدفردا

مطلب اول: مطلب اول از داود شهبازی است که از (الماسیه یا باب همایون )-ج نقل نموده است :1به بهانه ورود آسفالت به خیابان های تهران ، که عمری بیش از هفتاد و چند سال ندارد ، بجا دانستیم مقاله امروز را به تاریخچه خیابان کشی و سابقه آسفالت در تهران اختصاص دهیم :

الف – تاریخچه خیابان کشی در تهران

کلمه «خیابان » در لغتنامه دهخدا و  در کتب و اسناد قدیم معنای رسته و راهی را داشت ، که در میان باغ و چمن سازند . در حالی که دو صف درختان در دو طرف آن ایجاد کنند . وجود همین خیابان است ، که در طراحی باغ ایرانی ، که آن را به چهار پاره متحدالشکل تقسیم می کند، واژه «چهار باغ»را در این مبحث مفهوم می بخشید. البته در بسیاری از شهر های کهنسال ایران از قبیل اصفهان و . . . خیابان کشی وجود داشته ولی در پایتخت تا اواسط دوران سلطنت ناصرالدین شاه ،  که سطح شهر تهران و خانه سازی در آن دچار تحول عظیم گشت ، کلمه « خیابان » در میان عناصر معماری در شهر سازی تهران وجود نداشت ، به عبارت دیگر ، تهران آن روزگار معابر ش را کوچه باغ ها و گذرگاه های پیچاپیچ و نامنظمی تشکیل می داد، که هیچ یک «خیابان» نام نداشت . گذرگاه های تنگ آن روز مناسب عبور جمعیت کم آن روزگار با وسایل نقلیه معمول  نظیر پالکی ، تخت روان و . . . و چهار پایان بار بر بود.

در بررسی نخستین نقشه های تهران و مطابقت آن ها ، این واقعیت بیشتر آشکار می شود. نقشه برزین روسی به  سال 1258 قمری ، در عهد محمد شاه از تهران برداشت وتهیه شد و ده سال بعد در مسکو به چاپ رسید. نقشه موسیو کرشش، معلم دارالفنون در اوايل سلطنت ناصرالدین  شاه از سطح شهر برداشت و به سال 1275 قمری ، چاپ و منتشرشد. در هر دو نقشه هیچ اثری از نام خیابان مشاهده نمی شود. بلکه تمام معابر با نام های مرسوم آن دوره یعنی کوچه ، گذر ، گذار ،  بازارچه بازار، راسته ، رسته و ... مشخص شده است .

 پر واضح است ، که این معنا را در بررسی و تدقیق در کتب و منابع نوشتاری اوایل دوره ناصری هم توان یافت .با گذشت زمان و رسیدن سال های میانی پادشاهی ناصرالدین شاه  ، تهران ناگهان دچار تحولات وسیعی شد جمعیت افزایش یافت و اراضی چند صد ساله ساخته شد. در این سال ها به ضرورت و نیاز حصار صفوی را خراب کردند و حصار جدید ناصری را وسیع تر ساختند. سطح شهر گسترش قابل توجهی یافت، معابر جدید بنا شد، خندق حصار صفوی را پر کردند، و در محل آن و نیز سطح اشغال بدنه حصار ، گذرگاه های تازه ای احداث نمودند، که شکل کالبدی آن ها به خیابان های امروزی  بیشتر شبیه بود ، تا به کوچه باغ های قدیمی. این معابر کما بیش از کوچه ها و گذر های قدیمی تهران، عریض تر و با کمی اغماض به خط مستقیم کشیده شده بودند، گذرگاه های جدید را خیابان نام نهادند، و بدین ترتیب کلمه «خیابان» در تاریخ تهران و به طور کلی  عنصر خیابان جزو عناصر معماری شهر سازی این شهر تولد یافت.

 اولین نقشه تهران ترسیمی نجم الدوله (چاپ 1309 قمری )  پس از این دوره برای نخستین بار متضمن نام «خیابان » است . اولین خیابان های پایتخت که در این زمان شکل گرفتند عبارتند از :

خیابان های باغ جنت (ولی عصر)، باغ انگور ی (ولی عصر) ، جناب وزیر (ولی عصر)، امیریه (ولی عصر)، امیریه (امام خمینی)،  باغ شاه (امام خمینی)، جلو قبرستان (مولوی)، دروازه گمرک (مولوی) و ...

ب- پیشینه آسفالت در تهران :

آسفالت مأخوذ است، از کلمه آسفالت (Asphalte) فرانسوی و آسفا لتس(Asphaltos)  یونانی با معنای خاک قیر دار و مخلوطی از شن و ماسه درشت و ریز و قیر که برای پوشش خیابان و جاده و سطوح دیگر به کار رود.

 چنان که گذشت گذرگاه های تهران بدان روزگار، متشکل بود از کوچه باغ ها و معابر تنگ و نامنظم با سطحی خاکی که هیچگونه پوشش خاصی نداشتند .

نخستین بار براساس اعلان «روزنامه وقایع اتفاقیه » شماره 36 به سال 1267 قمری و در دوران صدارت میرزا تقی خان امیر کبیر برخی از کوچه های ارگ تسطیح  و سنگفر ش شد. تا آن ها برای عبور کالسکه مناسب و آماده گردد، کالسکه هایی که از فرنگ می آمد و یا در کارخانه معیر الممالک ساخته می شد. بعد ها در دهه های پایانی سلطنت طولانی ناصرالدین شاه «شوسه» که طریقی بود، برای آماده سازی سطح معابر جهت عبور راحت تر کالسکه ، درشکه ، گاری و ... وارد عرصه راه سازی پایتخت شد. اما هنوز خبری از«آسفالت» نبود .

 تا این که سال 1310  خورشیدی فرا رسید . در این سال پیش از ورود ملک  فیصل پادشاه عربستان به تهران ، بلدیه پایتخت به تکاپو افتاد، و برای نخستین بار «آسفالت» را که پدیده جدیدی در صنعت راه سازی به شمار می رفت ، وارد صحنه خیابان های تهران کرد.  خیابان کوتاه الماسیه (باب همایون)، میدان توپخانه و اوایل خیابان لاله زار را آسفالت نمود . بعدها خیابان باغ شاه (امام خمینی) و خیابان پهلوی (ولی عصر) البته تا حدود کافه  بلدیه ( تأتر شهر امروز ) و دیگر خیابان ها آسفالت شد و بدین ترتیب رفته رفته آسفالت نه تنها وارد خیابان ها  و معابر تهران که به تمام شهر ها و جاده های کشور کشیده شد. حال که به دوران رضا خان رسیدیم. حیف  است، خاطره ای، را  که «سلیمان بهبودی» از او در ارتباط  با «آسفالت» نقل کرده، ذکر نشود خاطره ای که از آن وضع اقتصادی و اجتماعی تهران آن روز را توان دانست. بهبودی می نویسد:

 روزی در جلسه وزیر ان ، در کاخ مرمر ، رضا شاه می گوید :

«من می دانم در خیابان یا شهری که می خواهند آسفالت کنند، اول باید کابل برق و کابل تلفن حتی مجرای فاضلاب بسازند، بعد آسفالت کنند. ولی چه بايد کرد که ما پول نداریم ، و از عهده  این  قبیل  کارها  فعلاً بر نمی  آییم. ولی به دلیل این که از عهده بر نمی آییم، نباید خیابان ها را  در زمستان با گل و لای و تابستان ها با خاک باقی بگذاریم . آخر دنیا ، به ما چه می گوید. ما نباید منتظر شویم تا پول کابل کشی پیدا کنیم ، خیر خیابان ها را امروز که می توانیم آسفالت کنیم . آسفالت می کَنیم وقتی پول پیدا کردیم . آسفالت را می کَنیم کابل تلفن می کشیم . باز آسفالت می کنیم بعد وقتی پول پیدا کردیم ، آسفالت را می کنیم  و کابل برق می کشیم و باز  آسفالت می کنیم ، باز هم خراب می کنیم ، مجرای فاضلاب می کشیم ، چیزی که هست جوان ها جمع می شوند ، می گویند ،  فلانی اروپا را ندیده که بداند ، وقتی می خواهند ، خیابانی را آسفالت کنند ، قبلا ً باید چه کار های را انجام دهند ، بعد آسفالت کنند. بگذارید، این حرف ها را به من بگویند ، من قبول می کنم ، به شرط آن که شما ، آسفالت خیابان ها را شروع کنید ، عیبی ندارد به من بد بگویند ، نه به شما ها. »

اگر آن روز پول نداشتیم که خیابان ها را آسفالت بکُنیم امروز شهر داری تهران پول فراوان دارد که مداوم سطح خیابان ها را آسفالت می کُند بعد می کَند کانال برق را عبور می دهد بعد آسفالت می کند و دوباره آسفالت را می کند فاضلاب را عبور می دهد و باز آسفالت می کُند و باز هم آسفالت می کند و... آنروز تهرانی ها از بی پولی شهرداری پایتخت در عذاب بودند ، وامروز از پولداری.

مطلب دوم:در حالی که امروزه در شهر تهران حجم بیشر ساخت و ساز بر آزادراه ها متمرکز است اما زمانی داشتن یک خیابان بدون گرد و خاک برای اعیان تهران یک آرزو محسوب می شد.

هادی معیری نژاد – تهران در زمان ناصر الدین شاه اولین رشد کالبدی موثرش را تجربه کرد تجربیات ناصر الدین شاه از سفر فرنگ وی را برآن داشت که پایتختی در خور قبله عالم برای خود فراهم کند.حاصل این میل، خیابان کشی ها در تهران بود. تهرانی که تا قبل از آن فقط کوی و برزن داشت.در بسیاری از شهرهای کهن سال ایران از قبیل اصفهان، خیابان کشی وجود داشته، ولی در پایتخت تا اواسط دوران سلطنت ناصرالدین شاه، که سطح شهر تهران و خانه سازی در آن دچار تحول عظیم گشت، کلمه «خیابان» در میان عناصر معماری در شهرسازی تهران وجود نداشت،در بررسی نخستین نقشه های تهران و مطابقت آن ها پ، این واقعیت بیشتر آشکار می شود. نقشه برزین روسی به سال 1258 قمری ، در عهد محمد شاه از تهران برداشت وتهیه شد و ده سال بعد در مسکو به چاپ رسید.نقشه موسیو کرشش، معلم دارالفنون در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه از سطح شهر برداشت و به سال 1275 قمری ، چاپ و منتشرشد. در هر دو نقشه هیچ اثری از نام خیابان مشاهده نمی شود. بلکه تمام معابر با نام های مرسوم آن دوره یعنی کوچه ، گذر ، گذار ، بازارچه بازار، راسته، رسته و ... مشخص شده است .با گذشت زمان و رسیدن سال های میانی پادشاهی ناصرالدین شاه، تهران ناگهان دچار تحولات وسیعی شد جمعیت افزایش یافت و اراضی چند صد ساله ساخته شد.در این سال ها به ضرورت و نیاز حصار صفوی را خراب کردند و حصار جدید ناصری را وسیع تر ساختند. سطح شهر گسترش قابل توجهی یافت، معابر جدید بنا شد، گذرگاه های تازه ای احداث کردند که شکل کالبدی آن ها به خیابان های امروزی بیشتر شبیه بود، تا به کوچه باغ های قدیمی. این معابر کما بیش از کوچه ها و گذرهای قدیمی تهران، عریض تر و با کمی اغماض به خط مستقیم کشیده شده بودند، گذرگاه های جدید را خیابان نام نهادند و بدین ترتیب خیابان در معماری و شهرسازی این شهر تولد یافت.اولین نقشه تهران ترسیمی نجم الدوله (چاپ 1309 قمری ) پس از این دوره برای نخستین بار متضمن نام «خیابان» است. اولین خیابان های پایتخت که در این زمان شکل گرفتند عبارتند از : خیابان های باغ جنت (ولی عصر)، باغ انگوری (ولی عصر) ، جناب وزیر (ولی عصر)، امیریه (ولی عصر)، امیریه (امام خمینی)، باغ شاه (امام خمینی)، جلو قبرستان (مولوی)، دروازه گمرک (مولوی) و ... کی خیابانها آسفالت شدند؟
نخستین بار بر اساس نوشته روزنامه "وقایع اتفاقیه" در دوران صدارت میرزا تقی خان امیر کبیر برخی از کوچه های ارگ تسطیح و سنگفرش شد. تا آن ها برای عبور کالسکه مناسب و آماده گردد. کالسکه هایی که از فرنگ می آمد و یا در کارخانه معیرالممالک ساخته می شد.روزنامه وقایع اتفاقیه در شماره 36 به سال 1267 قمری و در دوران صدارت میرزا تقی خان امیر کبیر نوشت که برخی از کوچه های ارگ تسطیح و سنگفرش شد تا آن ها برای عبور کالسکه مناسب و آماده شود. کالسکه هایی که از فرنگ می آمد و یا در کارخانه معیر الممالک ساخته می شد.بعدها در دهه پایانی سلطنت طولانی ناصرالدین شاه، «شوسه» که طریقی بود برای آماده سازی سطح معابر جهت عبور راحت تر کالسکه، درشکه ، گاری و ... وارد عرصه راه سازی پایتخت شد. اما هنوز خبری از«آسفالت» نبود.با فرا رسیدن سال 1310 خورشیدی آسفالت برای اولین بار وارد خیابان های تهران شد. در این سال پیش از ورود ملک فیصل پادشاه عربستان به تهران، بلدیه پایتخت به تکاپو افتاد و برای نخستین بار آسفالت را که پدیده جدیدی در صنعت راه سازی به شمار می رفت، وارد خیابان های تهران کرد.در مدت زمان کمی خیابان کوتاه الماسیه (باب همایون)، میدان توپخانه و اوایل خیابان لاله زار آسفالت شدند. بعدها خیابان باغ شاه (امام خمینی) و خیابان ولی عصر و البته تا حدودی کافه بلدیه (تئاتر شهر امروز) و دیگر خیابان ها آسفالت شد و بدین ترتیب رفته رفته آسفالت نه تنها وارد خیابان ها و معابر تهران که به تمام شهرها و جاده های کشور کشیده شد.